Трэцяга кастрычніка мастак Аляксей Кузьміч правёў акцыю «Шчыт, альбо Міністэрства фалакультуры». Каля хвіліны мастак трымаў на ўзбуджаным віяграй палавым органе кардонную таблічку «Міністэрства культуры». На далонях у яго быў надпіс «З усім згодны».
Акцыя накіраваная супраць цэнзуры, зь якой мастак сутыкнуўся, рыхтуючы сваю інсталяцыю ў Нацыянальным цэнтры сучасных мастацтваў (НЦСМ). Цяпер інсталяцыю пагражаюць зьняць.
«Мне сказалі: „Рабі што хочаш, акрамя фаласа“, і я ня мог не ўчапіцца за гэтую магчымасьць, пачуўшы такое з афіцыйнай установы, — сьмяецца Аляксей. — Бутафорская таблічка, зробленая з кардону ў бліжэйшай тыпаграфіі, наклееная, пафарбаваная. „Віягра“ набытая папярэдне. Усё трымаецца на „месцы сілы“, шчыт Міністэрства культуры закрывае яго і нікому не паказвае. Гэта мэтафара таго, што сіла мастака схаваная, ён не свабодны, ён не пратэставы, ён згодны, ён зручны — тут зручныя мастакі (паказвае на будынак НЦСМ. — РС). Я вось стаў для іх нязручны».
Падчас імпрэзы 3 кастрычніка намесьніца дырэктара НЦСМ Алеся Аляксандраўна Іназемцава паспрабавала «ўзаконіць акцыю», падзякаваўшы Аляксею за пэрформанс. Але мастак выкрыкнуў, што гэта не заплянаваны пэрформанс, а акцыя супраць цэнзуры ў сучасным мастацтве.
Пра вострую рэакцыю самога міністра культуры і магчымую забарону выставы Аляксей даведаўся адразу пасьля яе — інсайдэрскіх крыніц пакуль не называе. Афіцыйна да яго ніхто не зьвяртаўся.
«Міністэрства культуры ўвогуле адмаўляе, што ведае нешта пра акцыю. Хаця ў мяне інфармацыя, што сам асабіста міністар культуры разьюшаны і паглядзеў гэтую акцыю ў чацьвер раніцай ужо».
Кузьміч запэўнівае: ён не хацеў нікога абразіць, проста мастацтва трэба ўмець правільна счытваць, а не разумець у лоб. Прынамсі, профільным культурніцкім інстытуцыям.
«Міністэрства культуры выступае як нейкі ідэалягічны ачаг, — разважае Кузьміч. — Дзядзі і цёці ў пінжаках кажуць гледачу, мастаку, якое мастацтва трэба глядзець, як яго разумець, а самі яны не валодаюць гэтай інфармацыяй».
Рыхтуючы выставу, мастак мусіў зьняць некаторыя працы і адрэдагаваць тэксты, прыбраўшы зь іх выказваньні на тэму ідэалёгіі, палітыкі і рэлігіі, а таксама лаянку. Перад адкрыцьцём выставы некаторыя тэксты НЦСМ проста замяніў на свае, не ўзгадняючы з мастаком.
«Я казаў: „Давайце павесім таблічку „18+“, бо нецэнзурныя выразы складаюць істотную частку майго выказваньня“. І ў іх такая практыка бывала, але яны не дазволілі. Адну з прац, „Постфілязофія“, прымусілі перавярнуць: там слова з трох літар, толькі сярэдняй літары няма, там чорны квадрат замест яе і цьвікі як шматкроп’е: паміж гэтых літар — уся філязофія сучасная. І яны сказалі: „Перавярні, каб не чыталася“».
Інсталяцыя Кузьміча «540» — частка выставы «Прысутнасьць», якая складаецца з выказваньняў пяці мастакоў пра розныя праявы крызісу сучаснага сьвету. Гэта першая экспазыцыя мастака ў дзяржаўнай установе. Раней ён браў удзел у «Восеньскім салёне» і «Арт-Мінску» (штогадовыя выставы беларускіх мастакоў пры падтрымцы «Белгазпрамбанка». — РС). Аляксей кажа, што ўдзельнічае ў гэтых мерапрыемствах, каб асабіста дасьледаваць працэсы, якія адбываюцца ўнутры. Мастакоў там не знайшоў — толькі прыстасаванцаў, якія ствараюць «касмэтыку» для бізнэсу і ідэалёгіі.
«Паглядзіце на мастацтва, якое цяпер адбываецца ў Беларусі, — кажа Кузьміч. — Усе спрабуюць працаваць у полі нейкіх абмежаваньняў, незалежна ад таго, дзяржаўны гэта сэктар ці прыватны. Усе сябе цэнзуруюць».
Падчас размовы з Аляксеем у калідоры НЦСМ да яго падышоў юрысконсульт НЦСМ і перадаў просьбу дырэктара пакінуць установу.
«Відаць, выстава больш ня будзе вісець, калі так кажуць. Хутчэй за ўсё, здымуць», — мяркуе мастак
Аляксей — сын знакамітага беларускага мастака Аляксея Кузьміча. Ён кажа, што бацьку таксама цэнзуравалі ў савецкія часы за аголенае цела на палотнах.
«Яму ж далі задарма плошчу. І от табе, такая ўдзячнасьць!»
Начальнік галоўнага ўпраўленьня дзяржаўных спэцыяльных культурных мерапрыемстваў і прафэсійнага мастацтва Міністэрства культуры Ірына Дрыга сказала карэспандэнту Свабоды, што ня будзе камэнтаваць акцыю Кузьміча.
«Вам трэба зьвяртацца ў Нацыянальны цэнтар сучасных мастацтваў, яны зьяўляліся арганізатарамі гэтай выставы. На жаль, я вам нічога пракамэнтаваць не магу», — сказала Ірына Дрыга.
«Калі б у яго быў талент яго бацькі-мастака, які мастацкімі сродкамі рабіў сабе кар’еру, не было б ніякіх пытаньняў. А па-другое, чалавек як сьвіньня, іншага слова не магу знайсьці, — кажа Свабодзе дырэктар Нацыянальнага цэнтру сучасных мастацтваў Рэспублікі Беларусь Сяргей Крыштаповіч. — Я быў у камандзіроўцы, мяне не было ў Беларусі. Яму далі магчымасьць, усім дапамаглі, і маніторы падключылі, каб ён мог зьдзейсьніць свой праект. Хто ж думаў, што чалавек будзе рабіць такую акцыю? Міністэрства культуры ідзе насустрач нам, дапамагае. „Кепскае“ міністэрства, якое не дало магчымасьці Кузьмічу быць вольным ад самацэнзуры. Цэнзуры, у маім разуменьні, няма. Павінна быць самацэнзура кожнага мастака — можна альбо гэта забаронена з гледзішча чалавечага».
Сяргей Крыштаповіч мяркуе, што за такую акцыю ў мэтро мастак быў бы пакараны.
«Гэта хамства, і гэтага чалавека я нават ня ведаю. Мяне гэта абурыла, і брыдка за тое, што ён зрабіў. Апроч таго, што ён ня мае чалавечага сумленьня, ён яшчэ і нахабны. Учынак як мінімум хуліганскі. Гэта проста танны фарс, і новага тут няма. Уся Эўропа захлынулася менавіта ў гэтых акцыях пратэсту. Ну чым ты зьдзівіў?»
Сяргей Крыштаповіч кіруе цэнтрам паўтара года. Кажа, што наўрад ці ў Міністэрстве культуры будуць задаволеныя такой акцыяй, бо «гэта абраза міністэрства, годнасьці краіны».
«З гэтага ж цяпер будуць разьдзьмухваць фарс. Яму далі магчымасьць выказацца, імя бацькі працуе, бацька быў цудоўны чалавек і мастак. Ніхто ніякай цэнзуры не ўчыніў. Усё, што было адабрана куратарам, засталося вісець, уся экспазыцыя застаецца. Яму ж далі задарма плошчу. І от табе, такая ўдзячнасьць! Ні разу не было ніякага ўціску. Я раблю выставы і не ўзгадняю іх зь міністэрствам. Гэта проста паклёп!».
