Удзельнікі: філёзаф Валянцін Акудовіч і палітоляг, галоўны рэдактар часопісу “Архэ” Валер Булгакаў.
(Валер Карбалевіч: ) “Падчас выступу на ўрачыстым сходзе з нагоды Дня Незалежнасьці 2 ліпеня Аляксандрам Лукашэнкам была зробленая спроба стварэньня беларускіх гітсрычных мітаў як асновы, падмурку для ідэалёгіі беларускай дзяржаўнасьці. Згодна з вэрсіяй Лукашэнкі, асноўным падмуркам сучаснай беларускай дзяржаўнасьці было змаганьне беларускага народу падчас другой сусьветнай вайны. І незалежнасьць краіны зьвязаная зь перамогаю ў вайне, вырасла з гэтай вайны. У гэтым выступе роля беларускага народу ў перамозе над фашызмам узьнятая на не чуваную раней вышыню.
Вось некалькі тэзаў: фашыстоўскія пляны “маланкавай вайны” былі сарваныя ў Беларусі; Магілёў трымаўся даўжэй, чым некаторыя эўрапейскія краіны; у гісторыі не было такога масавага партызанскага руху, як у Беларусі; дзякуючы партызанскаму руху беларускі народ захаваўся як самастойныа этнас; фашыстам не ўдалося стварыць у Беларусі “пятую калёну”; такіх ахвяраў, якія зьведала Беларусь, ня зьведала ні адна эўрапейская краіна; уклад беларускага народу ў барацьбу з фашызмам прызнаны сусьветнай супольнасьцю, у выніку чаго Беларусь стала адным з заснавальнікаў ААН.
Зразумела, прафэсійныя гісторыкі могуць аспрэчыць кожны тэзыс. Але вядома, што гістарычныя міты жывуць уласным жыцьцём, згодна ўласным законам. Як бы вы маглі пракамэнтаваць гэтую ідэю, што беларуская незалежнасьць — вынік велізарнай ролі беларускага народу ў перамозе над фашызмам? І ці можа гэтая ідэя стаць падмуркам новай ідэалёгіі беларускай дзяржаўнасьці?”
(Валянцін Акудовіч: ) “Гэтую ідэю аб гераічным беларускім народзе, які выстаяў у вайне і стаў праз гэта суб’ектам эўрапейскай і сусьветнай гісторыі актыўна выкарыстоўвалі і раскручвалі ў 70-я гады мінулага стагодзьдзя найбольш прасунутыя беларускія літаратары, інтэлігэнты. Беларуская “партызанка” разглядалася як зьява, праз якую беларусы легітымізавалі сябе як народ. Тады БССР існавала як частка СССР. І каб выявіцца для сусьветнай супольнасьці, выкарыстоўваліся падзеі другой сусьветнай вайны. Так што такі прэцэдэнт ужо быў. І цяпер яго проста паўтараюць”.
(Валер Булгакаў: ) “Вельмі характэрна, што такім базавым элемэнтам новай ідэалёгіі абіраецца гераічны міт, міт аб гераічным паходжаньні нашага народу. Гэта такі стандартны элэмент нацыяналістычнай дактрыны ва ўсіх грамадзтвах Усходняй Эўропы. Палякі ў сваёй нацыянальнай дактрыне дужа цешыліся сваім гераічным кампанэнтам нацыянальнай традыцыі. Маецца на ўвазе ланцуг антырасейскіх паўстаньняў у канцы ХVIII–XIX стагодзьдзях. Для чэскага нацыяналізму вялікае значэньне мела гісторыя змаганьняў зь нямецкімі суседзямі. У Югаславіі бітва на Косавым полі з туркамі нацыяналістычным рэжымам Мілошавіча клалася ў падмурак новай дзяржаўнай ідэалёгіі.
Таму такі ход як гераізацыя мінуўшчыны, вельмі прадказальны. Іншая рэч, што ў нас ён набывае спэцыфічную савецкую афарбоўку. У нашым выпадку мы бярэм прыклад не з уласнай нацыянальнай беларускай гісторыі і ідэалёгіі, а як бы пазычаем яго з савецкай інтэрнацыяналісцкай ідэалёгіі.
Я не пагадзіўся б з вамі, спадар Карбалевіч, у тым, што цяпер адбываецца стварэньне гэтага міту. Ягонае стварэньне ўжо даўно адбылося. А цяпер адбываецца такая тонкая і, магчыма, эфэктыўная мадыфікацыя гэтага міту. На задні плян адсоўваецца савецкая культурная спадчына. А на першы плян выходзіць Беларусь як адзіны суб’ект нацыянальнай гісторыі”.
