У рубрыцы «Варта» на выходных мы публікуем адказы на анкету пра чытацкія звычкі беларусаў. 20 пытаньняў пра тое, як файна чытаць файную літаратуру. Сёньня на нашу чытацкую апытанку адказвае літаратурны крытык Ціхан Чарнякевіч.
Якія кнігі вы чытаеце цяпер?
Збольшага тыя, за якія б ня браўся з уласнай ініцыятывы — дачытваю поўны 32-кніжны сёлетні сьпіс Гедройця, неўзабаве будзе лонг- і шорт-ліст.
Якую выдатную кнігу вы прачыталі апошнім часам?
«Эпідэмію ружаў» Вальжыны Морт. Дзіўна, што бомбы могуць узрывацца так ціха. Я некалькі тыдняў хадзіў вакол гэтай кнігі, каб штосьці напісаць, але словы так і не прыйшлі, іх трэба яшчэ недзе здабыць, яны пакуль абсалютна бездапаможныя і брыдка-прымітыўныя.
Што ўплывае на ваша рашэньне прачытаць кнігу: рэцэнзія, парада сяброў, атрыманьне прэміі кнігай, нешта іншае?
Мабыць, даўно сфармаваная сфэра зацікаўленьняў. Напрыклад, ня першы год зьбіраю кнігі па 1920-х і стараюся чытаць усё, што выходзіць па тэме. Чытаю ўсё новае ў беларускай паэзіі. Гэта насамрэч вельмі проста, бо неперакладных кніг выходзіць з гулькін нос, а часопісаў зусім няшмат.
Самая цікавая рэч, пра якую вы даведаліся з кнігі апошнім часам…
Днямі, чытаючы «Курган», падумаў, што знакаміты санэт Багдановіча трэба абавязкова разглядаць у школе як адказ на купалаўскую паэму. Тут нават рэч ня ў тым, што першыя радкі «Кургана» і санэта пачынаюцца і заканчваюцца аднымі і тымі ж словамі, а ў самой ідэі адраджэньня, якая ў Купалы пастаянна зьвязаная з сном («дрэмле памятка»), то бок штосьці файнае было некалі ў мінулым (прычым, сымбалістычна неканкрэтным), цяпер жа сьпіць беспрабудна. Эгіпэцкая магіла-піраміда Багдановіча суаднесеная з Курганам выключна геамэтрычна, для чытацкага пазнаваньня, але гэта поўная супрацьлегласьць Купалу — гарачы пясок пустыні супраць халодных «пустак-балот», вясёла «сінеючы» Ніл (гэтаксама як «сінеюць міла васількі» у «Слуцкіх ткачыхах) супраць змрочнай архаізаванай «шумнацечнай» ракі, урэшце вера, што народны дух «бясплодна не засьне» супраць купалаўскага сымбалісцкага соннага «непанятлівага слова», «нешта пяе, што жывым не паняць», «шмат чаго нам гавораць». Санэт — бунт супраць панылай канцэптуалізаванай дэпрэсіўнасьці. Вось такое вычыталася з купалаўскай кніжкі.
Які клясычны раман вам давялося прачытаць апошнім часам упершыню?
Апошнім часам — ніякі.
Пэйзаж з паводкай
Якіх сучасных аўтараў — раманістаў, паэтаў, драматургаў, крытыкаў, журналістаў — вы цэніце і любіце больш за іншых?
Чаму менавіта раманістаў? Я, напрыклад, больш люблю чытаць апавяданьні і аповесьці.
Беларускіх цаню ўсіх, бо пісаць літаратуру на нашай мове — занятак сам па сабе даволі рызыкоўны і нічым не абумоўлены, гэта вырачаны на правал бізнэс, ад якога можна займець цэлы жмут балячак, траўмаў і комплексаў.
З украінскай крытыкі чытаю Яўгена Стасіневіча, Ганну Ўлюру, Юрыя Валадарскага, дасьледчыцу 1920-х Ярыну Цымбал, Міхайла Брыныха, агулам — праекты Chytomo i Litakcent. З украінскай прозы — Юрыя і Сафію Андруховічаў, Сяргія Жадана, Тараса Прахаську, Юрыя Вінічука. З паэзіі — Пятра Мядзянку, Сяргія Жадана, Аляксандра Кабанава, Марыяну Кіяноўскую, Алену Стэпаненку. Хацеў бы цаніць больш, але сучасныя ўкраінскія кнігі вельмі няпроста дастаць.
З расейскай крытыкі цаню Анастасію Завозаву, Аляксандра Геніса, Льва Аборына, агулам чытаю праекты Polka. Academy i Gorky. Media, якія ніколі не расчароўваюць. Вельмі любіў некалі Ўладзімера Бярэзіна, калі ён працаваў у «Кніжным аглядзе», спадабаліся літаратурныя мэмуары Сяргея Чупрыніна. З паэзіі — Аляксея Цьвяткова, Сяргея Гандлеўскага, Бахыта Кенжэева, Вольгу Седакову. З прозы — Уладзімера Сарокіна.
З польскай сучаснай літаратуры шмат добрага і перакладзена — напрыклад, Малгажата Шэйнэрт, Богдан Задура, Вольга Такарчук, Рышард Крыніцкі.
Вельмі спадабалася рэдагаваць з перакладчыцай Сюзаннай Паўкштэлай кнігу файнай прозы летувіса Альвідаса Шляпікаса.
Улюбёны сярод жывых германцаў — Пэтэр Хандке.
Якая кніга апошнім часам давяла вас да сьмеху?
Апошнім часам беларускія аўтары і аўтаркі пішуць кнігі так, нібы здаюць іспыт у ДАІ, настолькі там усё напружана, строга і сур’ёзна.
Няшмат магу прыгадаць — хіба вось ад душы сьмяяўся, набіраючы для кнігі фельетоны Лявона Савёнка 1920-х гадоў. З найноўшай літаратуры ніколі не забуду «Задніцу Эўропы» і іншыя падарожныя эсэ Ўладзімера Арлова, смажанага кенгуру і тост за генэральнага сакратара Аляксандра Лукашука, «Валянціну Г." і «Nightclubbing» Альгерда Бахарэвіча, падарожжы Зьмітра Бартосіка ў кнізе «Клініка кітайскага дантыста», кнігі Пістончыка, некаторыя рэчы Міхася Андрасюка і Сьвятланы Курс. Але гэта, мабыць, і ўвесь сьпіс. Нават не магу назваць Мрыя, бо для яго гумар — толькі прыём, стылізацыя, неабходная для адлюстраваньня эратычнага.
З небеларускага пару разоў усьміхнуўся, чытаючы «Дзень апрычніка» Сарокіна і «Пятровы ў грыпе» Сальнікава.
А ці плакалі вы над нейкай кнігай апошнім часам?
Ды неяк, па шчырасьці, самое жыцьцё падкідвала шмат нагодаў паплакаць. Настолькі шмат, што кніжкі адышлі на другі плян.
Якая кніга вас раззлавала ці расчаравала?
Яно, ведаеце, ад пачатку ніхто ня ўмее граць на інструмэнце, аднак жа нейкія гукі гучаць, кніжкі выходзяць. Кожны спрабуе нешта сыграць. Па сутнасьці — Сізыфавы камяні, якімі заваленая зямля. І калі бачыш, што нехта чарговы ляціць з гары, то адчуваеш не злосьць, а горыч.
Горват: археалёгія ў маскхалаце
Якія літаратурныя жанры вы не чытаеце?
Жанры чытаю ўсе, апрача сумных. Адзін магічны рэаліст, памятаю, пісаў, што натхненьне можна знайсьці і ў тэлефонным даведніку. Абсалютная праўда. У самых аддаленых ад літаратуры архіўных дакумэнтах ці спэцыялізаваных старых выданьнях, ці нават у забытай газэціне 1990-х ці 1950-х можна пабачыць штосьці важнае, адчуць нейкую эмоцыю, дзеля якой наогул і варта брацца за чытаньне.
Як вы любіце чытаць — на паперы ці з электроннай чыталкі? Адну кнігу ці некалькі паралельна? Раніцай ці вечарам?
Электроннай чыталкі ў мяне няма, але здараецца, што чытаю з экрана кампутара. Што праўда, пасьля гэтага ўсё роўна застаецца адчуваньне нейкай недастатковасьці, чагосьці нібыта бракуе — асабліва, калі гаварыць пра аб’ёмныя празаічныя тэксты. Зь вершамі прасьцей.
Вы ведаеце, дзе якая кніга ў вас стаіць або ляжыць? Як вы ўпарадкоўваеце свае кнігі?
Ведаю. Упарадкоўваю тэматычна, паліцамі. Часам даводзіцца крыху пашукаць, калі патрэбна штосьці з «даваенкі», бо яна ў мяне ляжыць неструктураваная, а старыя беларускія кніжкі, як правіла, выдаваліся зусім невялічкімі.
Якія кніжныя знаходкі на вашых паліцах маглі б моцна зьдзівіць вашых знаёмых?
Маіх знаёмых кніжкамі, бадай што, ня зьдзівіш. Зрэшты, і ў гасьцях у мяне фактычна ніхто не бывае.
Які найлепшы кніжны падарунак вы атрымалі?
Магчымасьць купіць арыгінал «Вянка» Максіма Багдановіча і кніжку «Антон» з аўтографам Максіма Гарэцкага 1919 года. Такое не забываецца. Таксама заўсёды памятныя былі сяброўскія пасылкі ад Лявона Юрэвіча зь Нью-Ёрку, наладаваныя пад завязку рознага кшталту рэдкасьцямі, кшталту часопісаў «Узвышша», «Чырвоны Сейбіт», кнігамі з аўтографамі Антона Адамовіча, Язэпа Пушчы, Уільяма Бероўза, Шэймаса Хіні і Цімаці Ліры…
Ваш улюбёны кніжны герой/антыгерой або кніжная гераіня/антыгераіня?
Напэўна, герой прозы і паэзіі Міхася Стральцова. Неяк з часам стала зразумела, што ён і антыгерой. Але ў прынцыпе гэта ні на што не паўплывала.
Вы шмат чыталі ў дзяцінстве? Якія кніжкі зь дзяцінства засталіся ў вашай памяці назаўсёды?
А што паробіш? Сяброў доўгі час не было, мульцікі паказвалі рэдка, фэйсбук яшчэ не прыдумалі, а ў хаце — вялікая маміна настаўніцкая бібліятэка. Відаць, поўны набор тагачаснага інтэлігенцтва: Ільф і Пятроў, «Трое ў чоўне без уліку сабакі», фантаст Бяляеў, «Панядзелак пачынаецца ў суботу», «Тры мушкецёры», капітан Блад, Сайрас Сьміт, дзеці капітана Гранта з пятнаццацігадовым капітанам і капітанам Нэма (от жа ж узьбіўся Жуль Вэрн на гэтых капітанаў). Плюс уся праграма па расейскай і замежнай клясычнай літаратуры ўключна з пазаклясным чытаньнем. Калі казаць пра «назаўсёды», то засталіся і, безумоўна, прапагандысцкія ў сутнасьці сваёй кніжкі Бяляева «Старая крэпасьць» і «Пэдагагічная паэма» Макаранкі. Нягледзячы на ўвесь сацыялістычны мэсыдж, там вымалёўвалася Ўкраіна 1910-х-1930-х, з усім калярытам, супярэчнасьцямі і нейкай няўлоўнай прыгажосьцю.
Калі б вы маглі прымусіць прэзыдэнта Беларусі прачытаць нейкую кнігу, што гэта было б?
На жаль, у Беларусі няма прэзыдэнта і прэзыдэнцкіх выбараў. Чалавек, які чвэрць стагодзьдзя сядзіць адным месцам на галаве ў беларускага народа, мае пасаду, кваліфікацыю і спэцыяльнасьць «узурпатар улады».
Каго з трох сучасных або памерлых пісьменьнікаў вы хацелі б запрасіць на прыватную літаратурную вечарыну?
У сэнсе — бухнуць? Ну, тры чалавекі знойдзецца (і нават болей), але іх імёны — прыватная справа. Што да памерлых, то іх і запрашаць не трэба, самі прыходзяць.
Каго б вы хацелі мець як свайго біёграфа?
Самога сябе. Часам узьнікаюць задумкі напісаць пра Пінск, дзяцінства і сталеньне на раёне ў 1990-я.
Што вы перачытваеце?
Паэзію. То бок гэта можа быць і проза. Але проза без паэзіі ня мае сэнсу. Як і паэзія без музыкі — ня мае формы.
Што вы плянуеце прачытаць у бліжэйшым часе?
Электронную пошту.
