Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Апазыцыя і масавыя акцыі: палітычны прагноз


Віталь Тарас, Прага

Удзельнікі: старшыня БСДП Народная Грамада Мікола Статкевіч і старшыня рады супольнасьці “Ўсяслаў Чарадзей” у Наваполацку Васіль Храмцоў.

(Тарас: ) “Шэсьце з нагоды Дня Канстытуцыі 15 сакавіка ў Менску сталася першай вулічнай акцыяй беларускай апазыцыі за апошнія месяцы.

Першае пытаньне да Вас, спадар Статкевіч. Напярэдадні акцыі з нагоды Дня Канстытуцыі Вы сказалі ў інтэрвію Радыё Свабода, што гэта першая такая вулічная акцыя вашай партыі амаль за два гады, калі я не памыляюся. Чаму менавіта цяпер “Народная Грамада” вяртаецца да як масавых акцыяў?”

(Статкевіч: ) “Я думаю, што мабыць гэта тычыцца ня толькі нашай партыі. Бо на працягу апошніх двух гадоў у Менску ня ладзіліся вулічныя акцыі, якія можна было б назваць годнымі. Як толькі сацыял-дэмакраты сышлі з вуліцы, чамусьці ўся вулічная актыўнасьць, напрыклад, прыхільнікаў байкоту парлямэнцкіх выбараў зьнікла. Хаця, калі вы не прызнаяце нават магчымасьць удзелу ў несумленных парлямэнцкіх выбарах, дык павінны дэманстраваць мужнасьць і рашучасьць на вуліцах.

Але гэта ёсьць часткай агульнай стратэгіі нашай партыі. Таму што наша мэта – заўсёды працаваць з грамадзтвам, мець сувязь з грамадзянамі краіны, з тымі, каго называюць выбаршчыкамі. І па-сутнасьці, ёсьць два спосабы камунікацыі. Па-першае, гэта выбары – хай самыя несумленныя, але падчас выбараў каманды нацэленыя ўсё адно на перамогу, яны спадзяюцца, ідуць па кватэрах, кідаюць улёткі. Вось гэта самы такі шырокі агульнанацыянальны спосаб камунікацыі.

І калі гэта немагчыма, дык ёсьць другі спосаб – больш вузкі, больш небясьпечны. Гэта падрыхтоўка правядзеньня масавых акцыяў. Акрамя камунікацыі, масавыя акцыі нясуць у сабе яшчэ два акцэнты. Першы: гэта выказваньне пратэсту, нязгоды. Гэта тое, што мы называем “трымаць сьцяг” – паказваць, што грамадзтва не скарылася з тым, што зь ім робяць. І другое: дэманстрацыя рэальнай палітычнай сілы, якая гэтыя акцыі арганізуе.

З восені, нават ужо з канца вясны, мы пачынем падрыхтоўку да мясцовых выбараў – мы ўжо яе вядзем, але мы яе актывізуем празь некалькі месяцаў. І мы зноў сыдзем з вуліцы”.

(Тарас: ) “Цяпер пытаньне да Вас, спадар Храмцоў. Ці можаце вы прыгадаць – калі была апошняя дэманстрацыя ці іншая масавая акцыя ў Наваполацку? І як будзе адзначацца, скажам, Дзень Волі – ці вядомыя ўжо нейкія падрабязнасьці?”

(Храмцоў: ) “Апошняя масавая акцыя была на Дзяды, увосень. Што да наступных акцыяў, якія могуць адбыцца – так, 25 сакавіка будзе. Хутчэй за ўсё будуць ускладзеныя кветкі да месцаў масавых расстрэлаў у Бельчыцах і мажліва – да помніка Скарыну. У Полацку на 23-га ўжо пададзеная заяўка на мітынг, але пакуль што афіцыйнага адказу яшчэ няма.

Калі казаць наконт масавасьці, дык, на жаль, апошнім часам колькасьць людзей, якія выходзяць на вуліцы, надта зьменшылася. І гэта тлумачыцца і цяжкім фінансавым становішчам нашага насельніцтва, і будучым акцыянаваньнем, скажам, наваполацкіх прадпрыемстваў. Людзі проста баяцца згубіць тую працу, якая ў іх ёсьць, пры тых мізэрных заробках, якія існуюць на гэты момант”.

(Тарас: ) “Зноў жа, калі вяртацца да акцыі 15 сакавіка – “Народная Грамада”, здаецца, адзіная арганізацыя, якая вырашыла вывесьці людзей на вуліцы менавіта ў гэты дзень. З другога боку, БНФ галоўны акцэнт рабіў на Дзень Волі і “Чарнобыльскі шлях”.

Скажыце, спадар Статкевіч, ці будзе ўдзельнічаць вашая партыя ў гэтых мерапрыемствах і ці наогул ёсьць патрэба ў каардынацыі масавых акцыяў? Падчас выбарчых кампаніяў – скажам, выбараў у “палату прадстаўнікоў” “Народная Грамада” займала асобную пазыцыю. Інакш кажучы, ці трэба ісьці на масавыя акцыі асобнымі калёнамі, ці па магчымасьці агульным патокам?”

(Статкевіч: ) “Я думаю, што безумоўна, агульным патокам трэба выходзіць на масавыя акцыі. Але ёсьць тэхналёгія падрыхтоўкі. Гэта як у войску: адказны павінен быць адзін. Калі ў аргкамітэт зьбіраецца 150 чалавек, дык паводле правядзеньня масавых акцыяў за тыя два гады, калі мы займаліся выбарамі, усё зводзіцца урэшце да Бангалёру, або, як цяпер, да ўскладаньня кветак. Таму што 25-га сакавіка, як мы зразумелі, ніхто не бярэ на сябе адказнасьць за сур’ёзную акцыю. Ёсьць спадзяваньне на спантанны рух моладзі: ад аднаго ўскладаньня кветак да другога…

І калі ў Менску будуць праходзіць годна арганізаваныя акцыі, дзе ніхто з арганізатараў ня будзе хавацца за іншых, то безумоўна, мы бралі й будзем браць удзел у такіх акцыях”.

(Храмцоў: ) “У Наваполацку ўжо даўно існуюць каардынацыйная рада, і тыя масавыя акцыі, якія мы плянуем і праводзім, мы безумоўна каардынуем. Тут паўстае іншае пытаньне. Ці можна называць масавымі акцыямі выхад некалькіх дзясяткаў чалавек – рэальна толькі гэта можа быць у Наваполацку? Безумоўна, Менск горад паболей, там больш насельніцтва. Можа, 10-15, няхай 20 тысяч вывесьці атрымаецца. На гэты момант гэта самае максымальнае.

Проста перад тым, як плянаваць нейкую акцыю, трэба падумаць: ці варта яе арганізоўваць? Для малых рэгіянальных гарадоў, якім ёсьць Наваполацак, выхад пары соцень чалавек нічога ня вызначыць. І таму можа трэба ўжо мяняць погляды на масавыя акцыі – праводзіць іх у выглядзе канцэртаў ці нечага іншага”.

(Статкевіч: ) “Я хацеў бы пагадзіцца са спадаром Храмцовым. Увогуле, вулічныя акцыі сацыцял-дэммкраты імкнуцца праводзіць у Менску, у абласных цэнтрах. Мы лічым, што ў раённым горадзе некалькі дзясяткаў людзей, якія праводзяць масавую акцыю, не выклікаюць разуменьня й спагады ў жыхароў гораду. Я згодны, што ў гэтых гарадах трэба выкарыстоўваць зусім іншыя формы: канцэрты і г.д.

23-га сакавіка наша арганізацыя праводзіць у Берасьці акцыю. Мы ніколі не навязваем, але калі людзі адчуваюць сілы, і горад дастаткова вялікі – колькі соцень тысяч жыхароў, мы лічым, што гэта дапушчальна”.

(Тарас: ) “За апошнія гады склаўся свайго роду стэрэатып – на пачатку году звычайна прагназавалася, зноў жа, кажучы журналісцкімі штампамі, гарачая вясна альбо гарачае лета. Меліся на ўвазе традыцыйныя маніфэстацыі апазыцыі – 15 сакавіка, 25 сакавіка, 26 красавіка – “Чарнобыльскі шлях”, 1 траўня. Часам гэтыя прадказаньні збываліся, часам – не. Але пасьля леташніх выбараў, мне здаецца, амаль ніхто не прагназуе масавых выступаў апазыцыі – наадварот, спрэс пераважаюць пэсымістычныя прагнозы. Чаму так адбываецца і які ваш прагноз палітычнага надвор’я на сёлетнюю вясну?”

