Нашы госьці прадстаўляюць беларускую эміграцыю з тых краінаў, дзе беларускія асяродкі дзейнічалі найбольш актыўна – ЗША, Канада, Вялікабрытанія, Аўстралія. Паваенная эміграцыя ў гэтых краінах зрабіла найбольш для захаваньня беларускай ідэі. Менавіта там сучасны працэс зьмены пакаленьняў найбольш адчувальны.
Першае слова сп. Янку Запрудніку –вядомаму беларускаму грамадзкаму дзеячу ў ЗША.
(Запруднік: ) “Тут можа ня столькі гаворка пра зьмену пакаленьняў, колькі пра зьмену характару тае хвалі эміграцыі, якая прыехала пасьля другой усясьветнай вайны і характару тае хвалі, якая цяпер наплывае ў Амэрыку зь Беларусі.
Першая хваля дзякуючы сваёй нацыянальнай сьведамасьці здолела стварыць у Амэрыцы арганізацыйную і матэрыяльную базу. Былі заснаваныя свае арганізацыі, пабудаваныя грамадзкія цэнтры, цэрквы, заснаваныя пэрыядычныя выданьні.
Да гэтай арганізацыйна-матэрыяльнай базы апошнімі гадамі пачалі далучацца новыя эмігранты зь Беларусі. Гэта ўжо людзі іншага крою. Гэта людзі пераважна маладога веку, з добрай асьветаю, але ў шмат якіх выпадках безь вялікай нацыянальнай сьведамасьці і бяз навыкаў далучацца да грамадзкай працы. У гэтым адлюстроўваецца савецкая эпоха. Яны вырасьлі ў іншай атмасфэры, у іншай ідэялёгіі, у іншых вартасьцях.
Частка зь іх далучаецца да беларускіх арганізацыяў. Сёньня мы бачым шмат дзе ў беларускіх асяродках у Кліўлендзе, у Чыкага, Нью-Ёрку, Саўт-Рывэры, Нью-Брансьвіку людзей з новай хвалі беларускай эміграцыі, якія актыўна ўдзельнічаюць у працы беларускіх арганізацыяў. Я думаю, яны забясьпечаць будучыню, працяг беларускай прысутнасьці ў Амэрыцы”.
Сп. Янка, але якая гэта будзе прысутнасьць, магчыма, што якасна зусім іншай, не такой нацыянальна сьведамай?
(Запруднік: ) “Я думаю, што якасна іншай яна ня будзе. Магчыма, у некаторых выпадках, напрыклад, я чуў у Чыкага, што там некаторыя падаюць галасы, што навошта нам беларуская мова. Вось гэты зрусіфікаваны элемэнт, які прыбывае зь Беларусі, недаацэньвае вартасьці нацыянальнае мовы, ён падае свой голас. Паўстае адразу праблема, можа нават канфлікт. Тым ня менш, традыцыя пранятасьці беларускай нацыянальнай справаю, думаю, захаваецца. Тут вельмі важны новы фактар – існаваньне фармальна незалежнай беларускай дзяржавы.
Паводле тых зьяваў, якія назіраюцца цяпер, беларуская эміграцыя ў Амэрыцы арганізацыйна выжыве. Беларусы ў Амэрыцы будуць працягваць сваю арганізацыйную дзейнасьць. Я думаю, што будучыня не безнадзейная”.
Падобнай думкі трымаецца і старшыня Нью-Ёркскага аддзелу Беларуска-амэрыканскага задзіночаньня сп. Віталь Зайка.
(Зайка: ) “Я лічу, што менавіта цяпер, у гэты час беларуская прысутнасьць можа ўзмацніцца, яна можа стаць больш заўважнай тут у ЗША і, думаю, па ўсім сьвеце. Парадаксальна, што рэжым Лукашэнкі як бы спрыяе гэтаму. Цяпер Беларусь атрымлівае ўвагу з боку міжнароднай супольнасьці. Я лічу, што менавіта цяпер мы мусім скарыстаць усе нашыя сілы, усе намаганьні, каб даць вестку аб сабе па ўсіх Злучаных Штатах, што ёсьць такія беларускія арганізацыі. Я ўпэўнены, што ёсьць тысячы беларусаў і ў ЗША і па цэлым сьвеце, якія шукаюць кантактаў зь беларусамі, але яны ня маюць інфармацыі. І вось можа быць якраз праз Радыё Свабода гэтыя людзі можа даведаюцца пра тое, што існуюць такія арганізацыі, і яны далучацца, а тым самым і паспрыяюць умацаваньню беларускай прысутнасьці ў сьвеце”.
Сп. Віталь, а ў вашай суполцы прыбываюць новыя сілы зь сёньняшняй эміграцыі?
(Зайка: ) “У нас, асабліва ў апошні год-два, назіраецца вельмі актыўны прыток сяброў арганізацыі. Арганізацыя расьце кожны месяц. Яна складаецца цяпер пераважна з маладых людзей, якія рознымі шляхамі трапляюць у ЗША. Назіраецца тэндэнцыя, што моладзь прыяжджае сюды і імкнецца знайсьці кантакты зь беларускімі арганізацыямі. Яны прыходзяць у беларускія цэрквы, прыходзяць да нас, яны шукаюць беларусаў, хочуць быць сярод іх, хочуць дапамагаць.
Яны маюць пакуль можа большыя праблемы, чым людзі, якія тут знаходзяцца ўжо некалькі гадоў, ім трэба знайсьці працу, ім трэба стаць на ногі. Тым ня менш, гэтыя маладыя людзі актыўна бяруць удзел ва ўсіх нашых імпрэзах, часам прыяжджаюць зь іншых штатаў на акцыі пратэсту супраць рэжыму Лукашэнкі, на імпрэзы – сьвяткаваньне 25 Сакавіка, на Купальле. Яны бяруць удзел у працы арганізацыі, дапамагаюць складкамі. Людзі з маладзейшай эміграцыі зрабілі сайт нашага аддзелу БАЗА ў Сеціве”.
Сп. Віталь, якія Вашыя ўражаньні ад супрацоўніцтва з новай эміграцыяй?
(Зайка: ) “Гэтая эміграцыя, у адрозьненьне ад эміграцыі паваеннай, зьяўляецца дакладным адбіткам беларускага грамадзтва. Якая ёсьць сытуацыя з нацыянальнай сьвядомасьцю ў Беларусі, такая і ў тых людзей, якія прыяжджаюць. Яны выхоўваліся ў тамтэйшых школах, былі пад уплывам сродкаў масавай інфармацыі. Але разам з тым, гэта людзі паходжаньнем зь Беларусі, пры ўсіх іхных палітычных, сьветапоглядных адрозьненьнях яны тым ня менш горнуцца адзін да аднаго і імкнуцца размаўляць па–беларуску. Бывае так, што чалавек прыходзіць да нас і кажа, што ня можа размаўляць па-беларуску. І ён празь месяц-два ўжо гаворыць чысьцютка па-беларуску. Так што гэты працэс самаўсьведамленьня працягваецца на эміграцыі. Гэта, я лічу, вельмі важная справа, калі ёсьць асяродак людзей–аднадумцаў, дзе гучыць беларускае слова”.
Сп. Віталь зьвярнуў увагу на адну важную асаблівасьць сучаснага становішча ў беларускім замежжы.
(Зайка: ) “У нас існуе, як, магчыма, і ва ўсёй беларускай дыяспары, пэўны такі перарыў пакаленьняў. Людзі, якія выехалі пасьля вайны і людзі, якія пачалі прыяжджаць у 90-я гады, а паміж імі ёсьць недахоп эмігрантаў сярэдняга ўзросту. Гэта адчувальна. Людзі старэйшыя ўжо маюць менш сілаў, людзі маладзейшыя маюць менш ведаў. А вось няма такіх ужо стаўшых на ногі людзей сярэдняга ўзросту, якія былі б фінансава незалежнымі, якія мелі б ужо працу. Але я б сказаў, што людзі маладзейшыя, якія толькі што прыехалі з Беларусі, бачаць старэйшых, бачаць як ахвярна яны працавалі, плён іхнай працы – гэтыя будынкі цэркваў, грамадзкіх арганізацый, бачаць, што яны ходзяць на кожны сход, заўсёды плацяць складкі – гэта натхняе, мабілізуе маладзейшых. Яны пачынаюць больш думаць пра грамадзкія справы, і сувязь паміж гэтымі пакаленьнямі існуе і мацнее, дае свае вынікі”.
У савецкія часы, калі за “жалезную заслону”, у сьвет выяжджалі толькі адзінкі, не было прытоку новых эмігрантаў у беларускія замежныя асяродкі, і цяпер гэтую праблему адчуваюць на сабе ня толькі беларускія арганізацыі ў ЗША, але і ў іншых краінах. Вось што сказаў сп. Руслан Качаткоў – старшыня Каардынацыйнага камітэту беларусаў Канады.
(Качаткоў: ) “Адсутнічае пакаленьне людзей сярэдняга веку, якія б зараз маглі цягнуць грамадзкую працу, трымаць царкву. Таму даводзіцца маладым, якія прыяжджаюць, вучыцца не ў бацькоў па ўзросту, а ў дзядоў. Пераемнасьць гэтая страчаная, таго сярэдняга зьвяна, якое зараз павінна было б быць самым актыўным, самым адукаваным і з грашыма, яго няма. У гэтай сытуацыі даводзіцца параўноваць сябе зь іншымі – італьянцамі, грэкамі – у іх эміграцыя лічыцца звычайным працэсам, людзі шукаюць, дзе лепш, дзе ёсьць лепшыя ўмовы для працы, для самарэалізацыі, таму іх асяродкі падтрымліваюцца традыцыямі, людзьмі, грашыма. У іх гэта як бы кавалак жыцьця нацыі. У нас усё яшчэ лічыцца, яшчэ з савецкага часу, нэгатыўнай зьяваю. Калі чалавек паехаў, то лічыцца, што ён прадаў сваю радзіму. Гэтага ўжо менш, але ёсьць”.
Працягнем гаворку зь беларусамі ў ЗША. Сп. Запруднік, Вы сказалі пра тую частку эміграцыі, якая далучаецца да беларускіх арганізацыяў, а тыя, хто не шукае кантактаў зь беларусамі ў ЗША? Як з гэтымі людзьмі, іх бадай што бальшыня?
(Запруднік: ) “Спадзявацца вялікай рэвалюцыі ў сьведамасьці гэтых людзей ня варта, бо яны будуць захоўвацца з тымі паняцьцямі, зь якімі яны прыехалі сюды. А паняцьці гэтыя, з нашага гледзішча, на жаль моцна прасякнутыя савецкімі вартасьцямі. Іх вельмі часта лучыць ня столькі беларускасьць, колькі савецкасьць. Яны чуюцца ў сваёй грамадзе, чуюцца сваімі зь людзьмі зь іншых былых рэспублік СССР”.
Вы маеце рацыю, сапраўды яны часьцей на чужыне шукаюць кантактаў з выхадцамі з былога СССР, чым са сваімі суродзічамі. Як лічыце, ці старэйшая эміграцыя магла б неяк уплываць на іх сьвядомасьць?
(Запруднік: ) “Бачыце, мы калі прыехалі на пачатку 50-х гадоў, спрабавалі наладжваць кантакты са старой эміграцыяй, якая выехала да 1917 году. Яшчэ былі тыя людзі. Доктар Янка Станкевіч чытаў ім даклады, я сам некалькі разоў быў на сустрэчах. Але прорва ў разуменьні, у сьветаглядзе, у паняцьцях нагэтулькі была глыбокая, што арганічнай лучнасьці не атрымалася. Я баюся, што цяпер паўторыцца тое самае. Бальшыня з новых застанецца па-за структурамі. Яны, магчыма, створаць свае структуры.
Тут, у Нью-Ёрку, 24 гадзіны ў суткі працуе радыёстанцыя "Народная волна", перадачы вядуцца на расейскай мове. Сярод слухачоў шмат прыехаўшых зь Беларусі. Там часта гавораць пра Лукашэнку, пра эканамічнае і палітычнае становішча ў Беларусі. Але яны жывуць у сваіх грамадах, маюць свае кантакты. Напрыклад, зь людзьмі з Грузіі, ці з Малдовы. Яны ўсе гавораць па-расейску, у іх шмат супольных успамінаў. Калі ў іх супольныя ўспаміны, яны супольна і існуюць. Такія людзі да беларускіх арганізацыяў не далучаюцца, іх гэта не цікавіць. У іх іншыя вартасьці, і ня толькі адносна мовы. Мова – гэта яшчэ ня ўсё. Часта можна пачуць чалавека на іншай мове зь беларускімі нацыяналістычнымі поглядамі. Палітычнае мышленьне вельмі важнае”.
Як на Вашу думку, ці трэба ўсё ж кантактаваць зь імі?
(Запруднік: ) “Я думаю, што іх ніяк ня трэба адштурхоўваць, трэба зь імі супрацоўнічаць, трымацца у кантакце”.
Беларуская прысутнасьць у ЗША мае пэрспэктывы для захаваньня і разьвіцьця таму, што традыцыйна плынь беларускай эміграцыі ў гэтую краіну апошнім часам пашыраецца. Значны прыток новых эмігрантаў адчуваюць і беларускія арганізацыі ў суседняй Канадзе. Паслухаем ізноў сп. Руслана Качаткова – старшыню Каардынацыйнага камітэта беларусаў Канады.
(Качаткоў: ) “Тое новае пакаленьне, якое пачало прыяжджаць напачатку 90-х і прыяжджае цяпер, гэта наша пакаленьне, мы адрозьніваемся ад той эміграцыі. Мы вырасьлі ў іншы час, у нас ужо іншыя культурныя каштоўнасьці. Вось гэтае сутыкненьне новай хвалі, якая прыехала, з той хваляй старэйшай эміграцыі – яно даволі балючае. Дарэчы, гэта адбываецца ня толькі ў беларускім грамадзтве, але і ў расейскім, украінскім. Трэба, каб людзі прыяжджалі, ядналіся, рабілі беларускую справу, і таму абодва бакі вымушаныя былі прыйсьці да згоды, як існаваць. Вядома, што для старэйшай эміграцыі царква – гэта было асноўнае. Вера ў Бога і вера ў незалежнасьць – гэта тое, на чым яна трымалася”.
Сапраўды, новая эміграцыя наўрад ці будзе гуртавацца цяпер вакол цэркваў.
(Качаткоў: ) “Зараз для тых, хто цяпер прыяжджае, рэлігійныя ідэалы, царква – гэта зусім іншае. Даводзіцца ім тлумачыць, што гэта павінна быць, што гэта наша царква – прыходзьце. Гэтыя праблемы старэйшая эміграцыя зразумела і стараецца больш праводзіць такую адукацыйную працу з новымі эмігрантамі. Гэты працэс адукацыі пачаўся, ён ідзе”.
Якія Вашыя прагнозы наконт таго ці захаваецца новаю эміграцыяй беларуская прысутнасьць у Канадзе ?
(Качаткоў: ) “Я думаю што захаваецца, канечне. У людзей ёсьць патрэба ў самаідэнтыфікацыі. У Беларусі ўсе беларусы, а тут гэта даволі востра адчуваецца. Адзінае, што перашкаджае, што ў маладога пакаленьня ёсьць больш важныя справы, чым грамадзкія на першым часе. Людзі прыяжджаюць, пачынаюць жыцьцё спачатку, і таму да грамадзкай працы ім далучыцца цяжка. Але з часам гэта зьменіцца.
Ёсьць людзі, якія прыехалі некалькі гадоў таму, якія стаяць на нагах – гэта якраз тыя людзі, якія пераймаюць зараз традыцыі, якія робяць грамадзкую працу. Зараз даволі актыўна працуе Атаўскі аддзел Згуртаваньня беларусаў Канады. Таксама Згуртаваньне беларусаў у Квэбэку, яны выдаюць часапіс "Прамень".
Спадзяюся, што далей будзе лепш і лепш. Гэта такі пэрыяд – пэрыяд перадачы справы ад адной генэрацыі да другой, і гэты працэс пайшоў. Я вельмі спадзяюся, што гэты пэрыяд зьменаў пройдзе і традыцыі культурныя, моўныя, гістарычныя захаваюцца”.
Менш аптымістычна пачуваецца старшыня Фэдэральнай Рады беларусаў Аўстраліі сп. Яўген Груша. Вось ягоныя меркаваньні наконт новай беларускай эміграцыі ў гэтую краіну і захаваньня там беларускага жыцьця:
(Груша: ) “Аўстралія амаль не бярэ новых эмігрантаў, вельмі перабірае, няма наплыву новай эміграцыі. Нашыя дзеці таксама адышлі, яны ажаніліся з чужымі, памяшаліся і асіміляваліся. Замала нас было тут. Прыяжджаюць, некалькі чалавек прыйшлі, але іх не цікавіць Беларусь, яны за далярамі ў пагоні. Зрусіфікаваныя, для іх без Расеі ня можа быць Беларусі. Як мы можам ім давяраць нашыя арганізацыі?
У нас у Мэльбурне няма новых. Памёр, напрыклад, Павал Гуз – сакратар Фэдэральнай Рады, няма каму замяніць. Проста голад, няма нікога. У Адэляйдзе там чатыры сям'і далучылася, Віктар Кавалеўскі ўзяўся за працу. У Сыднэі таксама далучыліся новыя эмігранты. Мы прыехалі голыя ў 1949 годзе, але усё роўна зьбіраліся разам і сьвяткавалі нацыянальныя сьвяты, было больш актыўнасьці. Я заўважыў, што прыежджыя абсалютна ня вернікі, ня вераць у Бога”.
Трывожная сытуацыя назіраецца таксама і ў Вялікабрытаніі, дзе раней беларускае жыцьцё віравала амаль ва ўсіх буйных гарадох. У нашай размове бярэ ўдзел старшыня Згуртаваньня беларусаў у Вялікабрытаніі сп. Алена Міхалюк, якая належыць да тых паваенных эмігрантаў, хто заснаваў там беларускія асяродкі.
(Міхалюк: ) “На жаль, на сёньняшні дзень трымаецца толькі Лёндан. Дамы ў Брадфордзе і Манчэстэры мусілі прадаць, Гады зрабілі сваё, адыйшлі нашыя людзі, мала засталося. Але ў Лёндане яшчэ маем свой Беларускі дом, працягваем працу да сёньняшняга дня, самае галоўнае там – Бібліятэка імя Скарыны.
Неяк у Англіі не такая масавая новая эміграцыя, як, напрыклад, я бачыла ў Амэрыцы, там новае пакаленьне пераняло амаль усё і вельмі актыўнае. У нас тут недастаткова маладых. Але ўсё ж дабаўляецца кожны год, і мы маем надзею”.
Сп. Алена, якой Вам хацелася б бачыць новую беларускую эміграцыю ў Ангельшчыне і па цэлым сьвеце, што Вы хацелі б пажадаць вашым пераемнікам?
(Міхалюк: ) “Рабіць тое, што мы рабілі. Мне б хацелася мець такую эміграцыю, каб яна выконвала тую ж самую працу, якую рабілі мы. Мы ня думалі пра тое, што будзе. Мы ніколі ня трацілі надзеі, мы верылі ў свабоду, верылі ў незалежную Беларусь, і таму мы захавалі сваю мову, сваю культуру. Гэта ўсё застанецца на будучыню. Я толькі таго жадаю, каб новая эміграцыя гэта ўсё ня зганьбіла, а захавала і працягвала далей гэтую ж працу, пакуль Беларусь ня стане сапраўды вольнай і незалежнай дзяржаваю, калі кожны зможа свабодна перадаць усё, што мы тут маем, на Бацькаўшчыну, каб яно усё пайшло на карысьць беларускаму народу”.
Пра тыя задачы, якія стаяць перад новай беларускай эміграцыяй, пра яе ролю ў справе захаваньня беларускай прысутнасьці ў сьвеце і пашырэньне гэтай прысутнасьці там, дзе раней не было беларускіх асяродкаў, мы пагаворым у наступным выпуску нашай перадачы.
