Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Чаму вярнулася дзедаўшчына


Сяргей Астраўцоў
Сяргей Астраўцоў

Сучасны генэрал разважае аб сёньняшнім дні дзедаўшчыны. Нельга не прыслухацца да чужога меркаваньня. Тым больш зазначае, што глебай для злоўжываньняў цяпер стала наяўнасьць мабільных тэлефонаў і банкаўскіх картак, чаго раней быць не магло. Словам, назіраньні камандзіра цікавыя. Але я не пагаджуся зь ім што да сутнасьці праблемы.

Чалавек лічыць, што «махровая дзедаўшчына» ў савецкія часы «была заснаваная на нацыянальнай варажнечы». Але гэта справядліва толькі часткова. Гэта магло быць праўдай толькі там, дзе былі, дапусьцім, у адной казарме славяне і каўказцы. Ці нехта іншы. А дзе не было? Значыць, калі з такой лёгікі зыходзіць, і дзедаўшчына ня мела глебы? Але яна была.

Другое: генэрал прызнаецца, што некалі думаў: калі служыць будуць адны беларусы, калі ня стала СССР, дык і «праблема зь “дзедаўшчынай” зьнікне сама сабой». А гэтага, маўляў, ня здарылася.

Калі шчыра, мне гэта здалося даволі наіўным. Чаму? Зараз патлумачу.

У нашай казарме (глыбокія савецкія часы) былі амаль адныя беларусы. А дзедаўшчына была. Ну, можа, не такая «махровая», як паверхам вышэй, дзе жыла будаўнічая рота. Але зусім не таму, што ў адным памяшканьні сабралі амаль спрэс землякоў. А хутчэй таму, што будоўля — служба грубая, а сувязь — «нэрвы арміі», больш інтэлігенцкая, і набіраць маглі розных салдат. Напрыклад, улічваць школьны атэстат. У будбат двоечнікаў, у сувязь — больш здольных.

Трэцяе, як разважае генэрал: дзедаўшчына вярнулася таму, што «ўсе дзейнічалі паводле прынцыпу: зь мяне зьдзекваліся, і я буду». І вось тут ён трапіў, бадай, у мішэнь, але не ў яблычак. Таму што ня «ўсе», а толькі некаторыя. Большасьць звычайна нармальныя.

Трапіўшы некалі ў СА, я назіраў, разважаў. Над парадкамі, над дзеяньнямі людзей навокал, над характарамі. І стараўся для сябе сфармуляваць: што такое дзедаўшчына, адкуль яна, навошта? Няўзброеным вокам было відно: частка тых, хто цярпеў разам са мной, цярпіць толькі дзеля таго, каб самому потым ціснуць іншых. І нацыянальнасьць тут ні пры чым.

Галоўнае — узровень чалавека. Маральны, як любілі тады гаварыць, «духоўны багаж» і гэтак далей. Дык вось: так званыя «дзяды» — гэта тыя, каго любіць армейскае начальства, на каго абапіраецца. Ім вядома, як быць адначасова бліжэй і да яго, і да кухні, як жыць у казарме, каб было і ўежна, і ўлежна. Яны ведаюць, як падлізнуць начальству, як пралезьці пішчом. Як атрымаць лычкі.

І гэта абсалютна ўнівэрсальная рэч. Гэтыя ж людзі потым пралазяць «на гражданцы» ў начальнікі, расьпіхваюць локцямі, лезучы ў палітыкі, каб ужо камандаваць тысячамі, мільёнамі.

Усходнікі і заходнікі ў казарме

Але вернемся ў нашу казарму ў Савецкай арміі. Як я ўжо казаў, пераважна беларускую паводле нацыянальнага складу. Дык вось: на першым месцы быў узровень чалавека. Адукацыйны таксама, хаця ўсе пераважна былі пасьля школы толькі. Але менавіта самае галоўнае ў арміі — чалавечы ўзровень. Калі перад табою гад, то для цябе ня мае ніякага значэньня нацыянальная прыналежнасьць.

Дапусьцім, сяржанты ды астатнія ў нас былі пераважна з Гомельскай вобласьці і зь Берасьцейскай. Усходнікі і заходнікі. І я вам скажу, што было прыблізна пяцьдзясят на пяцьдзясят. Зацятых гадкіх «дзядоў» было наогул няшмат, і мог сярод іх трапіцца гамяльчук, а мог берасьцейскі. Самы дрэнны быў адзін заходнік. Тупы і гадкі. Сапраўдны «дзед». А сярод гомельскіх, калі шчыра, большасьць сяржантаў выклікалі ў мяне нават станоўчыя пачуцьці. Быў яшчэ старэйшы сяржант Пільвінскі, які паходзіў зь Мядзельскіх ваколіц, грунтоўны справядлівы чалавек, як мне запомнілася. Былі два магілёўскія, з выразна шляхецкімі прозьвішчамі, ганарлівыя, але бадай што ня брыдкія людзі.

Былі іншыя «дзяды», шараговыя, часам мог трапіцца яфрэйтар, шаўкі бяз лычкі, якія мяне абзывалі Салжаніцыным. Беларусы. У нас зь іншых рэспублік было няшмат. Два літоўцы. Адзін, «чарпак», гадкі. Другі, «малады», Сайкявічус, вельмі сымпатычны хлопец.

А з кім я сам сябраваў? Зь Юзікам зь Мядзела, з Арнісам з Рыгі. Яны былі мае найлепшыя сябры. А з суседняга ўзводу Воўка Сухаў з гораду Віднае пад Масквой. Ён, можна сказаць, прафэсійна займаўся карцінгам. Разьвітаньне ў нас было даволі чульлівае. Ён вытачыў мне ў майстэрні інструмэнт для чаканкі і зрабіў пісьмовы прыбор, вельмі дбайна, з любоўю. Каб я «на гражданцы» пісаў.

Усё залежыць ад духоўнага ўзроўню чалавека, які трапляе ў армію, ад схільнасьцяў. Напрыклад, у вучэбцы мы сышліся адразу зь «дзедам» Валерам Рудневым. Ён быў з Горадні, якой я тады яшчэ ні разу ня бачыў. Мы сышліся на любові да Pink Floyd. У яго ў клясе сувязі быў магнітафон. Часам удавалася разам паслухаць музыку, а потым мы ішлі ў салдацкую чайную піць растваральную каву зь пірожнымі. І размаўлялі. Хто быў у вучэбцы, можа зразумець — які гэта для мяне быў падарунак лёсу. Альбо ў першы месяц мы так пасябравалі з сяржантам Зайцавым, што я стаў заўважаць, што пераймаю яго. Таксама — музыка, Deep Purple, агульныя тэмы для размовы. Калі яго адкамандзіравалі, у мяне проста драма была.

Нядрэнныя ў мяне адносіны склаліся з масквічамі. З адным сяржантам мы па чарзе хадзілі дзяжурнымі па роце, вырашылі, што ніколі ня будзем «дзядамі». Сталі выпускаць насьценгазэту і зачапілі «дзедаўство». Камузводу лейтэнант Грыцык (з Карпатаў) быў разьюшаны, сарваў. Яны ж, афіцэры, на «дзядоў» абапіраліся.

Дзедаўшчына была, ёсьць і будзе

І вось мы падышлі да маёй асабістай высновы адносна прычыны, каранёў дзедаўшыны ў цяперашніх узброеных сілах.

Як я разумею, ні генэрал, ніхто іншы не сумняваецца, што дзедаўшчына і Савецкая армія — гэта былі рэчы неразрыўныя. Карацей: дзедаўшчына, якая, як здавалася некаторым афіцэрам, цэмэнтавала армію, насамрэч яе разьядала, нібы іржа.

Паколькі ў Беларусі адмовіліся ствараць свае сапраўды нацыянальныя ўзброеныя сілы, а проста выкарысталі частку былой Савецкай арміі, якая знаходзілася на нашай тэрыторыі ў складзе Беларускай вайсковай акругі, нічога памяняцца само сабой не магло. Разам з партрэтамі Суворава, Пятра І, Кутузава забралі сабе і дзедаўшчыну.

Паўтараю: калі чалавек мае духоўны гарт, «дзедам» ён ня стане. Калі не — стане абавязкова.

Глыбей трэба капаць ваякам, у псыхалёгіі. Кнігі чытаць. Быкава. У яго ўсё на гэтым пабудавана. Паскуднік у Печах на перадавой тым больш будзе паскуднікам. І зусім ня важна было ў той арміі звычайна — якой ён нацыянальнасьці… Адным словам, дзедаўшчына была, ёсьць і будзе. Паколькі беларускага войска няма. А тое, што існуе, сьледам за маскоўскім генштабам рыхтуецца адзначаць цяпер стагодзьдзе Чырвонай гвардыі-Савецкай арміі-Расейскай арміі як сваё асабістае сьвята. Ці можа такая армія існаваць безь дзедаўшчыны? Пытаньне рытарычнае.

Так, нацыянальнасьць была б сапраўды важным стабілізуючым чыньнікам, каб армія грунтавалася на беларускіх духоўных каштоўнасьцях, на рыцарскім духу, на сярэднявечных традыцыях. А не на чужых пратэрмінаваных дражджах.

Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG