Вайна з тэрорам і свабода – пра гэта крыху пазьней, а зараз слова майму калегу Сяргею Навумчыку ў Нью-Ёрку:
***
(Навумчык: ) “У гэтыя дні амэрыканскія журналісты і палітолягі практычна аднадушныя ў сваіх ацэнках маштабнасьці падзеяў 11 верасьня. Прычым маецца на ўвазе ня колькасьць ахвяраў – а ніколі яшчэ за гісторыю Амэрыкі 20 стагодзьдзя яна не губляла гэтак шмат грамадзянаў на сваёй тэрыторыі, – і не аб’ём матэрыяльных стратаў – а ў адным толькі Нью-Ёрку ён ацэньваеццва ў 93 мільярды даляраў... Гаворка ідзе пра ўплыў “сэптэмбэр элэвэн” – 11 верасьня – на палітыку, на жыцьцё. На сьветаадчуваньне амэрыканцаў. Палітолягі параўноўваюць 11 верасьня з пачаткам першай сусьветнай вайны і кажуць, што распачалася новая эпоха. Некаторыя наагул гавораць пра пачатак новай эры. Такія фармулёўкі тычацца, пэўна, ўсяго чалавецтва, але менавіта ў ЗША адчуваеш, што практычна няма ніводнай сфэры жыцьця, якая б не зьмянілася пасьля 11 верасьня.
Амэрыка, як вядома – краіна эмігрантаў, яна стваралася каляністамі, яе багацьце назапашвалася перасяленцамі, якія пранікалі на Захад кантынэнту, абжывалі новыя землі. І ў наш час ніводная краіна сьвету не прымала такой колькасьці эмігрантаў, як Злучаныя Штаты. У ЗША – адзін з самых лібэральных эміграцыйных законаў сярод разьвітых краінаў Захаду, як гэта ня будзе гучаць парадаксальна для тых, хто спрабаваў атрымаць амэрыканскую візу і не атрымаў яе. Бо ня варта блытаць турыстычныя паездкі з уласна эміграцыяй. Для атрыманьня амэрыканскага грамадзянства трэба пражыць у краіне пяць гадоў, у той час як у некаторых краінах Заходняй Эўропы – аж да 15-ці. Калі дзіцё нарадзілася на тэрыторыі ЗША, яно аўтаматычна робіцца амэрыканскім грамадзянінам незалежна ад статусу бацькоў – такога, зноў жа, няма ў краінах заходняй Эўропы. Нарэшце, і сёлета Амэрыка працягвае лятарэю грын-кард, якая дае магчымасьць эміграваць у Амэрыку больш як паўсотне тысячаў жыхароў іншых краінаў.
Наагул падаецца парадаксальным, але пры значна больш жорсткай візавай палітыцы ў дачыненьні да турыстаў эміграцыйная палітыка ЗША засталася па-ранейшаму лібэральнай. Быў толькі невялікі пэрыяд адразу пасьля верасьня, калі служба эміграцыі спыніла выдачу статусу ўцекачоў па-за межамі ЗША. На тэрыторыі Беларусі гэта закранула габрэяў, якія маюць права бегчы ад антысэміцкага перасьледу ў ЗША паводле так званай папраўкі сэнатара Лаўтэнбэрга ў амэрыканскім іміграцыйным заканадаўстве. Цяпер выдача статусу адноўленая.
Візавая ж палітыка сапраўды істотна зьмянілася. Раней гасьцявая віза выдавалася практычна ўсім без выключэньня ня менш як на паўгады. Дарэчы, канчатковае рашэньне ў справе тэрміну прымае эміграцыйны афіцэр у амэрыканскім аэрапорце. Дык вось цяпер візу ставяць на месяц, а то і на два тыдні, і парушэньне ацэньваецца вельмі сурьёзна. Да прыкладу, у ЗША скасаваныя гастролі маскоўскага тэатру, паколькі папулярная расейская актрыса Чурыкава не атрымала візу – год таму яна пратэрмінавала сваю візу на два дні. Раней на такое парушэньне глядзелі скрозь пальцы.
