Літва адмовілася ад прапановы Фінляндыі, якая цяпер старшынюе ў Радзе Эўразьвязу, паўдзельнічаць у трохбаковых кансультацыях зь Беларусьсю наконт пэрспэктываў Астравецкай атамнай электрастанцыі.
Прапанову правесьці трохбаковыя кансультацыі агучыў 25 лістапада ў Менску міністар замежных справаў Фінляндыі Пэка Хаавіста пасьля сустрэчы з Аляксандрам Лукашэнкам.
Чаму Літва адмовілася ад перамоваў? Ці не апынецца яна ў ізаляцыі ў ЭЗ з-за сваёй непахіснай пазыцыі адносна Беларускай АЭС? Якія шанцы на тое, што іншыя суседзі Беларусі — чальцы ЭЗ — адмовяцца купляць электрычнасьць у Беларусі?
З такімі пытаньнямі мы зьвярнуліся да дырэктара праграмы Ўсходняга партнэрства ЭЗ і Расеі ў Фінскім інстытуце міжнародных адносінаў Аркадзя Мошаса.
— Чаму Літва адмовілася ад пасярэдніцкіх паслугаў Фінляндыі, якая прапанавала перамовы наконт АЭС? Зараз Фінляндыя старшынюе ў ЭЗ, яе міністар замежных справаў — па пасадзе кіраўнік Рады ЭЗ. А хто ад імя ЭЗ павінен запрашаць на такія перамовы?
— Тут напэўна пытаньне ня ў тым, хто мусіць запрашаць на такія перамовы. У рэшце рэшт старшыняваньне Фінляндыі ў ЭЗ ужо сканчаецца і пасьля рэформаў ЭЗ нацыянальнае старшыняваньне ня мае той вагі і паўнамоцтваў, якія мела раней. У Брусэлі ёсьць іншыя органы, ёсьць старшыня Эўрапейскай рады, ёсьць прадстаўнікі Эўракамісіі.
З пункту гледжаньня статусу Літва хацела б, каб гэта было пытаньне не адной краіны-пасярэдніка, а каб заклапочанасьць Літвы прагучала на больш высокім узроўні, на ўзроўні ўсяго ЭЗ.
Але магчыма прычына адмовы ня толькі ў гэтым. Магчыма Літва ў цяперашняй сытуацыі проста не адчувае жаданьня дамаўляцца. Яна лічыць, што пэўны час можа блякаваць пэўныя дыпляматычныя рухі цела Эўразьвязу. І зь яе пункту гледжаньня яна гэтым дамагаецца большага. Літве вельмі складана зараз адступаць, яна ўжо даволі высока падняла плянку. Згода на кансультацыі і пасярэдніцтва Фінляндыі вымагалі б неабходнасьць дамаўляцца. А гэта ня вельмі ўпісваецца ўва ўнутрыпалітычны і зьнешнепалітычны кантэкст Літвы.
— У Эўразьвязе слова «дыялёг» — хіба не самае моднае і папулярнае. І калі Літве прапануюць дыялёг, а яна адмаўляецца — ці ня можа гэта прывесьці да пэўнай ізаляцыі Літвы ў ЭЗ?
— Патэнцыйна гэта безумоўна стварае праблемы. ЭЗ, яго кухня — гэта працэс выбудоўваньня розных краінавых кааліцыяў. Яны па розных пытаньнях розныя. І трэба аказваць паслугі партнэрам у тых пытаньнях, якія для іх важныя, каб потым гэтыя партнэры аказалі паслугу табе ў тых пытаньнях, якія важныя табе.
Літва зыходзіць з таго, што гэтае пытаньне для яе прынцыпова важнае.
І ёй пакуль што пойдуць на саступкі. Каб атрымаць у нейкі будучы момант падтрымку ад яе.
Магчыма, Вільня і памыляецца. Такое ўжо было. Праўда даўно, гадоў 10 таму. Тады Польшча і Літва спрабавалі блякаваць пачатак перамоваў пра новае рамачнае пагадненьне паміж ЭЗ і Расеяй. Пэўны час яны гэта рабілі дастаткова пасьпяхова.
Для Літвы пачатак працы Беларускай АЭС стане рэччу настолькі балючай, што яна будзе спрабаваць адцягнуць гэты момант наколькі гэта магчыма. А калі не атрымаецца, то будзе атрымліваць палітычныя дывідэнды іншым спосабам, робячы немагчымым падпісаньне новага рамачнага пагадненьня паміж Менскам і Брусэлям.
— Вось як раз наконт гэтага рамачнага пагадненьня. Пэўны час таму эўракамісар Ёганэс Ган заявіў, што Эўразьвяз не ўхваліць адпаведнае пагадненьне з Беларусьсю, пакуль занепакоенасьць Літвы з прычыны Беларускай АЭС ня будзе зьнятая. Фактычна было сказана, што падпісаньне пагадненьня залежыць ад пазыцыі Літвы.
Ці азначае гэта, што Літва перамагла, што ЭЗ устаў на бок Літвы?
— Гэта рэч часовая. Сказаць, што Літва перамагла, падвесьці рысу і ўпісаць гэта ў аналы гісторыі яшчэ рана. Я мяркую, што працэс будзе працягвацца.
Але справа ў тым, што ў іншых краінаў ЭЗ няма надта вялікай палітычнай волі і жаданьня ісьці на канфлікт з Літвой дзеля пагадненьня з Беларусьсю. Момант у пэўным сэнсе страчаны.
Збліжэньне паміж ЭЗ і Беларусьсю ідзе ўжо амаль 5 гадоў. А нечага ўвесь час не хапае. Усё абмяжоўваецца дыпляматычнымі рэвэрансамі і шматлюднымі канфэрэнцыямі па бясьпецы.
У свой час рашэньне было прынятае па геапалітычных меркаваньнях.
Тое рашэньне было прынятае ад безвыходнасьці, бо папярэдняя палітыка лічылася няправільнай. Яно было прынятае да пэўнай ступені насустрач розным бізнэс-інтарэсам, у тым ліку і некаторых краінаў Балтыі.
Але атрымалася, што за 5 гадоў эканамічная прывабнасьць Беларусі як мінімум не павялічылася. Бо ніякіх рэформаў па вялікім рахунку няма.
Парлямэнцкія выбары, якія толькі што адбыліся, прадэманстравалі цану рыторыкі наконт таго, што ў выніку ўзаемнага збліжэньня Беларусь будзе адкрывацца і можна разьлічваць на ўнутраную лібэралізацыю. Гэтага таксама няма.
І атрымліваецца, што лябістаў у збліжэньня з афіцыйным Менскам вельмі няшмат. І ў гэтай сытуацыі, калі лябістаў збліжэньня няма, а праціўнікі ёсьць, у праціўнікаў зьяўляецца шанец.
— Наколькі для ЭЗ характэрная сытуацыя, калі фактычна адна краіна дыктуе ўсім іншым палітыку па нейкім пытаньні?
— Такія сытуацыі нехарактэрныя, гэта хутчэй выключэньне. Але гэта і не сытуацыя, якая ня мае прэцэдэнтаў. Нядаўні прыклад — блякаваньне Грэцыяй шляху ў ЭЗ і NATO краіны, якая называлася Макэдонія.
Пакуль не быў дасягнуты кампраміс, пакуль Макэдонія не пераіменавалася ў Паўночную Макэдонію, нічога ЭЗ з гэтым зрабіць ня мог. Вось там канкрэтна каса на камень трапіла.
Стасункі Беларусі і Літвы ў сувязі з АЭС яшчэ не дасягнулі той вастрыні, якая была на Бальканах.
Гэта выпадак рэдкі, гэта выпадак, які ніхто ня любіць. Але не беспрэцэдэнтны.
— Была інфармацыя пра тое, што ў Латвіі ёсьць пляны транзытаваць электраэнэргію з Беларусі, з Беларускай АЭС. ЭЗ гатовы падтрымаць Літву ў пытаньні рамачнага пагадненьня з Беларусьсю. А ладзіць электрычную блякаду Беларусі за АЭС ён гатовы?
— У ЭЗ, як мне здаецца, няма кампэтэнцыі забараніць пакупку і транзыт электрычнасьці з Беларусі. Важна, каб гэта не супярэчыла эўрапейскаму заканадаўству. Але калі б супярэчыла, то ў Латвіі б нават не разглядалі такія пляны.
У ЭЗ калі нешта не адпавядае рэгулятарным устаноўкам, гэта ня можа быць зроблена. Але калі не супярэчыць — гэта робіцца.
— Наколькі вялікі шанец, што суседзі Беларусі — Латвія і Польшча — падтрымаюць Літву ня толькі на ўзроўні дэклярацыяў, але і практычна і заявяць, што ня будуць купляць электрычнасьць у Беларусі?
— Цяжка сказаць. Гэта будзе залежыць ад фактараў як эканамічных, гэтак і ад двухбаковых адносінаў. Польшча спытае сябе, ці патрэбная ёй беларуская электраэнэргія. Калі патрэбная, то палякі будуць узважваць, што ім важней — разьвіцьцё стасункаў з Літвой ці танная электраэнэргія. Я не бяруся сказаць, якім будзе адказ.
Пакуль я ня бачу адзінага фронту, пастаноўкі на палітычным узроўні пытаньня пра электрычную блякаду. Але я не бачу і лябіяваньня, маўляў, мала што Літве не падабаецца, гэта ж танная энэргія, давайце ўсе будзем яе купляць. Такога таксама няма.
Эўропа зьмянілася за апошнія 10 гадоў, асабліва за апошнія 5 гадоў — пасьля Крыму. Чыньнікі нацыянальнай бясьпекі сталі вельмі важкімі, не грошы зараз вырашаюць усё. І неабавязкова самыя выгадныя эканамічна прапановы прымаюцца.
Але гібрыднасьць цяперашняга становішча прыводзіць да таго, што і чыньнікі нацыянальнай бясьпекі не зьяўляюцца вырашальнымі.
Камэнтаваць тут можна праз Facebook. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў