Лінкі ўнівэрсальнага доступу

ВЫЖЫВАНЬНЕ ВЭТЭРАНАЎ АФГАНСКАЙ ВАЙНЫ — СПРАВА САМІХ ЖА “АФГАНЦАЎ”


Ігар Карней, Менск

Ужо ў сярэдзіне 1990-х у Афганістане ўсталяваўся рэжым талібаў, якіх зараз міжнародная супольнасьць наўпрост абвінавачвае ў датычнасьці да тэрарыстычнай дзейнасьці. Толькі зараз, праз два зь лішкам дзесяцігодзьдзі ад пачатку савецкай акупацыі Афганістану, у краіне назіраюцца першыя сацыяльна-палітычныя пераўтварэньні.

870 беларускіх вайскоўцаў загінулі ў Афганістане цягам дзесяцігодзьдзя за прывідныя ідэалы інтэрнацыянальнага сяброўства. 15 лютага, у дзень вываду з Афганістану апошняга савецкага жаўнера, гэтых людзей традыцыйна ўзгадваюць на ўсіх узроўнях. Але ў той час, калі на Выспе сьлёзаў ці на Плошчы Перамогі ў цэнтры сталіцы з боку дзяржаўных функцыянэраў чуюцца патасныя звароты да патэнцыйных абаронцаў Айчыны, то на аддаленых могілках у раёне Чыжоўкі бацькі мусяць зноў душыць сьлязьмі адно і тое ж пытаньне: дзеля якіх стратэгічных інтарэсаў іхныя дзеці былі кінутыя ў афганскае пекла?

Праваабаронца Алег Волчак, які служыў у правінцыі Кафаба, што ў дзясятку кілямэтраў ад пакістанскай мяжы, лічыць: афганская эпапэя павінна была стаць падставай да больш глябальных высноваў.

(Волчак: ) “Чаму такой навалай зрабіўся тэрарызм, трэба было вывучаць на афганскім досьведзе. Калі б гэта зразумелі раней, можна было б пазьбегнуць вялікіх гістарычных памылак. Другі аспэкт — у вайне ніколі няма пераможцаў. Абодва бакі нясуць страты — як фізычныя, так і маральныя. І, нарэшце, любая дзяржава павінна несьці да канца крыж за тых людзей, якіх кінула на вайну. На жаль, наша дзяржава вельмі мала зрабіла, каб узьняць на дастатковы ўзровень праблему ня толькі афганцаў, а і іншых хлопцаў, якія ваявалі ў Афрыцы, у Віетнаме, і якія пацярпелі ня меней за нас”.

Яшчэ адзін вэтэран афганскай вайны, мастак Алесь Пушкін, пасьля вяртаньня дадому стаўся перакананым пацыфістам. І лічыць, што на той вайне шмат хто зрабіў зусім іншыя высновы. Ён адзначае, што ў прэзыдыюмах побач з ардэнаносцамі часоў другой усясьветнай усё больш маладых людзей. Але пры гэтым ніхто не задае пытаньне: чаму людзі, якія прайшлі захопніцкую вайну, былі акупантамі, зь лёгкасьцю замяшчаюць старых вэтэранаў вайны?

Сапраўды, пасьля 1989 году, калі савецкія войскі пакінулі Афганістан, шмат хто новую сытуацыю паспрабаваў выкарыстаць у карысьлівых мэтах. Пад “афганцаў” стварылі мноства фірмаў, якія паводле паправак у заканадаўстве, цягам пяці гадоў былі вызваленыя ад аплаты падаткаў. Саюз вэтэранаў вайны ў Афганістане ўвогуле прыпадобніўся да палітычнага руху, а ягонае кіраўніцтва выказвае палітычную падтрымку цяперашняй уладзе.

Між тым, рэальныя людзі, якія пацярпелі ў той вайне, і праз 14 гадоў пасьля яе заканчэньня ня могуць уладкавацца на працу, ня маюць кваліфікаванай мэдычнай дапамогі. І бальшыня зь іх адчувае найбольшую крыўду ад таго, што інтэрнацыянальная дапамога аказалася бессэнсоўнай. Барыс Дубоўскі служыў у Кандагары. У 1982-м атрымаў дзьве кантузіі. Наступствы адчувае дагэтуль.

(Дубоўскі: ) “Знакаміты афганскі сындром... Хранічная раздражнёнасьць давяла да таго, што ня мог сябе кантраляваць. Можа, выглядае дзіўна, але абвастрыўся інстынкт справядлівасьці. Хацелася ўсюды ўклініцца: як фізычна, так і на ўзроўні юрыдычным. Быў час, калі “афганцаў” моцна прыціснулі, саджалі ў турмы.

Напэўна, рабілася гэта не беспадстаўна, але было крыўдна, што ніхто ня хоча разабрацца: можа гэта водгук нейкай хваробы? Бо ў любога “афганца” процьма хваробаў, асабліва на нэрвовай глебе. Я пасьля вяртаньня адаптаваўся гадоў празь пяць. Доўга лячыўся. Зараз хваробы вяртаюцца на іншым узроўні, але нікога гэта ўжо не цікавіць. Каб прапанавалі пуцёўку, то ніводнага разу не было такога, і ня чуў”.

У Беларусі каля трох тысяч вэтэранаў афганскай вайны. І менавіта гэтая катэгорыя лічыцца найбольш непрадказальнай у сваіх учынках. Мэдыкі канстатуюць, што сярод былых “афганцаў” найбольшая колькасьць суіцыдыў і псыхічных разладаў. А таму кажуць пра неабходнасьць адмысловай праграмы рэабілітацыі. Але чым далей ад тых падзеяў, тым меней іхныя галасы чутныя.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG