(Адамчук: ) “Я далей крыху за вёску, на хутары была. Мы там жылі самотна. У нас там была адная хатка. Зімою гадалі самі сабе. Выйдзем на вуліцу. Брат як зайграе! А мы як запяем!!! Усе ў вёсцы павыходзяць на вуліцу й слухаюць нас”.
(Карэспандэнт: ) “Так было добра чуваць, што за кілямэтар уся вёска чула вашыя сьпевы?”
(Адамчук: ) “Так. Чулі, калі стуль вецер быў”.
З тых часоў прайшло як меней шэсьцьдзесят Калядаў і столькі ж Новых гадоў. Зінаіда Адамчук пайшла замуж. Разам з мужам паставілі хату ў Малых Масушынах. Муж даўно памёр. Дзеці разьехаліся па ўсёй Гарадзеншчыне: хто ў райцэнтры Сьвіслач атабарыўся, а хто яшчэ далей падаўся. Баба Зіна зноў апынулася на хутары. Ды толькі гэтым разам самота напаткала не на ўскрайку лесу, а ў самым цэнтры некалі вялікага паселішча.
(Адамчук: ) “Курэй, мусіць, толькі тры штукі трымаю. І ўсё. На большае сілаў не хапае: ногі адымаюцца. Такое вось жыцьцё. Вопраткі не набываю: даношваю вось гэтыя старыя лэхі. Каўбаскі калі хочацца набыць, няма за што. Позіркам пасмакую і ў хату іду. Куплю толькі малачка ці вяршкоў, каб якога супу заліць”.
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Адамчук: ) “Я адна й сьвяткаваць ужо ня буду”.
(Карэспандэнт: ) “Можа, да дзяцей паедзеце?”
(Адамчук: ) “Як прыедуць забяруць, дык паеду”.
(Карэспандэнт: ) “Вы ім намякніце…”
(Адамчук: ) “Ня хочуць яны старых вазіць!”
(Карэспандэнт: ) “Які бы падарунак хацелі б атрымаць на Новы год?”
(Адамчук: ) “Каб каўбаскі, каб якога торціка. Ці чаго іншага смачненькага хачу. Вось гэта для мяне быў бы падарунак!”
(Карэспандэнт: ) “Дзякуй вам вялікі!”
(Адамчук: ) “Гэта, мусіць, вы ўсё запісвалі?”
(Карэспандэнт: ) “Натуральна, што запісаў”.
(Адамчук: ) “О-о-о-о! Я вам тут і набрындала! Я вам праўду казала, але навошта запісваць?”
Запытай Мікалая Сьцяпанчука, дзе яго сапраўдны дом? І стары не вагаючыся вымавіць: лес. Усё жыцьцё ён даглядаў навакольныя пушчы. Лясны лад жыцьця — гэта вам не на кірмашы гандляваць. Істоты на двух нагах сустракаюцца нячаста. Незьлічоныя абходы ўчасткаў, гульня ў хованкі з браканьерамі й самагоншчынамі — усё гэта склала дзесяцігодзьдзі працоўнага стажу. Дзед Мікола выйшаў на пэнсію. А людзей у ягоным атачэньні не паболела.
(Сьцяпанчук: ) “Цяпер ужо сваякоў мала. А раней зьбіраліся: сястра, швагра. Паўміралі. А я застаўся адзін. У вёсцы мужчынаў мала. Сядзі ў хаце — ды няма куды й выйсьці”.
(Карэспандэнт: ) “А ў ноч на першага студзеня што будзеце рабіць?”
(Сьцяпанчук: ) “Трэба ўзяць чарку”.
(Карэспандэнт: ) “Шампанскага?”
(Сьцяпанчук: ) “А-а-а! Самагонкі”.
(Карэспандэнт: ) “А шампанскае ў вёсцы бывае?”
(Сьцяпанчук: ) “А-не”.
(Карэспандэнт: ) “На Новы год тэлевізар будзеце глядзець?”
(Сьцяпанчук: ) “Абавязкова! Рэкляму буду адключаць. Як яна ідзе, я ўцякаю. Пра валасы, парашкі ўсялякія. Як уключыш у шэсьць гадзінаў раніцы й да вечара — адно й тое!”
(Карэспандэнт: ) “Які падарунак хочаце атрымаць?”
(Сьцяпанчук: ) “Ніжнія зубы паставіць. Радыё надта часта псуецца. Вось каб маленькі прымач, гэта было б нядрэнна”.
(Карэспандэнт: ) “Я вас віншую з Новым годам. Каб у наступным годзе ўсё было добра, каб было лепей, чым у 2003-м”.
(Сьцяпанчук: ) “Часьцей да нас прыяжджайце”.
Малыя Масушыны — гэта паўсотні пэнсіянэраў. Аўталаўка кожныя тры дні, і раз на тыдзень — рэйсавы аўтобус. Адным словам, непэрспэктыўная вёска. Максымум, што ёй наканавана пражыць — гэта яшчэ два дзесяцігодзьдзі. І раптам гэты глухі закуток аблятае надзвычайная навіна двое старых пайшлі ў грамадзянскі шлюб.
Удаўцу Аляксандару Адамчуку новая жонка дасталася, можна сказаць, у спадчыну. Быў у яго брат, а ў таго сужанка. Нечакана памёр. Пахавалі. Аляксандар ды жонка нябожчыка пагаравалі-пагаравалі, а пасьля вырашылі аб’яднацца да жыць разам.
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Адамчук: ) “Як звычайна: печ выпалю і ў ложак адпачываць”.
(Карэспандэнт: ) “А стол сьвяточны будзе?”
(Адамчук: ) “Бутэльку віна вазьму. У гонар таго, што дажыў да сьвятаў”.
(Карэспандэнт: ) “Які падарунак хочаце атрымаць на Новы год?”
(Адамчук: ) “Хацеў бы дастаць слухаўку, каб можна было чуць. Здароўя няма! Глухі стаў, як пень. Але, ведаеце, сорамна сказаць: я не магу вымагаць”.
(Карэспандэнт: ) “А дзеці што падараць?”
(Адамчук: ) “А што там тыя дзеці… Яны чакаюць, каб дзед дапамог: даў бульбы й грошай. А на дзеда ім няма калі паглядаць. “Нам няма калі!” — яны так і кажуць. Толькі як самім трэба. А на Новы год яны прыедуць: “Давай, дзед, грошай!” Так мае дзеці дапамагаюць!”
Ва ўсёй гэтай шлюбнай гісторыі самае цяжкае — слушна вырашыць, як называць Марыю Адамчук. Афіцыйнай жонкай спадару Аляксандру яна не зьяўляецца. Ужываць савецкі тэрмін “сужыцельніца” неяк ня хочацца. А што да міжнароднага азначэньня “girlfriend”… Напраўду, язык не паварочваецца. Карацей кажучы, проста Марыя.
(Карэспандэнт: ) “Як для вас 2003 год прайшоў?”
(Адамчук: ) “Чатыры разы па шпіталях ляжала. Цэлых чатыры разы! Гэта, я лічу, вельмі дрэнна! Два разы схаджу ў амбуляторыю, а на трэці аглядаюся, што няма на хлеб. Мая пэнсія 76 тысяч. За 35 год стажу, каб хоць я 90 ці 100 атрымлівала. Запісвайце! Я праўду вам кажу, як на споведзі”.
(Карэспандэнт: ) “А што хацелі бы атрымаць у падарунак на Новы год, на Каляды?”
(Адамчук: ) “Пушку цукерак, пернікаў, кавалак каўбасы. Добра, што вы прыехалі да распыталі. Няўжо гэтыя мае словы будуць перададзеныя?”
(Карэспандэнт: ) “Абяцаю. У якасьці навагодняга падарунку ад мяне. Дамовіліся?”
(Адамчук: ) “Ой! Божачка мой!”
(Карэспандэнт: ) “Што такое?”
(Адамчук: ) “Каб я ведала, то праўды й ісціны вам не расказвала”.
(Карэспандэнт: ) “А што, нельга казаць праўду?”
(Адамчук: ) “Можна казаць праўду, але сёньня ніхто праўды ня любіць”.
(Карэспандэнт: ) “З Новым годам вас! Каб наступны быў лепшы за мінулы. Каб на Каляды да вас прыехалі дзеці. І каб дзеці вам абавязкова прывезьлі падарункі”.
(Адамчук: ) “Дзякуй вам за добрыя словы. Мо, супчыку вам уліць?”
(Карэспандэнт: ) “Не, дзякуй. Трэба ісьці далей. А наступным разам — абавязкова”.
У Малых Масушынах пэнсіянэрку Веру Сьцяпанчук характарызуюць толькі двума словамі — “самая разумная”. Што да мяне, гэтага дастаткова, каб завітаць у госьці. Гаспадыня нават не сустракае. Абкладзеная грэлкамі ды кампрэсамі, кабета ляжыць у ложку. Захварэла пад самыя сьвяты. Навагодняе гасьцяваньне да дзяцей у Ліду пад вялікім пытаньнем.
(Карэспандэнт: ) “Пахадзіў па вашае вёсцы, папытаўся ў вашых аднавяскоўцаў. Яны параілі зайсьці да вас”.
(Сьцяпанчук: ) “Яны заўсёды на мне выяжджаюць. Вечна ўсё на мяне: тэлефон правесьці — пішыце, аўтобус пусьціць — пішыце. Жыцьцё ў вёсцы цяпер дрэннае. Мы падалі заяву. Сем чалавек нас было. Прыехаў інжынэр з Горадні. “Калі будзеце праводзіць?” “Напрыканцы ліпеня ці ў жніўні”. Прыйшоў ліпень і жнівень, а тэлефону ў нас няма”.
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год, Каляды сьвяткаваць будзеце?”
(Сьцяпанчук: ) “У нашым глухім сяле Новы год тое самае, што й звычайны дзень”.
(Карэспандэнт: ) “Які падарунак хочаце атрымаць?”
(Сьцяпанчук: ) “Валёнкі мягкія. Мала чаго я хачу, але не атрымаю!”
(Карэспандэнт: ) “Што дочкам падарыце?”
(Сьцяпанчук: ) “Нічога. Грошы дамо, а яны самі пакупляюць, бо я ім не дагаджу”.
(Карэспандэнт: ) “Мужу што на Новы год падарыце?”
(Сьцяпанчук: ) “Добрую літру — і будзе яму Новы год!”
(Карэспандэнт: ) “Якія спадзяваньні налета?”
(Сьцяпанчук: ) “На лепшае спадзявацца не прыходзіцца. Пэнсія не павялічваецца, а цэны ідуць уверх”.
(Карэспандэнт: ) “Ну, тады я вам пажадаю, каб усё было наадварот. Каб цэны паніжаліся, а пэнсія расла”.
(Сьцяпанчук: ) “Вырасла б так, каб хапала”.
(Карэспандэнт: ) “З Новым годам і Калядамі!”
На ўсе Малыя Масушыны толькі дзьве каровы. Бальшыня жыхароў даўно пазбылася быдла. Бракуе сілаў, каб належна даглядаць худобу. А тут яшчэ саўгас сваёй мітусьнёй “дапамагае”: старшыня то дае сенакос, то адмаўляе. Самотнік Мікола Кукла рагатую яшчэ трымае. Між іншым, для яго Новы год — гэта падвойнае сьвята. На першы дзень студзеня прыпадаюць народзіны.
(Карэспандэнт: ) “Цяжка мужчыну ўвіхацца па гаспадарцы?”
(Кукла: ) “Печ вытапіць, сьвіньні карміць — гэта жаночая праца. А так трэба ўсё рабіць самому”.
(Карэспандэнт: ) “А чаму сама цяжка было навучыцца?”
(Кукла: ) “Печ горай тапіць: то не туды паставіш, то выкіпіць”.
(Карэспандэнт: ) “2003 год ужо амаль скончыўся. Як ён для вас прайшоў?”
(Кукла: ) “Добрага вельмі й не было. Сын памёр, і я тут ужо застаўся адзін”.
(Карэспандэнт: ) “А спадзяваньні на наступны год?”
(Кукла: ) “Мусіць быць лепей. Весялей будзе. Забудзецца гэтая бяда”.
(Карэспандэнт: ) “Які б падарунак хацелі б атрымаць?”
(Кукла: ) “Пальчаткі альбо сарочку”.
(Карэспандэнт: ) “Як Новы год сьвяткаваць будзеце?”
(Кукла: ) “Вып’ю сто грамаў — і ўсё. Лёг паспаць. Так і сьвята прайшло”.
(Карэспандэнт: ) “Адзін будзеце сьвяткаваць ці да каго ў госьці пойдзеце?”
(Кукла: ) “Да каго тут пойдзеш? Адзін”.
(Карэспандэнт: ) “Я апытаў некалькі жыхароў вёскі. Амаль усе кажуць: “Будзем самотна сядзець па хатах”. А чаму б усім не сабрацца? Было б весялей. І так бы сьвята адзначылі”.
(Кукла: ) “Каб вялася такая традыцыя, было б нядрэнна. Але ў нас такога не прынята. Ніхто ні з кім не зьбіраецца”.
Сваімі перадсьвяточнымі размовамі жыхары Малых Масушынаў чарговы раз даказваюць, што Каляды й Новы год — сьвяты першым чынам сямейныя. Толькі тут бальшыня сем’яў складаецца з аднаго чалавека. А значыць, урачыстасьці будуць праходзіць у адзіноце.