Аднак найбольш жорсткай зрабілася пазыцыя ў выдачы гэтак званых навучальных візаў, бо менавіта іх скарысталі тэрарысты. Колькасьць іх абмежаваная, тэрмін дзеяньня – таксама. Праўда, тычыцца гэта найперш арабскіх краінаў і, канечне, тых краінаў, якія падтрымліваюць тэрарызм”.
***
А зараз пра дылему бясьпекі і свабоды ў сьвятле падзеяў 11 верасьня.
Распачатая ўладамі Злучаных Штатаў барацьба з тэрарызмам запатрабавала новых падыходаў да забесьпячэньня бясьпекі. Ня будзем забывацца, што амэрыканскія службы бясьпекі шмат хто вінаваціў у тым, што яны былі няздольныя прадбачыць і папярэдзіць трагічныя падзеі 11 верасьня.
Міністар юстыцыі Злучаных Штатаў Джон Эшкрафт абгрунтаваў неахбоднасьць павелічэньня паўнамоцтваў службаў бясьпекі такім чынам: “Дзеля таго, што тэрарысты навучыліся прыстасоўвацца да новай тактыкі праваахоўчых органаў, мы таксама навучыліся прыстасоўвацца да ўсё новых патрэбаў нацыянальнай бясьпекі. І адна з галоўных рэчаў, што мы зразумелі за апошнія месяцы, гэта тое, што нашая здольнасьць абараняць краіну была падарваная абмежаваньнямі апошніх дзесяцігодзьдзяў”.
Новыя паўнамоцтвы дазваляюць праваахоўчым органам ЗША сачыць за людзьмі, падазраванымі ў сувязях з тэрарыстамі, у тым ліку перахапляць камунікацыі, патрабаваць зьвесткі ад бібліятэкаў, уваходзіць у месцы рэлігійнага культу. Бушава адміністрацыя падкрэсьлівае, што вайна з тэрарызмам – гэта прынцыпова новая зьява, а тэрарыстычная сетка “Аль-Каіда” – гэта новы і надзвычай небясьпечны вораг.
“Мы будзем шанаваць нашую Канстытуцыю і паважаць свабоды, якія нам так дарагія, і разам з тым мы хочам запэўніць, што мы зробім усё, каб папярэдзіць новы напад, каб абараніць Амэрыку”, – паабяцаў Джордж Буш з нагоды наданьня новых паўнамоцтваў Фэдэральнаму Бюро Расьсьледаваньняў.
Аднак амэрыканскія праваабаронцы і нават некаторыя спэцыялісты ў пытаньнях бясьпекі непакояцца, што новыя паўнамоцтвы стануць небясьпечным прэцэдэнтам, які можа прывесьці да абмежаваньня амэрыканскіх свабодаў.
Дырэктар дасьледаваньняў абароннай палітыкі ў Інстытуце Като з Вашынгтону Айвэн Ілэнд засьцерагае, што ФБР можа і не знайсьці прафэсійна падрыхтаваных тэрарыстаў, затое аб’ектамі абразьлівай працэдуры праверкі і сачэньня могуць стацца ні ў чым не вінаватыя законапаслухмяныя грамадзяне.
“Мы маем найгоршую сытуацыю, якая толькі магла быць. Тэрарысты застаюцца незаўважаныя, а ўся ўвага спэцслужбаў зьвяртаецца на людзей, якія не зрабілі нічога дрэннага”, – выказвае свой неспакой спэцыяліст у галіне бясьпекі з Вашынгтону Айвэн Ілэнд.
Прадстаўнік іншага інтэлектуальнага цэнтру – вашынгтонскага Heritage Foundation – Джэймс Філіпс прытрымваецца іншага погляду. На ягоную думку, у часы нацыянальнага крызысу ўрад мае права, так сказаўшы, крыху перабольшыць зь бясьпекай, нават калі з-за гэтага на кароткі час крыху пацерпяць пэўныя свабоды.
Аднак і Ілэнд, і Філіпс упэўненыя, што новыя паўнамоцтвы спэцслужбаў не размыюць грамадзянскія свабоды да такой ступені, што Злучаныя Штаты стануць рэпрэсіўнай дзяржавай. Цяпер гэтай краіне застанецца толькі давесьці, што яна моцная ня сіламі бясьпекі, а сваёй свабодай.