(Карбалевіч: ) “Мне здаецца, што гэта вельмі важны, прынцыповы момант. Да гэтага часу гераізацыя беларускага народу падчас вайны была часткаю савецкага міту. А цяпер яна становіцца асноваю нацыянальнага беларускага міту”.
(Булгакаў: ) “Справа ў тым, што прачытаньне гісторыі Вялікай айчыннай вайны альбо другой сусьветнай вайны магчымае толькі ў савецкім кантэксьце. Таму што для беларускіх нацыянальных гісторыкаў падзеі, якія разгарнуліся ў Беларусі падчас другой сусьветнай вайны, маюць больш складаны і праблемны зьмест. Яны трактуюць гэтыя падзеі больш драматычна. Тое, што прапанаваў Лукашэнка, гэта трохі адноўленая трактоўка савецкай канцэпцыі”.
(Карбалевіч: ) “Я хацеў бы акцэнтаваць увагу на гэтую акалічнасьць, аб якой мы цяпер гаворым. Да гэтага часу адной з ідэалягічных асноваў рэжыму Лукашэнкі быў савецкі кампанэнт, ідэя савецкасьці. Сучасная Беларусь трактавалася як спадкаемца СССР, савецкіх традыцыяў. І рэстаўрацыя Савецкага Саюзу ў новым выглядзе была адным з праграмных пунктаў Лукашэнкі.
Дык вось, з выступу Лукашэнкі 2 ліпеня вынікае новая канцэпцыя. Роля СССР у перамозе над фашызмам і ў пасьляваенным аднаўленьні Беларусі ўзгадвалася, але як бы другім плянам. Выразны акцэнт быў зроблены на самастойную ролю беларускага народу падчас вайны і аднаўленьні гаспадаркі. Ужо няма былой настальгіі па СССР, якая прысутнічала падчас усіх мінулых выступаў кіраўніка дзяржавы.
Але зьвернемся да наступнага пытаньня. Другім ідэалягічным фундамэнтам ідэалёгіі беларускай дзяржаўнасьці зьяўляецца “беларуская мадэль разьвіцьця”, якая была створаная падчас праўленьня Лукашэнкі. І дзякуючы гэтай мадэлі, як зазначаў раней кіраўнік дзяржавы, Беларусь вылучылася на “вялікую ролю духоўнага лідэра ўсходнеэўрапейскай цывілізацыі”. Як бы вы пракамэнтавалі спробы Лукашэнкі пакласьці гэтую мадэль у падмурак ідэалёгіі беларускай дзяржаўнасьці?”
(Акудовіч: ) “Гэта ўсё прачытваецца ў кантэксьце адной праблемы: жаданьня Лукашэнкі захаваць уладу на трэці ці на больш доўгі тэрмін. Для рашэньня гэтай задачы яму патрэбная нейкая ідэалягэма, якая абгрунтоўвала б ягоныя інтэнцыі ў вачах насельніцтва. Таму Лукашэнка будуе даволі эклектычную, але на ягоны погляд, даволі цэласную і эфэктыўную ідэалёгію.
Хачу заўважыць, што ідэя “партызанкі” ў сёньняшніх варунках барацьбы з тэрарызмам увогуле выглядае сумнеўна. Але для ідэалягічнай і патрыятычнай рыторыкі ўсё гэта можа быць скарыстана”.
(Булгакаў: ) “Беларуская мадэль разьвіцьця — гэта звычайная перафармулёўка нацыяналістычнай канцэпцыі ў краінах Усходняй Эўропы. Гэта адзін з варыянтаў канцэпцыі “асаблівага шляху”, якім цешыліся ўсе нацыяналісты, пачынаючы ад нямецкага і заканчваючы расейскім. Беларуская мадэль разьвіцьця — гэта прапаганда асаблівага шляху да мадэрнасьці. На мой погляд, тут выяўляецца велізарная запозьненасьць беларускага нацыянальнага руху, які нічога новага не выдумляе, але дае новую афарбоўку добра вядомым у эўрапейскім кантэксьце паняцьцям. І можна сказаць, дае ім новае жыцьцё.
Масавая беларуская сьвядомасьць зь яе выкрыўленьнямі (напрыклад, шмат людзей выступае адначасова і за аб’яднаньне з Расеяй, і за ўступленьне ў Эўразьвяз), відавочна, дае спажыву для такіх спэкуляцыяў. І яна можа спрацаваць. Увогуле, трэба адзначыць, што Лукашэнка ўвесь час па майстэрску выкарыстоўвае сымбалічны капітал, створаны ў савецкі час. Гэтыя савецкія сымбалі на нейкім анахранічным, рэліктавым узроўні захоўваюцца ў сьвядомасьці прадстаўнікоў старэйшага і сярэдняга пакаленьня. І для палітыкаў такога папулісцкага тыпу, як Лукашэнка, гэта добрая глеба”.
(Карбалевіч: ) “Нацыянальна арыентаваныя палітычныя сілы, нацыянальная інтэлігенцыя абвінавачвае Лукашэнку ў тым, што ён будуе беларускую дзяржаву, вядучы вайну супраць ідэалёгіі беларускага нацынальнага адраджэньня. Вы, спадар Акудовіч, раней назвалі такую дзяржаўную палітыку “нацыяналізмам бяз нацыі”.
Дык вось, падаецца, што цяпер кіраўнік дзяржавы стварае свой, так бы мовіць, новы нацыяналізм, нацыяналізм па-лукашэнкаўску. Адрозна ад нацыянальнай інтэлігенцыі, якая шукае карані беларускай дзяржаўнасьці ў Вялікім Княстве Літоўскім, Лукашэнка базуе сваю ідэалёгію на ўяўленьнях аб апошнім, блізкім пэрыядзе беларускай гісторыі, якая, адрозна ад гісторыі ВКЛ, захавалася ў масавай сьвядомасьці. Як бы вы пракамэнтавалі гэта?”
(Акудовіч: ) “Як вядома, нацыя — гэта ўяўная супольнасьць. Звычайна, пры нацыянальным будаўніцтве ўсе імкнуцца знайсьці карані нацыі як мага глыбей у гісторыі. Стваральнікі канцэпцыі нацыі спрабуюць нагрузіць гэтую ўяўную супольнасьць рэальнасьцю мінулага.
У дадзеным выпадку мы маем цікавы фэномэн. Лукашэнка перакуліў усё з ног да галавы. Ён вырашыў нацыястваральны момант гісторы падсунуць сабе пад ногі. Тут праблема ў тым, што ён робіць ідэалягічны падмурак не для стварэньня нацыі, а стварае ідэалягічную канструкцыю пад задачу ўтрыманьня ўлады на 3–4 ці больш тэрмінаў. Каб Лукашэнка спрабаваў ствараць сапраўдную нацыю,то ён шукаў бы яе карані ў далёкай гісторыі, як робяць іншыя.
А Лукашэнка будуе сабе палітычны падмурак з таго, што ёсьць пад нагамі. Так лягчэй і эфэктыўней. Такая задача патрабуе менш працы. Гэтыя міты сьвежыя, больш раскручаныя. Вось такі цікавы прагматызм”.
(Булгакаў: ) “Увогуле гэты фэномэн, відаць, зьвязаны з асаблівасьцямі фармаваньня беларускай нацыі. Беларусы як супольнасьць, як агульнае цэлае пачалі адчуваць сваё адзінства толькі ў ХХ стагодзьдзі. І таму розныя апэляцыі да даўнейшай гісторыі краіны і нацыі не знаходзяць эмацыйнага водгуку і застаюцца здабыткам толькі эліты.
Вы, спадар Карбалевіч, сказалі, што інтэлігенцыя апэлюе да традыцыяў Вялікага Княства Літоўскага, а афіцыйнае кіраўніцтва — да Вялікай айчыннай вайны. Фактычна мы тут маем такі своеасаблівы плюралізм у дачыненьнях да праблемы нацыяўтварэньня. Для беларускай інтэлігенцыі нацыя — гэта супольнасьць, заснаваная на адзінай мове і адзінай культуры. А для лукашэнкаўскіх ідэолягаў нацыя — гэта, перадусім, супольнасьць, якая аб’яднаная эканамічнымі і ідэалягічнымі варункамі. Першая канцэпцыя, канцэпцыя нацыі як культурнай супольнасьці больш характэрная для Ўсходняй і Цэнтральнай Эўропы. А другая канцэпцыя больш характэрная для Эўразіі”.
(Карбалевіч: ) “Такім чынам гэтая ідэалёгія беларускай дзяржаўнасьці, гэты новы нацыяналізм патрэбны Лукашэнку для абгрунтаваньня палітыкі ізаляцыянізму, якая, у сваю чаргу, зьяўляецца ўмоваю адзінаўладзьдзя. То бок, уся гэтая ідэалягема патрэбная яму як палітычны інструмэнт для ўтрыманьня ўлады”.