(Храмцоў: ) “Я лічу, што вялікіх масавых мерапрыемстваў (прынамсі увесну) не адбудзецца. Людзі стаміліся. Хто стаміўся, хто расчараваўся, хто чакае, а хто проста баіцца. І гэта ў невялікіх гарадах найлепш бачна. Бачна па суседзях, па знаёмых. Так, яны хочуць жыць лепей, але яны ня здольныя зрабіць нават невялічкі крок наперад – так, як гэта было ў іншых краінах.

Таму масавых мерапрыемстваў, я думаю, да наступнай вясны пэўна ня будзе – пакуль качаткова не пагоршыцца эканамічнае становішча нашай краіны. Пакуль ёсьць нейкі рэгулярны, хай невялічкі заробак, пакуль ёсьць кавалак зямлі, людзі будуць сядзець і маўчаць”.

(Статкевіч: ) “Рэч у тым, што вулічная актыўнасьць мае пэрыядычны характар і чамусьці зусім не зьвязаная з сытуацыяй у эканоміцы. Гэта нашыя беларускія рэаліі. І мабыць, дарэчы, ніколі ня дойдзе да таго, каб беларусы галадалі, бо будзе ў кожнага кавалак зямлі. І ня забяруць яго ўлады, бо не такія ўжо дурныя.

Мы ніколі не прагназавалі й не змагаліся за нейкую “гарачую вясну”. Я ўжо патлымачыў, што для нас масавыя акцыі гэта проста магчымасьць выказаць свой пратэст і выйсьці да выбаршчыкаў – нават да тых, хто ня прыйдзе на акцыю, бо ў горадзе разьмяркоўваюцца ўлёткі, заклікі й г.д.

Чаму мы пайшлі на гэтую рызыкоўную акцыю? Таму што мы бачым апатыю, расчараваньне, у тым ліку ў апазыцыі, сярод найбольш адукаванай часткі грамадзтва. І мы бярэм на сябе задачу паспрабаваць зьмяніць гэтыя настроі”.

(Тарас: ) “Некаторыя палітолягі й журналісты пачалі выказвацца ў тым сэнсе, што шлях Югаславіі (дзе на мітынгі ў Бялградзе апазыцыя выводзіла да мільёну чалавек) – гэты шлях не для Беларусі. Уласна, падобныя думкі выказваліся й раней, але яны гучалі неяк не ва ўнісон агульным настроям ці пажаданьням. Цяпер, пасьля выбараў, аптымізму ў гэтым пляне стала значна менш.

Але якая альтэрнатыва? Ніводная партыя, калі яна прэтэндуе на тое, што гэта менавіта партыя, якая змагаецца за ўладу, ня можа адмовіцца ад масавых акцыяў – вы ўжо казалі аб гэтым, спадар Статкевіч, на пачатку размовы. Але якія формы яны мусяць прымаць – ці трэба шукаць нешта сваё, новае, альбо лепей карыстацца міжнародным досьведам?”

(Статкевіч: ) “Безумоўна, можна. Мы карысталіся гэтым досьведам. У 1999 годзе мы першымі правялі ланцуг са сьвечкамі. 2 красавіка 2000 году ў сквэры Янікі Купалы – ускладаньне кветак і малітва за загінулых за Беларусь, паўтары тысячы прыйшло. 14 траўня 2000 году: гуляньне з кветкамі. Гэта ўсё нетрадыцыйныя мэтады правядзеньня масавых акцыяў.

Але наконт Югаславіі. Справа ў тым, што там масавыя акцыі ўсё ж таксама былі дапаможным сродкам. Першы раз, калі на вуліцы выйшлі студэнты, гэта было сродкам прызнаньня мясцовых выбараў, на якіх дэмакраты перамаглі ў буйных гарадах. Вуліца ціснула, каб вынікі выбараў былі прызнаныя. І гэтая тактыка мела частковы посьпех: дэмакраты замацаваліся ў буйных гарадах. Другая хваля масавых акццыяў была за прызнаньне вынікаў прэзыдэнцкіх выбараў. Так што ў Югаславіі асноўнае спадзяваньне было на выбары. І гэтая стаўка на выбары урэшце дазволіла перамагчы. А вулічныя акцыі былі магутным сродкам падтрымкі барацьбы за прызнаньне вынікаў выбараў”.

(Тарас: ) “Як зараз у Наваполацку ставяцца да будучых выбараў у мясцовыя органы ўлады? Ці ідзе нейкая падрыхтоўка да іх, ці зноў адбудзецца нейкая спантанная акцыя, калі прыйдзе час?”

(Храмцоў: ) “Наконт выбараў, я думаю, ніякай спантаннасьці няма й ня будзе. Падрыхтоўка да іх сапраўды вядзецца, і дэмакратычныя сілы Наваполацку, безумоўна, будуць у іх удзельнічаць.

А што да нетрадыцыйных мэтадаў і падыходаў – гэта, сапраўды, могуць быць розныя мерапрыемствы. Галоўнае – зацікавіць людзей і больш іх актывізаваць. Неабавязкова гэтыя акцыі павінны адбывацца ў горадзе.

Я рэгулярна займаюся правядзеньнем Купальля з 1980-х гадоў, таму я проста дакладна ведаю, колькі новых добрых людзей зьяўляецца на гэтых акцыях. Прыходзяць простыя людзі са звычайнымі поглядамі, і ўрэшце яны становяцца сапраўднымі грамадзкімі дзеячамі. Таму што ўсе нетрадыцыйныя акцыі ў кожным выпадку маюць пэўную карысьць.

І наша задача ня ў тым, каб вывесьці пэўную колькасьць людзей на вуліцы, а стварыць людзей з нармальнымі поглядамі нармальных грамадзкіх дзеячоў. Я лічу, што гэта больш істотна”.

(Тарас: ) “Вы казалі, што масавых акцыяў працоўных у Наваполацку чакаць не даводзіцца. Але калі паспрабаваць даць прагноз: ці могуць знайсьціся такія падставы, якія ўсё-ткі маглі б вывесьці людзей на вуліцы, і пад якімі лёзунгамі гэта магло б адбыцца?”

(Храмцоў: ) “Нагодай можа стаць масавае звальненьне на прадпрыемствах, чаго, па-сутнасьці, можна і чакаць. Калі расейскія алігархі захопяць нашыя нафтаперапрацоўчыя прадпрыемствы (як “Нафтан” і “Палімір”), безумоўна, скарачэньне пачнецца, хоць яны й абяцаюць, што гэтага ня будзе.

Напэўна, калі людзі пачнуць губляць працу, а з працаўладкаваньнем зараз у Наваполацку вельмі цяжка – напэўна, гэта можа прымусіць людзей выйсьці на вуліцы”.

(Тарас: ) “Сацыял-дэмакраты традыцыйна зьвязаныя з прафсаюзамі. Вось Фэдэрацыя Прафсаюзаў Беларуская плянуе акцыю пратэсту. Ці ўдзельнічае ў яе падрыхтоўцы “Народная Грамада”? І зноў жа, калі людзі выйдуць пры пэўных умовах на вуліцы, дык пад якімі лёзунгамі?”

(Статкевіч: ) “Ведаеце, пад эканамічнымі лёзунгамі людзі чамусьці выходзяць часьцей у больш багатых краінах, калі там крыху пагоршала. А калі ўзровень пераходзіць пэўную рысу, дык людзі страчваюць актыўнасьць. У такіх краінах сярэдні ўдзельнік вулічных акцыяў – гэта адукаваны малады чалавек, студэнт, інтэлігент, хаця ёсьць і пэўная колькасьць рабочых.

Што да прафсаюзнай акцыі 28-га сакавіка, дык безумоўна, мы падтрымаем гэтую акцыю. Некаторыя лідэры партыяў прапаноўвалі зрабіць гэта акцыяй аб’яднанай апазцыі. Але спачатку заўсёды трэба спытацца ў сапраўдных арганізатараў: ці трэба гэта?

Я ведаю, што прафсаюзы ладзяць гэтую акцыю менавіта як прафсаюзы, але яны ня супраць, каб была выказаная публічная падтрымка. Мы гэта абавязкова зробім, бо для нас вельмі важныя стасункі з прафсаюзамі, і я ведаю, што прадстаўнікі КДП і Канфэдэрацыі прафсаюзаў зьбіраюцца ўзяць удзел у гэтай акцыі”.

(Храмцоў: ) “Мне хацелася б, каб насельніцтва Беларусі больш рэальна глядзела на тыя падзеі ў нашай краіне і задумалася б над сваім лёсам і лёсам сваіх дзяцей. І можа, тады нешта магло б памяняцца ў іх поглядах”.

(Статкевіч: ) “Ня трэба траціць надзею. Мы прайгралі адну бітву, але мы не прайгралі вайну – вайну за Беларусь. Нам адступаць няма куды – у нас толькі адна краіна. Трэба спадзявацца й працаваць. Наперадзе тое, што завуць доўгім маршам, але ўрэшце мы прыйдзем да Беларусі”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG