Пра гэта. У мужчынскай турме

Ізаляванасьць зьняволеных паводле полавай прыкметы, адсутнасьць кантактаў з процілеглым полам спрыяе ў большай ступені, чым на волі, распаўсюджваньню розных спосабаў самазадавальненьня і аднаполых сэксуальных кантактаў, гаворыцца ў амэрыканскім дасьледаваньні Вудэна-Паркера пра сэксуальныя паводзіны мужчын-вязьняў у турмах ЗША (Men Behind Bars: Sexual Exploitation in Prison, Wooden & Parker).

Згодна з апытаньнямі, якія праводзілі Ўэйн Вудэн і Джэймс Паркер ў адной з мужчынскіх турмаў ЗША, гомасэксуальны кантакт у няволі мела прыкладна палова рэспандэнтаў, прычым каля 55% зь іх называлі сябе гетэрасэксуаламі і вызначалі гэты кантакт як вымушана замяняльны, але добраахвотны Арыштантаў-гетэрасэксуалаў, якія засьведчылі, што іх гвалтоўна ўцягнулі ў аднаполы сэкс, было 14%. Усе апытаныя прызналіся, што займаюцца ў турме мастурбацыяй, прычым больш-менш рэгулярна. Усё гэта, сьведчылі зьняволеныя, стварае ў вязьніцах атмасфэру сэксуальнага напружаньня.

Дасьледаваньні, падобныя амэрыканскім, у Беларусі, якая займае адно зь вядучых месцаў у сьвеце па колькасьці зьняволеных на 100 тысяч насельніцтва, ніколі не праводзіліся. Але відавочна падобная тэндэнцыя не абмінула і яе.

«Статыстыка ўлічыла ня ўсё»

У адкрытым друку, аднак, можна знайсьці некаторыя зьвесткі на гэты конт, прадстаўленыя Дэпартамэнтам выкананьня пакараньняў МУС Беларусі: аднаполы сэкс (дадзеныя за 2008 год) у беларускіх турмах практыкуюць ад 7 да 12% мужчын-арыштантаў.

Як мяркуюць удзельнікі нашай сёньняшняй праграмы, у мінулым самі асуджаныя, падлікі, хутчэй за ўсё, рабіліся ў сувязі з вывучэньнем праблемы ВІЧ у беларускіх турмах, якое вялося на ўзроўні ААН. Сёньня гэтая хвароба пашырылася і за кратамі, а вязьні-геі належаць да групы рызыкі. Каб паспрыяць барацьбе з праблемай ВІЧ, у папраўчыя ўстановы Беларусі па лініі Глябальнага фонду ААН паставілі вялікія партыі прэзэрватываў. Вязьні, якія вызваліліся зусім нядаўна, адзначаюць, аднак, што цяпер на зонах прэзэрватывы ў дэфіцыце, бо арыштанты выкарыстоўваюць іх зусім у іншых мэтах — каб праносіць у прамой кішцы што-небудзь забароненае ў штрафны ізалятар. Такі спосаб называецца «тарпэда».

Аднак наколькі адпавядаюць гэтыя лічбы — ад 7 да 12% — рэальнай сытуацыі? Ці становяцца партнэрамі ў выніку гвалту, ці з добрай волі? Ці сэксуальныя паслугі ў вязьніцах платныя? Ці адбіваецца вымушанае сэксуальнае ўстрыманьне на здароўі вязьняў? На гэтыя ды іншыя пытаньні ў праграме адказваюць былыя асуджаныя, колішнія палітвязьні, праваабаронцы, мэдыкі.

Так паводле іх меркаваньняў, зьвесткі, якія падаў Дэпартамэнт выкананьня пакараньняў, наўрад ці ўлічваюць сытуацыю з сэксуальным гвалтам на «малалетцы». З кожным годам праз прымусовы аднаполы сэкс праходзіць усё больш непаўналетніх асуджаных.

«Дзяцей схіляюць да аднаполага сэксу двума шляхамі: або праз гвалт, або праз угаворы, — кажа былы палітвязень Валер Леванеўскі. — Часам гвалтуюць самі ж падлеткі. Нават страшна ўявіць сабе, што адбываецца ў дзіцячых лягерных бараках, калі дзеці застаюцца адны. Тут праяўляецца ўся ўласьцівая падлеткам жорсткасьць, агрэсія, гіпэрсэксуальнасьць. Схіляюць падлеткаў да аднаполага сэксу і дарослыя, якія могуць сядзець зь імі разам у адной камэры ў тым жа СІЗА, хоць такога суседзтва і не павінна быць».

Як лічыць Валер Леванеўскі, «многія падлеткі нічога добрага ня бачылі ў сваім жыцьці, яны ня маюць падтрымкі з дому, бо ня маюць таго дому. Большасьць заўсёды галодныя. Грошай, каб купіць тыя ж цукеркі — няма. Такія падлеткі — а ў школы яны, як правіла таксама ня ходзяць — уяўляюць навакольны сьвет выключна са словаў дарослых дзядзькоў. Сярод гэтых дзядзькоў нямала тых, хто хоча падобных сэксуальных паслугаў і купляе іх за нейкую драбязу».

«Паслугамі прастытутак карыстаюцца 50%»

Што да сэксуальнага гвалту ў дарослых мужчынскіх беларускіх турмах, то паводле ўдзельнікаў сёньняшняй перадачы. ніхто зь іх за ўвесь час сваёй адседкі (а некаторыя сядзелі ня раз і не адзін год) не сутыкаўся з такімі выпадкамі.

«Ніякага сэксуальнага гвалту, ва ўсякім разе ў ягоным распаўсюджаным выглядзе, у беларускіх турмах няма. Хаця папалохаць гэтым могуць», — кажа былы палітвязень, кіраўнік праваабарончай «Плятформы» Андрэй Бандарэнка.

Былыя асуджаныя Сяргей Глушак і Ігар Міхнавец, якія адбывалі пакараньне ў розных папраўчых установах, адзначаюць, што падобная сваволя ў «прэс-хатах» існавала раней. Сёньня сярод крымінальнікаў дзейнічаюць свае непісаныя законы, паводле якіх могуць жорстка пакараць гвалтаўнікоў.

Камэнтуючы падлікі ДВП адносна сытуацыі з аднаполым сэксам у беларускіх турмах, Ігар Міхнавец выказвае наступнае меркаваньне:

«Напэўна, статыстыку складалі, зыходзячы з рэальнай колькасьці прадстаўнікоў ніжэйшай турэмнай касты — так званых „апушчаных“. На сёньняшні дзень гэта хутчэй 7%, а не 12%. Зь іншага боку, не ўлічылі тых, хто карыстаецца іхнімі паслугамі. Гэта да 50% арыштантаў. Такія паслугі, дарэчы, прыроўніваюцца да паслугаў прастытутак, а таму павінны аплачвацца».

«Мужчынская турэмная прастытуцыя існуе і яна нават не хаваецца», — кажа самы малады ўдзельнік праграмы Барыс А., яму няма і трыццаці. 20-30-гадовыя сёньня складаюць амаль палову кантынгенту беларускіх турмаў. З гледзішча Барыса, у закрытых мужчынскіх супольнасьцях сэкс — вострая праблема. Асабліва сярод людзей ягонага веку.

Барыс: «Для мяне гэты недахоп быў вельмі адчувальны. І я неаднойчы думаў на гэтую тэму. Часам гэтая сытуацыя заводзіла ў тупік і выбівала з раўнавагі. Гармоны граюць, і ў нейкіх канфліктных сытуацыях гэта адыгрывае злы жарт. Калі ты ў нейкім спакойным стане — дык нішто, а калі нешта ня так, то ўсё гэта гіпэртрафуе агрэсію».

Барыс сядзеў двойчы, як ён кажа, за крадзеж і «дур». Першы раз, калі трапіў за краты жанатым і на кароткі тэрмін, было лягчэй, бо меў так званыя працяглыя (да трох дзён) спатканьні з жонкай. На час другой судзімасьці, як і большасьць вязьняў, Барыс быў адзінцом. Пра тое, як ратаваўся ад спакусаў, ня кажа. Што да сяброў-натуралаў, то некаторыя ішлі на нерэгулярныя аднаполыя сэксуальныя кантакты.

Барыс: «Ідуць на гэта. Чаму не? Зразумела, нічога не афішуецца, бо гэта вядзе да рэзкага падзеньня іміджу гетэрасэксуала. Хоць, напэўна, пра такія патаемныя кантакты адміністрацыя ўсё ж ведае, а потым пры магчымасьці і шантажуе, каб зрабіць зь вязьня асьведамляльніка. Ясна, што ўсё робіцца не за „дзякуй“. За гэта плацяць — цыгарэтамі, падарункамі, нейкім заступніцтвам. Такое практыкуецца паўсюль. У тым ліку і ў СІЗА, сярод падсьледных. Істотны момант: з таго, што ведаю я, нішто сэксуальнае ня робіцца гвалтоўна. Сэкс прапануюць ня толькі так званым „апушчаным“, якія адпачатку пазыцыянуюць сябе як геі, але і розным маладым ды прыгожым вязьням-гетэрасэксуалам. Ня хоча чалавек — ніхто яго гвалтаваць ня будзе. Проста тут, як і на волі, вядзецца гандаль. Ну, напрыклад, прапануюць болей цыгарэтаў. Не захоча — яшчэ болей… Усё па добрай волі».

Трансвэстыцкае шоў на зоне

Пра тое, што большая частка зьняволенай моладзі ўвесь час шукае, як зьняць сэксуальнае напружаньне, сьведчыць і былы палітвязень Сяргей Парсюкевіч. Сам ён трапіў за краты, калі яму было за 40, і, як кажа, уся ягоная сэксуальная энэргія была пераключаная на маральныя перажываньні.

«Хлопцы, якія трапляюць туды ў 20-гадовым веку, зразумела, пакутуюць, а таму знаходзяць выйсьце, як могуць. Сам я, напрыклад, калі быў на працоўнай зоне ў Шклове, сутыкаўся з наступным. Калі я аднойчы пайшоў у прыбіральню, там стаяў хлопец ля ўваходу і папрасіў мяне туды не заходзіць нейкі час. Я спытаўся: „А што здарылася?“ Ён патлумачыў: там займаюцца іншымі справамі… Так, гэтым займаюцца на зонах. Калі гаварыць пра так званых „апушчаных“ ці „адсаджаных“, то жывуць яны ня так ужо і кепска, атрымліваюць розныя падарункі. Хоць я не сказаў бы, што гэта нейкае прывілеяванае становішча. Згодна з зэкаўскімі традыцыямі, да іх ставяцца адмоўна, яны робяць самую брудную працу — напрыклад, мыюць тыя ж прыбіральні… Жывуць паасобку. Іхняе месца ў атрадзе агароджанае фіраначкай. Аднак ніхто іх ня гвалціць. Яны заўсёды могуць адмовіцца».

Як кажа Барыс, турэмныя геі-путаны ня маюць справу абы з кім.

Барыс: «Увогуле, яны ня пойдуць з кожным. Шукаюць больш крутых ды багатых. Там скіраванасьць выключна матэрыяльная. Дарэчы, яны самыя розныя… Ёсьць вельмі прыгожыя, я нават такіх дзяўчат ня бачыў. Ёсьць такія, якіх пабачыш па тэліку на розных заходніх гей-парадах. У нашай калёніі яны нярэдка рабілі сваё трансвэстыцкае шоў. Калі дзяжурыла нармальная зьмена кантралёраў, яны ў цёплае надвор’е надзявалі спадніцы, парыкі і рабілі прамэнад па ўсёй зоне. Калі зьмена нармальная, іх ніхто не чапаў. Яны вярталіся назад зь мяхамі цыгарэтаў. З тым, што зарабілі…»

Барыс кажа, што «апушчаныя» добра ведаюць свае правы. У многіх зь іх ВІЧ, і зьвязанымі з гэтым правамі яны таксама карыстаюцца. Часам могуць нават маніпуляваць апэратыўнікамі.

«Калі ў іх зь нейкім мянтом узьніклі праблемы, яны могуць палезьці да яго цалавацца. А які мент захоча быць цалаваным „пеўнем“? З такім мянтом аніводзін зэк ня будзе вітацца. То бок зэкаўская ідэалёгія і на мянтах адбіваецца. Калі „певень“ лезе цалавацца, мент звычайна ўцякае ад яго. Інакш ён таксама „певень“. Каму патрэбная такая рэпутацыя?»

«Хлопчыкі па выкліку»

З выпадкамі такіх «выклікаў» сутыкалася праваабаронца «Плятформы» Алёна Красоўская-Касьпяровіч пад час працы мэдсястрой у Рэспубліканскім турэмным шпіталі (тады ён месьціўся на тэрыторыі менскай папраўчай калёніі № 1 на Кальварыйскай).

«Калі я працавала ў рэспубліканскім турэмным шпіталі, быў такі выпадак. Некалькі разоў пад выглядам хворага туды прывозілі хлапчука для крутых „смотрящих“. У шпіталі ўсе пра гэта ведалі. Па сутнасьці, хлапчук быў заняты цэлыя суткі, у палаце яго відаць не было. Напэўна, абслугоўваў многіх. Глядзець на яго па выхадзе было цяжка».

Праваабаронца лічыць, што існаваньню прастытуцыі ў месцах зьняволеньня спрыяе сама сыстэма выкананьня пакараньняў. Максымум тры працяглыя спатканьні на зоне дазволеныя далёка ня ўсім асуджаным, а толькі «ўзорным» ды жанатым. Сэксуальныя ж праблемы нікуды не зьнікаюць.

Для даведкі: у большасьці заходніх краін вязьням дазваляюць штомесячныя, а дзе-нідзе нават і штотыднёвыя спатканьні з партнэрамі.

Так, у турмах Нямеччыны для сустрэчаў (працягласьць да чатырох гадзінаў) з жонкамі, або сталымі сяброўкамі, або сталымі гомасэксуальнымі партнэрамі даюць адмысловыя пакоі з душам, ложкам і кухняй. Усім выдаюць бясплатна прэзэрватывы. Спатканьні з прастытуткамі строга забароненыя.

У турмах Беларусі, дзе ня надта часта дазволеныя сустрэчы з жонкамі, маладыя вязьні найчасьцей ідуць на самы распаўсюджаны спосаб замены сэксуальных патрэбаў — мастурбацыю. Зразумела, ва ўмовах, дзе няма індывідуальнай прасторы, гэта ня можа быць чымсьці інтымным.

«Усё разумеюць тое, што маладым пацанам на зоне цяжка, — кажа былы палітзьняволены Сяргей Парсюкевіч.— У хлопца пэрыяд гіпэрсэксуальнасьці, а яго пасадзілі ў турму… Я памятаю, як пацаны выходзілі ў памяшканьне кшталту прыбіральні, больш-менш адасобленае месца. Хоць дзе ты на зоне знойдзеш такое месца?»

Захаваць мужчынскае здароўе

Як сьведчыць былы зьняволены Генадзь, лекар-уроляг паводле прафэсіі, многія з маладых сядзельцаў вельмі часта зьвярталіся да яго з пытаньнямі: а ці не адаб’ецца такое працяглае ўстрыманьне ад сэксу на іхняй патэнцыі, ці змогуць яны пасьля гэтага вярнуцца да інтымнага жыцьця?

«У размовах, — кажа Генадзь, — я спасылаўся на тысячагадовую гісторыю манаства. Будысцкія манахі з дапамогай розных усходніх мэтадаў пераводзяць сэксуальную энэргію ў фізычную і разумовую, а таму лёгка перажываюць усё. Але ж калі дарываюцца, то жанчыны на іх у крыўдзе не бываюць. Па вялікім рахунку, патэнцыя і здольнасьць чалавека да паўнавартаснага сэксу — гэта хутчэй пытаньне псыхікі, а не фізіялёгіі. Галоўнае — не нагружаць сябе рознымі фантазіямі, менш зацыклівацца на розных летуценьнях, а болей працаваць фізычна. Калі ж зусім няўсьцерп, то ёсьць, урэшце, і рукі…»

Некаторыя энэргетычныя комплексы тыбэцкіх манахаў выкладзеныя ў новай кніжцы доктара мэдыцыны Юрыя Бандажэўскага «Турма і здароўе», якая выйшла ў сэрыі «Бібліятэка Свабоды».

Як адзначае аўтар, прыведзеныя ім практыкаваньні на ўмацаваньне цягліцы Pubococcygeus, ад якой залежыць сэксуальная энэргія, «карысныя для ўсіх, незалежна ад узросту. Яны пазытыўна ўзьдзейнічаюць як на арганізм у цэлым, так і на рэпрадуктыўную сыстэму ў прыватнасьці. Бо сэксуальная энэргія, якая ўзьнікае ў арганізьме ў пару палавой сталасьці, забясьпечвае ня толькі сэксуальныя патрэбы. Яна спрыяе іншым аспэктам псыхічнай дзейнасьці (ёсьць меркаваньне, што нават забясьпечвае іх), у прыватнасьці — разумовай дзейнасьці, творчасьці».

Бандажэўскі: «Я хачу сказаць, што гэтая кніга ёсьць нейкім згусткам досьведу выжываньня чалавека ў экстрэмальных умовах. Галоўны яе тэзіс такі: чалавек не павінен адчайвацца, ён павінен спрабаваць шукаць выйсьце. У любой сытуацыі. Зусім не абавязкова выконваць гэтыя практыкаваньні, нейкія іншыя мае парады, хоць яны і правераныя. Галоўнае, каб было жаданьне маральна, фізычна, духоўна, а можна і ўсё разам, падтрымліваць сябе».

У новай кнізе мэдыка-навукоўца ўтрымліваюцца і іншыя парады пра захаваньне ў няволі здароўя, у тым ліку і мужчынскага.

Замовіць дапаможнік Юрыя Бандажэўскага можна па электронным адрасе rferl.minsk@gmail.com з пазнакай «Турма і здароўе» або па адрасе: 22005, Менск-5, паштовая скрынка 111.

У чацьвер, 25 красавіка, адбудзецца прэзэнтацыя кнігі. Дакладная інфармацыя — на нашым сайце.