Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Стыль


Сяргей Харэўскі, Вільня

Вызначыць Стыль ёсьць галоўнай праблемаю ў мастацтвазнаўстве. Зрэшты, у тым і ёсьць прызначэньне гэтае навукі.

Стагодзьдзямі не мяняліся вобразы й спосабы іх адлюстраваньня. Не мяняліся густы. Адно сказаць: эпоха барока пратрывала ў Беларусі амаль два з паловаю стагодзьдзя. Пазьней мастацкія кшталты пачалі мяняцца як у калейдаскопе: эпохі вялікіх стыляў скурчваліся да паўстагодзьдзяў, да дзесяцігодзьдзяў, да гадоў і ўрэшце па апошняй вайне дзясяткі мастацкіх кірункаў пачалі ціхамірна суседзіць.

Энцыкляпэдыі й падручнікі па-рознаму вызначаюць панятак стылю. У адных кнігах гэта завецца “сукупнасьцю», у іншых – “цэласнасьцю» вобразнае сыстэмы й мастацкіх сродкаў. Але з тых схемаў увесь час выломваюцца стылі паасобных творцаў, чыя творчасьць “ня ўпісваецца» ў моду іхных эпохаў. Гэткімі “недапасоўнымі» да свайго часу былі Эль Грэка і Пірмаджаніна, Тыцыян і Гойя, Сэзан і Ван Гог, нашыя – Драздовіч, Малевіч, Шагал.

Цяперашнія мастакі маюць унікальную, недараўнальную са сваімі папярэднікамі магчымасьць мяняць саміх сябе, прытарноўваць уласныя экспэрымэнты пад хуткаплынны час, наш час.

Мастак жывапісец Віктар Пятроў, які сам прыдумаў сабе прыдомак да прозьвішча – Хруцкі, на маёй памяці памяняў тры разы сваю стылістыку. Кожнага разу ўдала. А цяпер заняўся адно пэрформансамі. Ён ёсьць адным з заснавальнікаў Асацыяцыі сучаснага мастацтва, куратарам многіх міжнародных праектаў. Чым ёсьць стыль для яго? Сказаўшы іншымі словамі – “устойлівая цэласнасьць вобразнай сыстэмы», празь якую ён прамаўляе свае ідэі? Гаворыць Пятроў-Хруцкі.

(Віктар Пятроў-Хруцкі: ) “Мой уласны стыль – гэта адкрытасьць, гэта свабода. Таму што беларускаму мастаку не хапае гэтае свабоды, ён занадта заціснуты, занадта закамплексаваны. Ён праз гэта хварэе на зорную хваробу. Ён на нейкія фэсты прывозіць сваіх мастацтвазнаўцаў. Ён баіцца. Хаваецца ад рэаліяў, а іх ня трэба баяцца. Стыль для мяне – гэта адкрытасьць. Адкрытасьць да камунікацыяў, да працэсаў. І важна, каб гэтая хвароба беларускага мастацтва... каб людзі перахварэлі й пайшлі далей. А людзі хочуць хварэць надалей...”

(Сяргей Харэўскі: ) “Віктар, паводле твайго вызначэньня, большасьць беларускіх мастакоў не ўяўляе сабе сьвету, у якім жыве. Ты, бадай, перабольшваеш. Бо, каб я з табою пагадзіўся, то мастацкая сытуацыя ў Беларусі выглядае “патавай”, прабач за шахматны тэрмін...”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Нашая сытуацыя не такая ўжо патавая, як можа падацца. Адбываюцца імпрэзы, выставы, паездкі нашых мастакоў за мяжу. І да нас прыяжджаюць, ведаюць пра нас. Удзельнічаем у розных праектах: у электронных праектах, у пэрформанс-праектах”.

(Харэўскі: ) “З прычыны адсутнасьці ўласнага рынку мастацтва, ва ўмовах неаўтарытэтнасьці мэдыяў (што тычыцца гэтае сфэры), абсалютная большасьць нашых суайчыньнікаў ня мае ўяўленьня пра тое, што насамрэч робіцца ў мастакоўскім жыцьці. Віктар, распавядзі, калі ласка, хоць бы пра тыя праекты, да якіх ты асабіста спрычынены...”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Анатоль Радзецкі, зь Нью-Ёрку, беларускі мастак зь Пінску, арганізаваў у Менску выставу “New miedia”, што адбылася ў Музэі этнаграфіі. Таксама быў праект “Art energenasis”, зарганізавалі швэдзкія мастакі. У кампутарнай сэтцы. Кампутарны праект. Потым быў праект “Miensk contaction” у Стакгольме, у якім удзельнічала даволі вялікая групоўка беларускіх мастакоў. Рабілі паказ разам са швэдзкімі мастакамі. Там былі прэзэнтаваныя пэрформанс, відэа-арт, інсталяцыі. Апроч нашага менскага фэсту “Навінкі”, які штогод – ужо чацьверты раз – мы праводзім. Шмат мастакоў прыяжджала да нас з усяго сьвету – і японцы, і з Карэі, і з Інданэзіі быў мастак. Французы былі, гішпанцы, немцы. У сваю чаргу, нашыя мастакі ўдзельнічалі ў такіх акцыях, як “Fort sztuki”, у Кракаве, “Interakcja”, буйны фэст пэрформансу у Польшчы, “Zamek wyobrazny”, таксама былі запрошаныя на “Новыя замкі” у Славаччыну. Былі ў Лізэнгене, такі цэнтар сучаснага мастацтва ў Галяндыі. І плянуем у гэтым годзе праводзіць “Навінкі 2002”, на які група мастакоў-перформэраў прыедзе”.

(Харэўскі: ) “Пра ваш фэст, дарэчы, багата пісалася. Летась, пазалетась. Выглядае, гэта адна з найноўшых беларускіх традыцыяў, прабач за вызначэньне... Адным з вызначальных паняткаў стылю ёсьць менавіта пераемнасьць, памнажэньне фактаў. Што будзе на “Навінках” сёлета?”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Фэтываль мы праводзім на пачатку верасьня, звычайна гэта першы ўік-энд, на які прыяжджае 10-15 мастакоў і прыкладна 10 мастакоў зь Менску, Берасьця, Наваполацку й часам зь Віцебску прыяжджаюць. Ёсьць там пэрформэры. Адбудзецца ён зь пятага па дзясятае верасьня”.

(Харэўскі: ) “Віктар Пятроў-Хруцкі ёсьць стваральнікам цэлае плыні беларускага нэаэкспрэсіянізму ў жывапісе, да якое цяпер сябе далучае багата творцаў... Жывапіс Пятрова дзесяці-пяцігадовае даўніны пазнаць лёгка – адкрытымі, амаль несумяшчальнымі фарбамі намаляваныя зьверападобныя монстры з раскосымі вачыма... Стыль аўтара навідавоку. І натуральным ёсьць маё наступнае пытаньне да мастака – што гэта за істоты?”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Так, так... Гэта было. Тыя галовы, што я маляваў, па сутнасьці гэта было спробаю аб’яднаць у адным вобразе вобраз чалавека й вобраз жывёлы. Быў такі не дэструктыўны ўклад, не ваўкалачы, а менавіта абазначыць тое, што чалавек ёсьць часткаю сусьвету. Чалавек, напрыклад, можа быць часткаю расьліны, жывёлы, альбо быць каменем. І такім чынам я аб’ядноўваў розныя стыхіі. Жывую й нежывую матэрыі. І самі вобразы былі брутальныя й нагадвалі нейкіх істотаў са сьвету поп-культуры. Таго сьвету, што выкарыстоўвае тыя вобразы, якія не разумее. У сваім мастацтве у вобразы такіх брутальных, жорсткіх істотаў я ўкладаў вобраз, у японскай міталёгіі гэта завецца “фуда мёё”, “страж закону”. Гэта пэрсанаж з такім вельмі агрэсіўным тварам, у адной руцэ ён трымае меч, а ў другой – вяроўку. І ягоны рот раскрыты, вельмі страшная маска, што выяўляе жудасны сьмех... Гэтая істота бароніць ад усіх ворагаў буддызм. Ён выконвае функцыю ваяра, які стаіць на варце высокіх матэрыяў... Мне хацелася ўкладаць высокія сэнсы, а ня тое, што магло бы быць патрактаванае як поп-культура”.

(Харэўскі: ) “Віктар, ты стварыў адметны ўласны аўтарскі стыль у жывапісе, ты можаш вытлумачыць яго, але цяпер заняўся пэрформансамі... Пятроў-Хруцкі з тых мастакоў, што засталіся на Бацькаўшчыне, цяпер самы слынны беларускі майстар пэрформансу, які выступае зазвычай у ролі лекара ў белым халаце...”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Справа ў тым, што калі казаць пра пэрформанс, то, на маю думку, ён і ёсьць стылем. Таму што гэта самая адкрытая форма мастацтва. Мастацтва твар у твар. Мастацтва перад гледачом атрымліваецца такім, якім яно ёсьць. А ня так, як звычайны мастак – ён, прыкладам, сваю скульптуру, гравюру, жывапіс можа перарабляць шмат разоў. Тое што атрымалася – занясе на выставу, што не атрымалася – схавае недзе. У пэрформансе гэта немагчыма. Тое, што адбудзецца перад гледачом – тое адбудзецца. На маю думку, гэта ёсьць стыль”.

(Харэўскі: ) “Прабач, а дзе тады месца традыцыйнага мастацтва, то бок клясычных ягоных жанраў?”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Асноўны шлях сучаснага мастацтва падзяліўся на дзьве плыні: адна некамэрцыйная, а другая камэрцыйная. Дык вось тое традыцыйнае мастацтва, якое мы ведаем: скульптура, малюнак, гравюра – гэты шлях абсалютна выкрэсьлены як камэрцыйны шлях. Тое мастацтва, якое некамэрцыйнае – сталася часткаю жыцьця. Усе мастакі становяцца героямі гэтага мастацтва. Яно перайшло мяжу, калі трэба было ствараць нейкі міт. Можа, яны каму-небудзь пададуцца ўвогуле не мастацтвам, таму што занадта блізка яно наблізілася да звычайнага жыцьця”.

У Нямеччыне праходзяць буйныя прэзэнтацыі менавіта звычайнага мастацтва, што вельмі дорага прадаецца. І там ёсьць свае імёны, свае героі й свае лічбы. Гэта камэрцыйнае мастацтва, якое сталася неактуальным. Ня я гэта вымысьліў, так яно ёсьць”.

(Харэўскі: ) “Добра, цяпер мы гаворым не пра камэрцыю. Адно пра стыль. Што перадвызначае стылёвую плынь? Сёньня мы маем магчымасьць жыць у сытуацыі суіснаваньня самых невераемных суплётаў мастацкіх вобразаў і іхнага ўвасабленьня? Ці мы можам сьцьвярджаць, ці шукаць праяваў беларускага стылю, пэўнага кшталту ў нашым выяўленчым мастацтве?”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Архітэктура вызначала сам панятак стылю. Таму было больш лёгка ў тым разабрацца. А цяперашні час такі, што ў архітэктуры стыляў існуе столькі... велізарная колькасьць. Гэты панятак перайшоў зь некамэрцыйнага боку жыцьця зноў у камэрцыйны. Тое, што цяпер адбываецца ў камэрцыі, там ніхто не разьбярэцца ўвогуле. Бо там вельмі хутка ўсё зьмяняецца. У такі кароткі тэрмін немагчыма вызначыць, што ёсьць стыль. Шмат інфармацыйных сетак размылі сам гэты панятак”.

(Харэўскі: ) “Так, мае рацыю Віктар Пятроў, калі кажа, што найперш стыль задае дойлідзтва. Варта толькі азірнуцца вакол, у Менску ці ў Гарадку, Горадні ці ў Століне, каб уявіць сабе стыль нашага часу. Сам мастак, мой суразмоўца, вызначыў гэны стыль як “спартова-праваслаўны”. Гэта жартам, але трапна... Разам з тым, ступень сучаснага індывідуалізма ў культуры вымагае й ад беларускіх мастакоў несупынна даводзіць уласнае ego”.

(Пятроў-Хруцкі: ) “Кожны мастак, які працуе ў сваіх мэдыях, кажа, што тое, чым ён займаецца, і ёсьць стыль. Як я займаюся пэрформансам, то для мяне пэрформанс зьяўляецца стылем. Адкрытая форма кантакту чалавека з чалавекам. Калі ў мяне няма часу захавацца, калі ў экстрэмальных варунках адбываюцца прэзэнтацыі твайго мастацтва, то гэта ёсьць у чыстым выглядзе стыль. А іншы мастак можа сказаць, што жывапіс ягоны стыль. Ён можа вызначыць накірунак у жывапісе й сказаць, што гэты накірунак і зьяўляецца ягоным стылем”.

