Нацыянальнаму парку “Прыпяцкі”, які падпарадкоўваецца Кіраўніцтву справаў прэзыдэнта, карціць пашырыць свае тэрыторыі на 50 тысяч гектараў. Прэзыдэнцкія службы хочуць забраць частку Жыткавіцкага раёну. Супраць выступаюць мясцовыя паляўнічыя ў тым ліку й Аляксандар Пісараў.
(Пісараў: ) “Яны хочуць адабраць у нас паляўнічыя тэрыторыі й пакінуць нас з голымі дарогамі, на асфальце. “Я мяркую, што на карысьць гэта ня пойдзе. Рака ўжо даўно іхная. Яны яе невадамі ўсю выцадзілі. Лес ужо забіралі. Вось так: кінуў капялюш, дзе зьвер ёсьць, тую зямлю й забралі. Кажуць, што браканьеры шмат зьнішчаюць зьвера й рыбы. Запаведнік больш вынішчае й рыбы, і зьвера. На тых тэрыторыях, якія хочуць у нас забраць, жывёлаў больш, чым у Нацыянальным парку. Бо ўся жывёла ад іх проста разьбеглася. Там шмат адбывалася загонных паляваньняў, ледзь ня штодня”.
(Карэспандэнт: ) “Што вы зьбіраецеся рабіць, каб нейкім чынам абараніць свае тэрыторыі і свае правы?”
(Пісараў: ) “Куды ні кінься — каменны мур. Толькі людзі могуць супрацьстаяць запаведніку. Людзі вельмі злыя. Нашая паляўнічая гаспадарка будзе змагацца зь імі да канца: будзем судзіцца. А большасьць — кіне паляваньне і займецца браканьерствам”.
За некалькі дзён паляўнічыя сабралі 3 тысячы подпісаў супраць пашырэньня Нацыянальнага парку. Гэта не спыніла Жыткавіцкі райвыканкам, і ён падтрымаў прапанову Кіраўніцтва справаў прэзыдэнта. Застаўся апошні крок: рашэньне мусіць ухваліць новы склад раённага савету народных дэпутатаў, які зьбярэцца на сваё паседжаньне хутка пасьля мясцовых выбараў.
У Беларусі сустрэць прадстаўніка ўладнай вэртыкалі, не задаволеннага дзеяньнямі свайго начальства, а тым больш калі яна з шэрагу чыноўнікаў, якія беспасярэдне прадстаўляюць адміністрацыю кіраўніка дзяржавы — амаль неверагодна. Старшыню Тураўскага пасялковага савету Мікалая Арцюшку ў гэтым сэнсе можна лічыць выключэньнем. Тут я патлумачу, што сядзіба Нацыянальнага парку “Прыпяцкі” знаходзіцца менавіта ў гэтым населеным пункце.
(Карэспандэнт: ) “Ці адчуваецца ў штодзённым жыцьці мястэчка, што тут знаходзіцца Нацыянальны парк? Гэта людзям дапамагае, ці не дапамагае?”
(Арцюшка: ) “Адчуваецца. Вельмі нэгатыўна. Практычна нічым не дапамагае, а толькі можа абвострыць праблемы Турава. Зараз зямлю адбіраюць, і нічога не застаецца. Нашыя рыбакі стагодзьдзямі лавілі рыбу ў Прыпяці, а цяпер гэтага рабіць нельга”.
Я скіроўваюся ў Нацыянальны парк. Першы прыпынак — вёска Азяраны. Вольга Кулеш яшчэ памятае час, калі лясы ды палі, прылеглыя да Прыпяці, яшчэ не былі асабліва ахоўванымі тэрыторыямі.
(Карэспандэнт: ) “Як зьмянілася жыцьцё пасьля таго, як тут зьявіўся Нацыянальны парк?”
(Кулеш: ) “Горш людзям стала. А што ж яны забаранілі ў лес хадзіць? Мы тут нарадзіліся! Мы тут жылі. Наш лес. Нашыя бацькі яго і садзілі, той лес, а яны не пускаюць. Па канавах ды па лесе тулімся. Сем кілямэтраў несла тыя ягады, хавалася па лесе, па дарозе не йшла. А як выйшла на дарогу, яны ў мяне адабралі іх”.
(Карэспандэнт: ) “І шмат разоў вас так лавілі?”
(Кулеш: ) “Лавілі! Страхоцьцё ўсё гэта!!! Раней забаранялі. Цяпер ужо ня так. Людзі сталі лес паліць. Пабачылі, што людзей не адолеюць. Гады два, як дазволілі”.
(Карэспандэнт: ) “А што з паляваньнем ды рыбалоўствам? Ці дазваляюць рыбу лавіць і паляваць?”
(Кулеш: ) “Рыбалоўства таксама забараняюць: штрафуюць, сеткі забіраюць”.
(Карэспандэнт: ) “Тое, што ловяць паляўнічых ды рыбакоў, гэта ж не перашкаджае, яны ўсё адно робяць сваю справу?”
(Кулеш: ) “Вядома, украдкі”.
(Карэспандэнт: ) “Як шмат людзей рыбу ловяць, паляваньнем займаюцца?”
(Кулеш: ) “Уся вёска”.
(Карэспандэнт: ) “Дык атрымліваецца, што ўсе жыхары як браканьеры…”
(Кулеш: ) “Ну… не браканьеры, але ўсё роўна ўкрадкі ходзяць і вудзяць рыбу сеткамі”.
Пра гаспадарчую дзейнасьць Нацыянальнага парку можна распавядаць доўга. Але далёка не заўсёды ёсьць магчымасьць згадаць канкрэтныя лічбы. Прычына ў тым, што сынонімам слова “грошы” тут зьяўляецца такі панятак як “камэрцыйная тайна”. Яна тычыцца ўсяго: групавых экскурсіяў для турыстаў, гэтак званых “санітарных вырубак” векавых дубраваў, гандлю драўнінай. А яшчэ яна зьвязаная з манаполіяй. У навакольных вёсках парку належаць амаль усе крамы. Нават харчовыя.
Але дакладна вядома, такая паслуга як валютныя паляваньні трымае адно зь першых месцаў паводле прыбытковасьці. На шматлікіх Інтэрнэт-старонках, якія распавядаюць пра элітарнае баўленьне часу, пазначана, што кошты на такія забавы ў кожным выпадку абмяркоўваюцца пэрсанальна. Часам яны перавышаюць 1 тысячу эўра за адну вандроўку. Ва ўсялякім разе, так цьвердзяць мясцовыя паляўнічыя.
На тэрыторыі Нацыянальнага парку пабудавана некалькі сядзібаў для адпачынкаў. Я вырашаю наведаць тую, што знаходзіцца ў закінутай вёсцы Хлупінская Буда.
Заблукаў у незнаёмай мясцовасьці. Каб запытацца пра дарогу, заходжу ў хату, якая першай кінулася ў вочы. У размове з гаспадыняй Зінаідай Чыжык высьвятляецца, што ейны дом у 1999 годзе на нейкі час пераўтварыўся ў штаб абароны кіраўніка Беларусі, калі той наведваў пацярпелыя ад паводкі раёны.
(Чыжык: ) “Прыяжджаў да нас Лукашэнка. І тут міліцыянт сядзеў адзін на вуліцы, вартаваў, каб яго не забілі”.
(Карэспандэнт: ) “Лукашэнку?”
(Чыжык: ) “Ага. Такі маладзюсенькі міліцыянэрчык! Стаіць увесь дзень праз таго Лукашэнку. Яму загадалі, але есьці ніхто яму ня дасьць! Беднае тое дзіця!! Я яму кажу: хадзі ў хату, паесьці! “Не, бабушка, нельга мне. Трэба стаяць”. Шкада яго было. Адна жанчынка зрабіла з дошак плыт і плыве, хоча Лукашэнку пабачыць, і сабакі за ёй блёхаюць. А яны вось сюды й прыехала. Паставіла свой плыт тут, сабачка зьлез, і пайшлі яны разам да Лукашэнкі. Падышла ды кажа: “Прэзыдэнт, слухайце, у нас масла няма. Калі ласка”. А ён: “Бабушка, ня трэба масла есьці, у цябе будзе “абжырэньне” сэрца”. О то, Баклаіха пабачыла Лукашэнку! Чорт цябе бяры: “У мяне масла ё!” А другая жанчына кажа: “У нас цукру няма”. “Бабушка, ня трэба цукар есьці, дыябэт будзе”. Казаў: “Дошак я вам дам, людзей прышлю, каб прабудавалі ўсё”. І нічога — ні дошак ня даў, ні людзей. І да пабачэньня, жыві як хочаш”.
* * *
Зараз я знаходжуся ў самым цэнтры Нацыянальнага парку “Прыпяцкі”. Гэта колькі соцень мэтраў ад хутару Хлупінская Буда. Я сяджу ў драўлянай вежы, зь якой звычайна паляўнічыя адстрэльваюць дзікоў і ваўкоў. Вежа ўяўляе сабой будку, якая ўзьнятая на дзясятак мэтраў, мае тры байніцы й фактычна адсюль прастрэльваецца любая кропка наваколіцы. Перада мной на некалькі дзясяткаў мэтраў поле, якое зьяўляецца своеасаблівым цірам. Лясьнічыя адмыслова падкормліваюць жывёлаў працяглы час. І аднойчы іх тут будзе падпільноўваць паляўнічы са стэльбай.
Побач са мной знаходзіцца колішні супрацоўнік Нацыянальнага парку Міхал Козел:
(Козел: ) “Лясьнікі забіраюць з логава ваўчыцы ваўчанятаў. І пэўны час выкормліваюць у няволі. А ўтрымліваюцца яны ў вельмі жахлівых умовах. Я быў сьведкам, калі ваўчаняты працяглы час жылі непасрэдна ў канторы Нацыянальнага парку “Прыпяцкі” пад пажарнай лесьвіцай. Іншы вывадак трымалі ў боксе гаражу. Калі ваўчаняты вырастаюць, падстаўляюцца пад стрэльбу паляўнічага. Ён лічыць, што палюе на сапраўднага воўка, які нейкім чынам зьявіўся ў дадзены момант у дадзеным месцы. Такія дзеяньні натуральныя, каб зрабіць паляваньне сапраўдным і ўзяць тую валюту, якую іншаземныя паляўнічыя плацяць. Гэта жах, бо адбываецца менавіта ў Нацыянальным парку!”
Дзясятак двухпавярховых катэджаў з гаспадарчымі пабудовамі й лазьня. Менавіта так у праекце выглядае паляўнічая кропка ў Хлупінскай Будзе. Але з усяго пералічанага давялі да ладу толькі чатыры домікі. У перапынках паміж заездамі турыстаў са стрэльбамі на гаспадарцы застаецца вартаўнік.
Малады хлопец адмовіўся гаварыць пры мікрафоне. Адкрыта прызнаўся, што баіцца сказаць чаго залішняга. Зразумець яго можна: на новым месцы толькі месяц і ўжо атрымлівае 90 тысяч заробку, а раней працаваў у калгасе, дзе плацілі ў чатыры разы меней.
Згубіць працу ў Нацыянальным парку вельмі проста. Як доказ — гісторыя Івана Паклонскага. Аднойчы ён усяго толькі няправільна адказаў на тэлефанаваньне.
(Паклонскі: ) “Дырэктар Нацыянальнага парку Бамбіза перавёў усю “кантору” ў Ляскавічы. З Кіраўніцтва справаў прэзыдэнта тэлефануюць і тэлефануюць: “Дайце тэлефон, дайце тэлефон”. Мне гэта надакучыла, я ім і сказаў: “Шукайце ў Ляскавічах”.
(Карэспандэнт: ) “У Нацыянальным парку якая атмасфэра, як людзі пачуваюцца?”
(Паклонскі: ) “Ня вельмі добра. Дырэктар абяцаў залатыя горы й рэкі, поўныя віна. А пасьля пайшла карусэль: хто не закладвае сваіх таварышаў, таго маглі й звольніць, а хто закладваў — той працуе добра. Тое, што там адбываецца, гэта не на карысьць Нацыянальнага парку і не на ягоны росквіт. Міжсобку такія размовы вядуцца, а каб сказаць наўпрост, усе баяцца, бо можна страціць працу”.
Я вельмі хацеў пачуць афіцыйны камэнтар кіраўніцтва Нацыянальнага парку “Прыпяцкі” й ягонага дырэктара Сьцяпана Бамбізы.
Чаму забіраюць тэрыторыі ў паляўнічых?
Чаму тутэйшаму насельніцтву не дазваляюць лавіць рыбу на ўласны стол?
Чаму навуковым супрацоўнікам, якія мелі свой пункт погляду на падзеі ў Парку, не падоўжылі кантракты?
Чаму сьпілаваныя дрэвы гніюць пад сьнегам? Чаму бракаваныя паркетныя дошкі, вырабленыя зь іх, употай спальваюць у кар’ерах? Чаму іх не прадаюць жыхырам навакольных вёсак, якія вымушаныя езьдзіць па дровы за дзясяткі кілямэтраў ў Калінкавіцкі раён?
Я некалькі дзён паляваў за спадаром Бамбізам па тэлефоне. Калі я ўрэшце яго злавіў, ён, выслухаўшы пытаньні, кінуў слухаўку.
У такой сытуацыі прыйдзецца задаволіцца толькі меркаваньнем колішняй супрацоўніцы навуковага аддзелу Інны Зенінай. У свой час яе звольнілі за ўдзел у пікеце з нагоды ўтварэньня БНР. І за тое, што яна падпісала зварот у абарону ад пілаваньня Белавескай пушчы, на чале якой, дарэчы, стаіць Мікалай Бамбіза — гэта колішні дырэктар Нацыянальнага парку “Прыпяцкі”, брат цяперашняга кіраўніка.
(Зеніна: ) “Яны парушаюць закон пра асабліва ахоўваныя прыродныя тэрыторыі. Нацыянальны парк страчвае ўсё больш і больш у вачах грамадзкасьці як прыродаахоўная ўстанова. Нацыянальны парк, ён усё болей мае рэпутацыцю нейкай гаспадарчай адзінкі, якая досыць жорстка эксплюатуе прыроду. Гэта жорсткае гаспадараньне, накіраванае на прыбытак”.
