Мабыць ня ўсе, але, прынамсі, некаторыя, напэўна, хацелі б ведаць, ці не пагражае ім рак, хвароба Паркінсана, Альцгаймэра або шызафрэнія. Ці яны непадатлівыя на вірус ГІВ і прыёны? Колькі гадоў яны будуць жыць? Здаўна вядома, што сакрэт жыцьця і сьмерці зашыфраваны ў нашым генэтычным кодзе. Як паведаміў генэтык Джордж Чэрч (George Church) з Гарвардзкага ўнівэрсытэту, навукоўцы мяркуюць, што прыблізна ўжо праз 5 гадоў, кожны можа за адпаведнай, пакуль даволі вялікай аплатай, атрымаць кампакт- дыск з апісаньнем свайго ДНК. Гэтаму прысьвечаны артыкул у апошнім нумары часопісу New Scientist.
З публікацыі вынікае, што некаторыя не павінныя чакаць нават пяць гадоў. “ Ужо зараз, цягам некалькіх тыдняў, я магу апісаць ДНК кожнаму, хто гэтага захоча і хто гатовы заплаціць больш за поўмільёна даляраў”, - заявіў эксцэнтрычны навуковец-прадпрымальнік праф. Крэйг Вэнтэр (Craig Venter). Дзеля далейшых дасьледваньняў над генамі ён заснаваў спэцыяльную фірму Сэлера Джэномікс (Celera Genomics) Летась, гэтая кампанія сумесна з міжнароднай групай навукоўцаў з Human Genom Project распрацавала і апісала чалавечы генэтычны код.
Эпахальнае адкрыцьцё не зьявілася раптам. Яно было вынікам дзесяці гадоў крfпатлівай працы і каштавала 3 мільярды даляраў. Афіцыйна дасьледваньні яшчэ не закончаныя. Справа ў тым, што мала расшыфраваць сам генэтычны код, каб ведаць, як функцыянуе чалавек. Трэба яшчэ высьвятліць, за што адказныя паасобныя гены. Можна сказаць, што пакуль навукоўцы зазнаёміліся з літарамі. Цяпер яны павінны скласьці зь іх словы і навучыцца “генэтычнай мове” чалавечага арганізму. Праблема ў тым, што яны не працуюць над ДНК аднаго канкрэтнага чалавека, але над генэтычным матэрыялам 10-ці ананімных валанцёраў.
З навуковых дасьледваньняў вынікае, што генэтычны код усяго чалавецтва ідэнтычны на 99,9 адсотка. Наяўнасьць розных расаў, тое, што ў аднаго сінія, а ў іншага карычневыя вочы, што нехта бляндын, а нехта брунет, што некаму прадвызначана жыць даўжэй, а іншаму памерці маладым, што адзін падатлівы на некаторыя хваробы, а іншы не, - усё гэта залежыць ад розьніцы ў той адной дзесятай адсотка нашага ДНК. У чым палягае гэтая розьніца можна будзе высьвятліць параўноўваючы генэтычныя коды вялікай колькасьці людзей. Чым болей іх, тым лепей.
Часта за ўстойлівасьць або падатлівасьць на нейкую хваробу адказная мутацыя ў адным нуклеатыдзе-маленькай цаглінцы, зь якіх пабудаваныя нашыя гены - кажа прафэсар Вэнтэр. Калі ўявіць, што увесь генэтычны код, гэты тры мільярды літараў, дык дастаткова перастаноўкі двух літараў, каб арганізм быў непадатлівы, напрыклад, на вірус ГІВ або рак . Аднак, каб знайсьці такую асобную мутацыю, трэба валодаць матэрыялам многіх людзей. Інакш апісаньне генэтычнага коду цалкам непрыдатнае. Гэта ўсё роўна, што мець кулінарную кніжку па-кітайску. Што з таго, што ў ёй цікавыя рэцэпты, калі мы нічога не разумеем.
Пакуль трэба мець немалыя грошы ня толькі, каб уведаць сваё асабістае ДНК, але і каб працягваць дасьледваньні. Прафэсар Вэнтэр даказаў, што ён мае галаву і да генаў і да бізнэсу. Зараз пасьля зыходу з Celera Genomics, ён выступіў з прапановай, адрасаванай найперш эксцэнтрычным мільянэрам: што кожнаму, хто гэтага захоча, за 712 тысячаў даляраў дасьць поўнае апісаньне ягонага генэтычнага коду. “Я шукаю спонсараў для майго інстытуту. У замен на ахвяраваньні, праўда што немалыя, абяцаю апісаць ягонае ДНК. Потым, ахвярадаўцы змогуць сьпісаць гэтыя грошы з падатку, а я буду мець сродкі на далейшыя дасьледваньні”, - кажа прафэсар. “З часам, лічыць ён, апісаньне ДНК стане агульнадаступным”.
Многія вучоныя мяркуюць, што каб апісаньне ДНК сапраўды сталася агульнадаступным, танным і хуткім, трэба апрацаваць новую тэхналёгію аналізу ДНК. Цяперашні мэтад дарагі і марудны. На працягу дня можна абсьледваць толькі адзін мільён генаў, падчас калі ўсіх іх 3 мільярды. Нядаўна адна брытанская фірма – Солекса - паведаміла, што яна блізкая да распрацоўкі тэхналёгіі, якая дазволіць разабраць генэтычны код у некалькі разоў хутчэй і за значна меншыя грошы. Уладальнікамі Солексы зьяўляюцца два хімікі з Кэмбрыджскага Ўнівэрсытэту. Дасьледчык Трэвар Гоўкінс паведаміў на прэс-канфэрэнцыі ў Бостане, што новая тэхналёгія дазволіць апісаць ДНК чалавека за 1000 даляраў усяго на працягу сутак. Новы мэтад дазваляе знайсьці асобныя мутацыі нуклеатыдаў, тых зьменаў ва ўмоўных літарах, зь якіх пабудаваны ДНК.
Адзін з кіраўнікоў фірмы Солекса – Нік МакКук (Nick McCooke) перакананы, што дасьледваньні ў галіне генэтыкі хутка дадуць практычныя вынікі. “Я думаю, што праз некалькі гадоў апісаньне свайго ДНК можна будзе атрымаць ў часе рутыннага абсьледваньня крыві. Бацькі змогуць атрымаць інфармацыю пра генэтычны код свайго дзіцяці пры выпісваньні са шпіталю пасьля родаў”. МакКук лічыць, што генны кампакт-дыск будзе азначаць рэвалюцыйную зьмену ў сыстэме аховы здароўя. Апісаньне генэтычнага коду будзе падставай для далейшага лячэньня. Бацькі, якія будуць валодаць поўнай інфармацыяй пра генэтычныя схільнасьці дзіцяці, змогуць усьцерагчы яго перад многімі хваробамі і нават заўчаснай сьмерцю. Магчыма, прафэсар Вэнтэр мае рацыю калі кажа, што гэта будзе найразумнае выкарыстаньне ў жыцьці тысячы даляраў.
А цяпер да іншай тэмы. Бадай, усе згодныя з тым, што лепш быць багатым і здаровым, чым бедным і хворым. Як паведамляецца ў найноўшым нумары British Medical Journal, навукоўцы пацьвердзілі, што існуе прамая залежнасьць паміж заможнасьцю і здароўем.
Цягам двух гадоў яны абсьледавалі амаль 4300 жанчынаў у пэнсыйным узросьце з 23 гарадоў Велікабрытаніі. Усе яны паходзілі зь бедных сем’яў, дзе бацькі займалі нізкааплатныя пасады, або былі бяспрацоўнымі. Гэткім чынам усе апытаныя жанчыны дарасталі ў дрэнных матэрыяльных умовах. Аказалася, што незалежна ад таго, як пасьля палепшылася іхнае жыцьцё, усе яны былі больш падатлівыя на таўсьценьне, мелі праблемы з халестарынам ды інсулінам.
Дасьледваньне было праведзенае групай навукоўцаў з Унівэрсытэту ў Брысталі на чале з прафэсарам Дэбі Лоўларам. (Debbie A. Lawlor) Прафэсар не выключае ўплыву розных аспэктаў гаротнага дзяцінства, але на першае месца ставіць незадавальняючае харчаваньне. “У выпадку дзяцей, якія гадаваліся ў цяжкіх матэрыльных умовах, найбольш адчувальным для арганізму было нізкаякаснае харчаваньне. Дрэннае харчаваньне ў дзяцінстве нэгатыўна ўплывае на разьвіцьцё ўнутраных ворганаў, і затым выклікае расстройства мэтабалізму і функцыянаваньня інсуліну -лічаць навукоўцы.
Спэцыялісты ўпэўненыя, што зьвязаны з дрэннымі ўмовамі жыцьця ў дзяцінстве высокі ўзровень халестэрыну і інсуліну, а таксама празьмерная вага, - зьяўляюцца асноўнымі чыньнікамі рызыкі сардэчна-сасудзістых хваробаў. Да гэтага адносіцца таксама курэньне, якое статыстычна больш пашыранае сярод людзей зь ніжэйшых слаёў грамадзтва. Хваробы сэрца могуць разьвівацца ўжо ва ўлоньні маці. Харчаваньне, а таксама курэньне непасрэдна ўплываюць на ніжэйшую вагу нованароджанага дзіцяці, а гэта ў сваю чаргу павялічвае рызыку хваробаў сэрца, павышанага крывянога ціску і цукровай хваробы. Паводле прафэсара Лоўлара, неабходна аказаць матэрыяльную дапамогу бедным сем’ям, асабліва цяжарным жанчынам, каб іхныя дзеці менш хварэлі ў сваім дарослым жыцьці.
І на заканчэньне парады амэрыканскай мэдычнай арганізацыі Real Age.
Каб пазьбегнуць расстройства страваводу ды іншых хваробаў, выкліканых неадпаведных харчаваньнем, захоўвайце прадукты ў халадзільніку ў тэмпэратуры не вышэй за 4 градусы па Цэльсію. Амэрыканскае Агенцтва Харчаваньня і Лекаў рэкамэндуе такую тэмпэратуру для ахалоджваньня найперш мясных і малочных прадуктаў. Паводле навукоўцаў, у тэмпэратуры, вышэйшай нават на некалькі градусаў, прадукты хутка псуююца з прычыны актывізацыі розных бактэрыяў.
Каб зьменшыць рызыку інсульту, як мага часьцей уключайце ў вашую штодзённую дыету, у супы і ў якасьці дадатку да мясных блюдаў, белую фасолю, якая зьяўляецца асабліва багатай крыніцай калію. У невялікай порцыі фасолі 1000 міліграмаў калію. Згодна найноўшым дасьледваньням, павялічаная колькасьць гэтага мінэралу ў арганізьме выдатна зьмяншае рызыку інсульту. Паводле Real Age, калі ў штодзённай дыеце знойдзецца 3 тысячы міліграмаў калію, ваш рэальны, біялягічны ўзрост будзе прыблізна на год маладзейшы.
Каб улагодзіць стрэс і хваляваньне, спрабуйце тройчы ў дзень праводзіць кароткі шпацыр. На думку навукоўцаў, 10-хвілінны шпацыр у розную пару дня значна лепш здымае напружанасьць і унутраную трывогу, чым адзін паўгадзінны шпацыр. Карысна ўплывае на зьняцьце стрэсу хуткі шпацыр перад пачаткам працы, затым спакойная хадзьба ў абедзенны перапынак і затым, на заканчэньне працоўнага дня, варта энэргічна прайсьціцся, перш чым вярнуцца дамоў. Паводле Real Age, рэгулярныя фізычныя практыкаваньні могуць зрабіць ваш біялягічны ўзрост на 9 гадоў маладзей.
