Дата дня
У 1957 годзе ў газэце «Літаратура і мастацтва» зьявіўся артыкул студэнта факультэту журналістыкі БДУ Барыса Сачанкі «Шанаваць родную мову». Гэта быў першы публічны выступ супраць русыфікацыі амаль за 30 гадоў.
Таксама ў гэты дзень
1547 — Радзівілы атрымалі тытул князёў.
1586 — у Горадні ўпершыню ва Ўсходняй Эўропе зрабілі патолягаанатамічнае ўскрыцьцё цела нябожчыка — караля Рэчы Паспалітай Стэфана Баторыя, які памёр за два дні да таго. Спрабуючы вызначыць прычыну ягонае сьмерці, лекары доўга не маглі прыйсьці да згоды. Таму і пастанавілі зрабіць патолягаанатамічнае дасьледаваньне.
1782 — браты Мангальф’е запусьцілі першы паветраны шар.
1794 — сталіца Вялікага Княства Літоўскага Вільня замест сталічнага атрымала статус губэрнскага цэнтру Расейскай імпэрыі.
1825 — група рэвалюцыйна настроеных расейскіх афіцэраў зладзіла ў Санкт-Пецярбургу паўстаньне супраць царызму.
1862 — у Менску было відаць паўночнае зьзяньне. Уладзімер Караткевіч назваў гэтую зьяву «прадвесьцем будучай бітвы», маючы на ўвазе паўстаньне Каліноўскага, якое пачалося праз год.
1939 — Савецкі Саюз выключылі са складу Лігі Нацыяў за напад на Фінляндыю.
1547 — Радзівілы атрымалі тытул князёў.
1949 — Ерусалім абвешчаны сталіцай Ізраілю.
1989 — ад інфаркту памёр Андрэй Сахараў, савецкі дысыдэнт і праваабаронца. Адзін са стваральнікаў першай савецкай вадароднай бомбы, выпрабаваньне якой адбылося ў 1953 г. Андрэй Сахараў узначальваў фонд дапамогі дзецям палітвязьняў і бараніў правы чалавека, за што ў 1975 г. атрымаў Нобэлеўскую прэмію міру.
2004 — Беларуская асацыяцыя журналістаў атрымала Прэмію за свабоду думкі імя А. Сахарава.
У гэты дзень нарадзіліся
1503 — Настрадамус, францускі лекар, астроляг і прадказальнік.
1546 — Тыха Браге, дацкі шляхціц, сёньня найбольш вядомы як адзін зь першых астраномаў у Эўропе.
1738 — Ян Мікалай Хадкевіч, дзяржаўны і вайсковы дзяяч Вялікага Княства Літоўскага
1851 — Эдвард фон Роп, каталіцкі біскуп, рэлігійны й грамадзка-палітычны дзяяч Беларусі й Літвы
1905 — Мікалай Дарожкін, беларускі міколяг і фітапатоляг, акадэмік АН БССР.
1912 — Уладзімер Кароль, беларускі архітэктар, суаўтар праектаў праспэкту Незалежнасьці, манумэнта Перамогі і будынку Галоўпаштамту ў Менску.
У памяці
1799 — Джордж Вашынгтон, першы прэзыдэнт ЗША.
1941 — Эдуард Вольтэр, этнограф, аўтар кнігі «Матэрыялы да этнаграфіі латыскага племені Віцебскай губэрні».
1992 — Марыя Кіпель, дзяячка беларускай эміграцыі ў ЗША, маці Вітаўта Кіпеля.
Родны дом Марыі Зубкоўскай стаяў насупраць Менскага гарадзкога тэатру, дзе яе бацька чвэрць стагодзьдзя, як сам з гонарам казаў, «знаходзіўся пры гардэробе».
Пасьля гімназіі Марыя працавала ў школе, захоплена сьпявала ў вядомым хоры кампазытара Ўладзімера Тэраўскага.
Потым былі курсы беларусазнаўства, якімі кіраваў Язэп Лёсік, шлюб з маладым навукоўцам Яўхімам Кіпелем і лінгвістычна-літаратурны факультэт Беларускага дзяржаўнага пэдынстытуту.
Чорнай вяхой у жыцьці Марыі стаўся 1930-ты. У ліку іншых «нацдэмаў» быў арыштаваны і на пяць гадоў высланы ў Вяцкую вобласьць муж. НКВД настойліва «параіў» хутчэй зьяжджаць куды-небудзь падалей ад Беларусі й ёй з малым сынам Вітаўтам.
У 1935-м па зусім нядаўна вызваленага Яўхіма зноў прыехалі людзі ў форме.
На той час шлях Кіпелям у Беларусь быў зачынены, і сям’я жыла ў расейскім Арле. Марыя працавала настаўніцай.
У 1937-м ёй выдавалі новы пашпарт. Дырэктар школы паклікаў да сябе ў кабінэт: «Мария Васильевна, в паспорте есть графа „национальность“. Русский или белорус — это все равно, но я очень советую вам записаться русской».
«Если все равно, напишите: белоруска», — адказала Марыя. Сям’і ўдалося аб’яднацца і вярнуцца ў Менск у гады Другой усясьветнай вайны.
На эміграцыі Марыя Кіпель кіравала беларускім дзіцячым садком, выкладала родную мову, пісала ўспаміны, якія з нумару ў нумар друкаваліся ў ньюёрскім «Беларусу», дапамагала сыну Вітаўту і нявестцы Зоры.
Яна належала да беларускага праваслаўнага Сьвята-Эўфрасіньнеўскага прыходу ў амэрыканскім горадзе Саўт-Рывэры, дзе і была пахаваная побач з мужам Яўхімам.
Уладзімер Арлоў, Імёны Свабоды, 4-е выданьне, с. 395–396.
Камэнтаваць тут можна праз Facebook. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў