Вяскоўцы ставяць свае подпісы пад калектыўным лістом, які актывісты ініцыятывы «Хайсы — віцебскія Курапаты» зьбіраюцца накіраваць старшыні аблвыканкаму Мікалаю Шарсьнёву.
Вёску Хайсы называюць «віцебскімі Курапатамі»: у суседнім лесе, паводле ўспамінаў мясцовых старажылаў, у 1930-я гады адбываліся «сталінскія расстрэлы». А ў 2014-м вяскоўцы-сучасьнікі сталі распавядаць і паказваць чалавечыя косьці і чарапы з кулявымі адтулінамі, раскіданыя па лесе.
Падобна, у лесе пад Хайсамі пагаспадарылі так званыя «чорныя капальнікі», якія шукаюць каштоўнасьці на недасьледаваных масавых пахаваньнях. У 2015 годзе лес каля Хайсоў пачалі дасьледаваць: сюды быў выкліканы 52-і пошукавы батальён, які займаецца эксгумацыяй парэшткаў ахвяраў Другой сусьветнай вайны.
Высновы пошукавікаў кардынальна не адпавядалі зьместу аповедаў мясцовых жыхароў. Вайсковыя археолягі запісалі ў справаздачы, што масавае пахаваньне адносіцца да часу Вялікай Айчыннай вайны. Гэтае меркаваньне абурыла актывістаў ініцыятыўнай групы «Хайсы», якія лічаць, што сучасныя ўлады ўтойваюць злачынствы савецкіх часоў і таму пахавалі знойдзеныя парэшткі ў брацкай магіле загінулых у 1940-х...
Сёлета гісторыя паўтарылася. У лесе пад вёскай Хайсы, толькі крыху ў іншым месцы, зноў знайшлі раскапаныя ямы з чалавечымі парэшткамі, фрагмэнтамі абутку і адзеньня, побытавымі рэчамі. І зноў з ініцыятывы Мазалаўскага сельскага выканкаму выкліканы 52-і пошукавы батальён... Стваральнік ініцыятывы «Хайсы» Ян Дзяржаўцаў занепакоены тым, ці будзе дасьледаваньне аб’ектыўным.
А яшчэ ўдзельнікі ініцыятывы спрабуюць зрабіць пэўныя захады, каб змагацца з марадэрствам і блюзьнерствам у месцы пахаваньняў невядомых ахвяраў. Так нарадзілася ідэя зьвярнуцца ў аблвыканкам з просьбай устанавіць крыж у лесе. Актывісты лічаць, што хрысьціянскі сымбаль на месцы масавых пахаваньняў стрымае аматараў раскопваць магілы і нажывацца на знойдзеным.
Не кажучы ўжо пра тое, што людзі, якія тут загінулі, — незалежна ад высноваў сьледчых і экспэртаў — мусяць быць пахаванымі па-хрысьціянску. А месца, дзе яны сустрэлі сваю страшную сьмерць, мусіць быць адзначана крыжам, каля якога можна будзе маліцца прадстаўнікам розных канфэсій.
Сябар КХП БНФ Ян Дзяржаўцаў, які за апошнія тры гады пазнаёміўся ці ня з кожным жыхаром Хайсоў асабіста, зьбірае ўжо ня толькі ўспаміны. Ён прайшоўся па хатах старэйшых людзей, якія памятаюць аповеды сваякоў пра сталінскія расстрэлы. І сабраў за пару гадзін каля двух дзясяткаў подпісаў пад зваротам наконт усталяваньня крыжа. Спадар Дзяржаўцаў плянуе працягваць збор подпісаў і лічыць мэтазгодным, каб прадстаўнікі аблвыканкаму прыехалі на месца, паглядзелі на раскапаныя ямы, на косьці, пагутарылі зь мясцовымі людзьмі.
Тым часам збор подпісаў за ўстаноўку вялікага сымбалічнага крыжа ў лесе каля вёскі Хайсы Віцебскага раёну распачаўся і ў абласным цэнтры. Яго праводзяць актывісты ініцыятывы «Хайсы», зьвярнуўшыся да землякоў праз сацыяльныя сеткі.