(Харэўскі: ) “Паводле словаў майго суразмоўцы, выглядае, што сытуацыя ў беларускім мастацтве далёкая ад самазаспакаеньня, пагатоў ад прымірэньня. Унутраны канфлікт ня мае пакуль адно сваіх мэдыяў, празь якія маглі бы спрачацца творцы…”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Я хацеў бы вызначыць вельмі важны момант у сытуацыі беларускага мастацтва. Тая кансэрватыўная частка беларускага мастацтва, назавем яе традыцыйнай, увесь час імкнецца захаваць самабытнасьць беларускай сытуацыі. Закансэрваваць, зрабіць нейкую кансэрву. І атрымліваецца, што мы, беларусы, ня йдзем у сьвет, а спрабуем зрэдукавацца, захавацца ў... залезьці ў акоп, у слоік, закансэрвавацца й яшчэ шчыльней тую накрыўку закруціць. Адразу йдзе нейкая архівацыя, дакумэнтацыя. Вельмі любяць традыцыйнасьць – улезьці ў гісторыю й там захавацца там. На маю думку, беларусам, каб захавацца як культурны фэномэн, трэба йсьці наадварот, у адкрытыя формы мастацтва, больш камунікаваць, больш вывучаць замежныя мовы... Каб камунікваць хоць бы з найбліжэйшымі суседзямі – палякамі, літоўцамі, чэхамі, славакамі. Хоць бы ў Сярэдняй Эўропе. Быць больш адкрытымі, больш езьдзіць. Беларуская сытуацыя нікуды не размыецца ў сусьветным мастацтве. Таму што ў сусьветным мастацтве наагул такіх пытаньняў не стаіць – зьнікнуць, распусьціцца... Таму беларускі стыль можа быць толькі тады, калі беларускі мастак выйдзе на сусьветныя пляцоўкі мастацкія”.

(Харэўскі: ) “Сусьветныя пляцоўкі, даючы мастакам волю да самавыяўленьня, аднак не фармуюць нацыянальных, унутраных рынкаў. Не пераконваюць тутэйшага спажыўца ў вартасьцях таго ці іншага твора. Чаго ж бракуе тады беларускім мастакам? Уменьня адстойваць уласнае імя? Ці ўмельства патрапіць пацяшаць звычныя густы? Віктар, а як бы ты вызначыў цяперашні свой стыль?”

(Пятроў-Хруцкі: ) “Мой ўласны стыль – гэта адкрытасьць, гэта свабода. Таму што беларускаму мастаку не хапае гэтае свабоды, ён занадта заціснуты, занадта закамплексаваны. Ён з гэтага хварэе зорнай хваробаю. Ён на нейкія фэсты прывозіць сваіх мастацтвазнаўцаў. Ён баіцца. Хаваецца ад рэаліяў, а іх ня трэба баяцца. Стыль, для мяне, гэта адкрытасьць. Адкрытасьць да камунікацыяў, да працэсаў. І важна, каб гэтая хвароба беларускага мастацтва... каб людзі перахварэлі й пайшлі далей. А людзі хочуць хварэць надалей...”

(Харэўскі: ) “Распаўсюджанае цяпер сярод публікі меркаваньне пра адсутнасьць стыляў і іхнае ідэйнае скіраванасьці, пры блізкім разглядзе, аказываецца няслушным. У нашай мастацкай трыдыцыі найноўшага часу засталіся стылі манумэнталістаў, якія шчодра чарпалі са спадчыны мэксыканскіх муралістаў: Ароска, Сыкейраса ды Рыберы. Тут варта згадаць, да прыкладу, мазаікі Кішчанкі. Ёсьць стыль Селяшчука, беларускі пераказ сюррэалізма, падквечаны беларускім фальклёрам і ўлагоджаны традыцыйным зычлівым мэнталітэтам. Ёсьць плякатны найноўшы стыль Задорына, Кожуха, малодшага Поклада, пры ўсім іхным непадабенстве і супольнай трафарэтнасьці. Але перадусім штодня, кожнага году нараджаюцца новыя беларускія стылі. Як краскі, што квітнеюць штогод. І кожнага году здаецца, што яны, тыя, які толькі раскрыліся, больш яркія”.
XS
SM
MD
LG