Лінкі ўнівэрсальнага доступу

ПЕРШЫ ПАСЬЛЯСАВЕЦКІ ПЕРАПІС НАСЕЛЬНІЦТВА ВА ЎКРАІНЕ


Сяржук Сокалаў-Воюш, Прага

Украінцы крытыкавалі ўсе папярэднія перапісы, якія праводзілі царскія ўлады, саветы, аўстрыйцы альбо палякі як неаб’ектыўныя і антыўкраінскія.

У савецкія часы дадзеныя перапісаў ва Ўкраіне звычайна фальшаваліся і скажаліся афіцыйнымі асобамі, да таго ж многія ўкраінцы зманліва ідэнтыфікавалі сябе як расейцаў, бо меркавалі атрымаць з гэтага адмысловыя прывілеі. У тыя часы, калі ўкраінская мова на вуліцах Кіева магла стаць падставай для абвінавачаньня ў нацыяналізме, многія абвяшчалі, што расейская мова была іхнай роднай.

Паколькі папярэднія перапісы былі несправядлівымі і ненадзейнымі, вынікаў перапісу 2001 году чакалі зь нецярпеньнем. Поўная справаздача будзе апублікаваная сёлета, але некаторыя папярэднія дадзеныя ўжо выклікалі ажыўленьне. Яны паказваюць скарачэньне агульнай колькасьці насельніцтва прыблізна на тры мільёны – з 51.5 мільёнаў у 1989 годзе да 48.5 мільёнаў у 2001.

Для многіх найбольш хвалюючы аспэкт папярэдніх вынікаў – дадзеныя пра колькасьць этнічных расейцаў і расейскамоўных грамадзянаў. У мінулае дзесяцігодзьдзе расейцы Ўкраіны вялі кампанію за абвешчаньне расейскай мовы другой дзяржаўнай ды павелічэньне колькасьці школаў з расейскай мовай навучаньня.

Прадстаўнікі ўраду, якія моцна трымаюцца нацыянальнай ідэі, адкідалі такія прапановы, яны кажуць, што пытаньне ўкраінскай мовы вельмі істотнае для нацыянальнай самаідэнтыфікацыі і наданьне расейскай мове статусу другой дзяржаўнай зьнішчыць украінскую мову.

Папярэднія перапісы сьведчылі пра зьмяншэньне колькасьці ўкраінцаў з 76.8% у 1959 годзе да 72.7% у 1989. У той самы час колькасьць тых, што назвалі сябе расейцамі, узрасла больш як на 22%.

Новыя статыстычныя дадзеныя паказваюць на адваротную хаду тэндэнцыі з самаабвешчанымі расейцамі. Іхная колькасьць зьменшылася да 17.3% у той час як колькасьць украінцаў павялічылася да 77.8% ад агульнай колькасьці насельніцтва.

Дадзеныя спалохалі расейцаў Украіны, шмат хто зь якіх абвінаваціў украінскіх афіцыйных асобаў у падробцы вынікаў. Адзін вядомы сябра Аб'яднаньня расейцаў Украіны назваў вынікі перапісу бюракратычнай спробай вырашыць непрыемнасьці адносна расейскамоўнага насельніцтва шляхам асыміляцыі яго ўкраінскім грамадзтвам.

Расейцы – не адзіныя, хто не згаджаюцца з вынікамі перапісу. Любоў Стэльмах – прадстаўніца Ўкраінскага Дзяржаўнага Статыстычнага Камітэту, які праводзіў перапіс, кажа, што ўкраінскія нацыяналісты таксама выступілі з крытыкай. Яны лічаць, што колькасьць украінцаў павінна быць большай: “Вельмі шмат было гістэрыі падчас самога перапісу, як з боку ўкраінскіх нацыяналістаў, так і з боку расейцаў, што ў пэўнай ступені зашкодзіла перапісу насельніцтва. Нават цяпер, калі сустракаюцца ўкраінцы і расейцы, яны ўзаемна абвінавачваюць адно аднога ў парушэньнях”.

Стэльмах сказала, што яна не сумняваецца ў тым, што перапіс прайшоў бездакорна і дадала, што Канстытуцыя Ўкраіны дае права грамадзянам пераправерыць свой перапісны ліст, пасьля таго як ён быў запоўнены перапісчыкам. Яна кажа, што ў часе перапісу не было ніякіх фальсыфікацыяў ці маніпуляцыяў:

(Стэльмах: ) “Практычна, гэты перапіс праводзілі людзі, якія набіраліся са звычайных украінскіх грамадзянаў, таму што штатам органаў статыстыкі гэты перапіс было правесьці немагчыма. Набіралася больш як 200 тысячаў грамадзянаў Украіны, якія і праводзілі перапіс. Тут былі і ўкраінцы, і расейцы, і крымскія татары, і габрэі, і іншыя”.

Перапіс паказвае, што адзіная вобласьць Украіны, дзе пераважае расейскае насельніцтва – гэта Крым. Хаця некаторыя сацыёлягі кажуць, што сапраўдная лічба можа быць меншай. Колькасьць асобаў, якія назвалі сваёй роднай мовай украінскую, вырасла ва ўсёй краіне на 3% – з 64.7% у 1989 годзе да 67.7% сёньня.

Павелічэньне колькасьці ўкраінцаў і ўкраінскамоўных грамадзянаў тлумачыцца тым, што яны не адчувалі на сабе прэсінгу савецкай сыстэмы перапісу і адчувалі сябе больш свабодна ў пытаньнях самаідэнтыфікацыі – кажа Стэльмах.

(Стэльмах: ) “У нас узрасла колькасьць украінцаў у расейскіх рэгіёнах. Гэта ўсходнія рэгіёны: Данбас і паўдзённыя вобласьці. Калі там працавалі расейскія спэцслужбы, то, прабачце, карціна атрымлівалася зусім іншая. Колькасьць украінцаў узрасла, бо самасьвядомасьць украінцаў у часе гэтага перапісу была вышэйшая, чым у часе перапісу 1989-га году. Усё ж такі яны дадумаліся, хто яны ёсьць сапраўды”.

Кіраўнік Незалежнага Ўкраінскага Інстытуту Дзяржаўнасьці й Дэмакратыі Іван Лазавы кажа, што перапіс паказвае, што ва Ўкраіне ідзе “моцны і здаровы працэс нацыянальнай кансалідацыі”. Ён думае, што многія дзеці ўкраінска-расейскіх сем'яў, якія раней сказалі б, што яны расейцы, цяпер лічаць сябе ўкраінцамі.

(Лазавы: ) “Этнічная адзнака, як вядома, ёсьць у пэўнай ступені ўмоўнай. Чалавек кажа: я этнічны ўкраінец, альбо я этнічны расеец, перад усім ад паходжаньня, а затым, што вельмі істотны фактар, ад таго, кім ён сам сябе лічыць”.

Лазавы лічыць, што перапіс прайшоў справядліва і што зьмяншэньне колькасьці расейцаў можна растлумачыць развалам Савецкага Саюзу, у выніку чаго многія расейцы вярнуліся ў Расею, а таксама спынілася расейская міграцыя на Чорнае мора, якая раней складалася пераважна з пэнсіянэраў, альбо тых, хто шукаў працу. Лазавы таксама кажа, што слабая эканоміка Ўкраіны пацягнула за сабой зьмяншэньне агульнай колькасьці насельніцтва.

(Лазавы: ) “Нават паводле афіцыйнай статыстыкі мы ведаем, што сотні тысячаў людзей павыяжджалі і выяжджаюць з Украіны. Перад усім – на заробкі, а таксама ў эміграцыю. Найчасьцей у суседнія краіны. Узровень нараджальнасьці ва Ўкраіне вельмі нізкі – сярод найніжэйшых у Эўропе. Гэта вялікая праблема дзяржавы, і я думаю, што камбінацыя гэтых двух чыньнікаў прывяла да такога спаду”.

Лазавы кажа, што гэты важны для Ўкраіны перапіс спачатку быў адкладзены ў сувязі зь фінансавымі праблемамі і недахопам законаў пра канфідэнцыйнасьць збору інфармацыі.

Канчатковыя вынікі перапісу насельніцтва ва Ўкраіне будуць абвешчаныя пры канцы году сёлета.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG