Сэрыял «Слово пацана» набраў вялікую папулярнасьць на постсавецкай прасторы. Яго глядзяць ня толькі ў Расеі, але і ў Беларусі, і нават ва Ўкраіне. Стужка апавядае пра падлеткавыя вулічныя банды ў савецкім Татарстане.
Паводле сэрыялу, хлопцы ў дварах дзеляцца на «пацаноў» і «чушпаноў». Выдатніку, наведніку музычнай школы Андрэю надакучвае, што яго пастаянна крыўдзяць у школе, таму ён вырашае далучыцца да адной з груповак.
Дзеяньні ў сэрыяле адбываюцца ў эпоху позьняга СССР, калі дзяржава ня ў стане ўжо кантраляваць усё, ідэалам камунізму ніхто ня верыць, ідзе актыўнае пранікненьне заходняй культуры.
У Расеі нават на дзяржаўным узроўні ўжо гучаць патрабаваньні забараніць «Слово пацана», бо ён нібыта вучыць дзяцей гвалту. Беларуская прапаганда пакуль ня вызначылася, як да гэтага ставіцца. Праўладны тэлеграм-канал «Белорусский силовик» хваліў фільм. А іншы тэлеграм-канал «Невольфович» назваў яго распрацоўкай «варожых ЦІПСО» (гэта допіс перадрукавалі многія «раёнкі»).
Што такое «Слово пацана»? Гэта таленавіты твор ці прапаганда «русского мира»? Свабода спытала пра гэта мэдыямастака Сяргея Гудзіліна і кінакрытыка Тараса Тарналіцкага.
«Гэта прыквэл да «Брыгады»
Сяргей Гудзілін лічыць, што ў беларускім сэгмэнце інтэрнэту фільм актыўна абмяркоўваецца празь некалькі опцыяў.
«Першая опцыя — гэта страх перад вялікімі культурамі, каляніяльнымі культурамі, расейскай культурай. Другая опцыя — непрыняцьце эстэтыкі „саўка“, гопнікаў. Трэцяя опцыя — фрустрацыя ад таго, што ў нас няма такога папулярнага кантэнту. Каму што баліць, у таго тое і вылазіць. Зьявіўся папулярны масавы прадукт, шмат каму блізкі эстэтычна, мэдыйна зразумелы. Рэжысэр моваю кіно гаворыць пра блізкае», — лічыць Сяргей Гудзілін.
На думку мэдыямастака, сёньня людзі ў Беларусі і Расеі перажываюць нешта падобнае да таго, што перажывала старэйшае пакаленьне ў канцы 1980-х.
«Мы працягваем жыць у адрэстаўраваным Савецкім Саюзе, які зноў пачынае трашчаць па швах. І мы перажываем тое самае на іншым узроўні. „Слово пацана“ — класны сэрыял, там канцэнтравана нарэзана шмат культурнага „тлушчу“. Тое самае савецкае музло, мы яшчэ ня бачылі, калі пад „Ласковый май“ чалавека праломліваюць галаву, звычайна пад гэтую музыку мы бачылі штосьці зусім іншае».
Сяргей Гудзілін падкрэсьлівае, што мы маем справу з хайпам на базе пасьпяховага і якаснага культурнага прадукту.
«Культурна — гэта прыквэл да сэрыялу „Брыгада“. Гэта тая шкалата, якая ў часы „Брыгады“ вырасла і пачала займацца сур’ёзнымі справамі. Фактычна запаўняецца гістарычны ланцужок, што рабілі героі „Брыгады“ ў канцы 1980-х. У фільме ёсьць крыху мясцовага, татарскага калярыту. Ёсьць саўндтрэк ад AIGEL на татарскай мове. Я думаю, што не дадуць гэтае кіно паказаць да апошняй сэрыі і дэпутаты Дзярждумы нешта нагародзяць».
Гурт AIGEL пасьля таго, як асудзіў вайну Расеі ва Ўкраіне і зьехаў у эміграцыю, быў выкінуты з усіх субтытраў да «Слова пацана», але саўндтрэк цяпер займае першыя пазыцыі ў праслухоўваньнях у Расеі.
«Каб зразумець сучасную Беларусь і Расею, глядзець варта»
Ці ёсьць у фільме прапаганда «русского мира»?
«Тэматыка „русского мира“ глябальна ёсьць. Але, на мой погляд, гэта не прапаганда, а аўтарскае выказваньне рэжысэра на тэму, як мужчыны жывуць у дзяржаве, што развальваецца, як прыдумляюць свае правілы. Для кагосьці гэта будзе ролевай мадэльлю, для кагосьці — эстэтычным канонам», — працягвае Сяргей Гудзілін.
На думку суразмоўцы Свабоды, вельмі цяжка супрацьстаяць масавай культуры, прычым неістотна, ці яна расейская, ці амэрыканская.
«Эстэтычна я пазнаю сваё Жодзіна, тыя ж савецкія спальныя раёны, у гэтым часткова і посьпех фільму, бо ён закранае глябальныя канструкты, у якіх мы жылі. Мы бачым апісаньне маскуліннай культуры. Тое самае ёсьць і ў брытанцаў зь іх дэбільнымі фанатамі, у амэрыканцаў — з гангстэрамі і рэпэрамі. А ў нас гэта пацаны. Гэта адна і тая ж антрапалягічная праява. Рамантызацыя ж адбываецца толькі ў вачах гледача».
Сяргей Гудзілін лічыць, што ідэалягічна ў фільме можна разгледзець што заўгодна, а потым абгрунтаваць сваю пазыцыю.
«Калі чалавек хоча быць у тэме, то варта глядзець, калі хочаш панастальгаваць — варта, калі хочаш зразумець сучасную Расею і Беларусь — таксама варта. Пытаньне эмацыйнай устойлівасьці. Я, напрыклад, сябе ідэнтыфікую не з героямі фільму, а зь іхнымі бацькамі. Мы жывём у адрэстаўраваным саўку, і сёньня мы ня тыя пацаны, а іхныя бацькі, якія спрабуюць выжыць і быць нармальнымі сярод усяго таго, дзе мы жывём».
«Фільм мае разбуральны эфект»
А вось кінакрытык Тарас Тарналіцкі не настолькі захоплены стужкай «Слово пацана».
«Посьпех фільму я зьвязваю з палітычным кантэкстам, які адбываецца цяпер у нашым рэгіёне, з нападам Расеі на Ўкраіну, з успрыманьнем Расеі як каляніяльнай дзяржавы, якая спрабуе такімі ж мэтадамі, як і героі фільму, падпарадкаваць сабе іншыя краіны», — кажа Тарналіцкі.
У фільме наўпрост не сказана, што гэта Татарстан, але з кантэксту вынікае, пагатоў у аснову сэрыялу лягла кніга Робэрта Гараева «Слово пацана. Крымінальны Татарстан».
«Пасыл такі, што ёсьць права моцнага і кожны гэтае права рэалізуе. І гэта таксама важны момант у палітыцы Пуціна. Яго шмат з палітолягаў успрымае як такога гопніка ў міжнароднай палітыцы. Я думаю, што наўрад ці ў гэтага сэрыялу будзе працяг. На мой погляд, фільм мае разбуральны эфэкт, ён разбуральна дзейнічае ў тым ліку на расейскае грамадзтва, прасякнутае гвалтам», — кажа кінакрытык.
На ягоную думку, у фільме няма відавочнай тэматыкі «русского мира».
«Сэнс ня ў тым, каб паказаць, які добры „русский мир“, сэнс у тым, каб паказаць, якім кепскім было жыцьцё ў 1990-я. Былі кепскія моманты, зьвязаныя зь перабудовай, былі бандыты, разваліўся СССР, і расейцы трапілі ў стан глябальнай катастрофы. Але потым прыйшоў Пуцін, і жыць стала лепей, таму трэба цаніць сучаснасьць, бо ў ёй усё спакойна. Я бачу такую лёгіку, што трэба цаніць расейскі аўтарытарызм, такі вось кантраст».
«Лепш паглядзіце «Працэсы»
Тарас Тарналіцкі лічыць, што посьпех фільму зразумелы, бо «пацанская» эстэтыка, маскуліннасьць мае попыт.
«Гэта тычыцца і музыкі, найперш рэпу, нават беларус Макс Корж у нейкай ступені — нешта падобнае. Я таксама падзяляю думку, што гэта запыт на справядлівасьць, якой не існуе ў Беларусі і Расеі».
Тарас мяркуе, што ў «Слове пацана» няма адкрытай рамантызацыі гвалту, як у «Брыгадзе». Тым ня менш, няма і асуджэньня гвалту.
«Ёсьць адчуваньне, што ты ня хочаш трапіць у гэты стан, у гэтую краіну. Сам стваральнік сэрыялу Жора Крыжоўнікаў казаў, што ён не разумее, як можна было выжываць у такі час — гэта было суцэльнае пекла. Я не лічу, што гэта вельмі выбітны сэрыял, хоць і дастаткова таленавіта зроблены. Ён проста хайпануў, як два гады гэта было з праектам Netflix „Гульня ў кальмара“. Тады той сэрыял глядзеў увесь сьвет. Цяпер жа „Слово пацана“ глядзіць наш рэгіён. Я лічу, што гэта часовы посьпех».
Тое, што фільм актыўна абмяркоўваецца ў Беларусі, сьведчыць, што Беларусь працягвае знаходзіцца пад уплывам «русского мира», у якога шмат грошай для прасоўваньня свайго кантэнту, лічыць Тарналіцкі.
«Гэтаму цяжка супрацьстаяць, асабліва калі ў тваёй краіне прарасейскі аўтарытарызм, якому пляваць, што паказваюць у кіно. Гэта вельмі кепска для беларусаў, але на гэта амаль немагчыма паўплываць. Калі кажуць, што расейскае грамадзтва супраць вайны, то глядзіш сэрыял, бачыш яго шалёныя рэйтынгі і думаеш — „не“. Любяць расейцы і гвалт, і вайну. І гэтая эстэтыка ім вельмі блізкая».
Калі ж задавацца пытаньнем, ці глядзець сэрыял, то Тарас Тарналіцкі дае такі адказ:
«Кожны сам павінен вырашаць, ці глядзець. Але я б больш раіў глядзець беларускі праект — сэрыял „Працэсы“. Ён спрабуе адрэфлексаваць тое, што адбываецца ў беларускай прасторы, што такое гвалт, аўтарытарызм. Гэта бліжэй нам, чым моладзевыя банды з расейскага Татарстану».
