Чарговую праграму “Па-за тактам” мы прысьвячаем праблеме, якую ўмоўна можна пазначыць як “Музыка і мова”. Часта на практыцы нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага ансамблю вызначаюць, зыходзячы выключна з той мовы, на якой сьпяваюць музыканты.
Але ж хачу адзначыць, што, напрыклад, група “Абба”, сьпяваючы на ангельскай мове, тым ня менш заўсёда заставалася групай швэдзкай. Згодна зь лёгікай, ансамбль “Песьняры”, які ў свой час выконваў песьні з рэпэртуару “Бітлз”, заставаўся ўсё ж калектывам беларускім. Разам з тым даводзілася сустракаць і такія выказваньні, што тых жа “Песьняроў” наагул нельга называць беларускім ансамблем. Падстава — усё тая ж мова. На гэты раз — расейская.
Сёньня я запрасіў у студыю лідэра рок-групы “Нэйра Дзюбэль” Аляксандра Кулінковіча і піяніста гэтага ж калектыву Макса Івашына.
(Зьміцер Падбярэскі: ) “Распачаць гаворку хачу з вызначальнага пытаньня: спадары рокеры, ці слушна вызначаць прыналежнасьць калектыву на моўнай падставе і ці тады “Нэйра Дзюбэль” — гэта беларускі калектыў?”
(Макс Івашын: ) “На маю думку, кожны гэта робіць сам для сябе, уключаючы крытыкаў, журналістаў, усіх астатніх. Што да нас, мы для сябе гэта вызначылі. Ёсьць такая песьня “Я памру тут”, вось яна і сьведчыць аб гэтым”.
(Падбярэскі: ) “Што вы ўсё ж лічыце сябе калектывам беларускім...”
(Івашын: ) “Тутэйшым, так!”
(Падбярэскі: ) “Мне хочацца адзначыць, што сёлета “Нэйра Дзюбэль” сапраўды зрабіў пэўную сэнсацыю, калі ўключыў у праграму апошняга альбому ажно тры, калі не памыляюся, песьні на беларускай мове. Што здарылася, Аляксандар, з калектывам?”
(Аляксандар Кулінковіч: ) “Прабачце за расейскую мову... Мы проста лічылі сябе заўсёды калектывам беларускім, нягледзячы на расейскую мову, нават у нечым нацыянальным. Тое, што мы пачалі сьпяваць па-беларуску, — гэта даніна павагі да ўласнай краіны і ў нечым музычны экспэрымэнт.
І, як высьветлілася, размаўляць па-беларуску куды больш складана, чым сьпяваць. Калі я пішу па-беларуску глыбокай ноччу, у мяне ўсё атрымліваецца добра, а вось размаўляць мне па-беларуску пакуль складана. Спадзяюся, пакуль што”.
(Івашын: ) “Скажу такую спрэчную рэч. Мне часам падаецца, што беларускамоўная творчасьць “Нэйра Дзюбэля” нават узбагачае мову і культурныя, прабачце за выраз, скарбонкі. Знайсьці такія выразы, якія знаходзіць Саша ў сваіх новых тэкстах, — гэта трэба здолець. Мы сапраўды крыху арыентаваліся на той “Дзюбэль” 10-гадовай даўніны і рабілі гэта проста. Мо таму ўсё і атрымалася так смачна і напорыста”.
(Падбярэскі: ) “Аляксандар! Ты выказаў здагадку, што цябе цяпер могуць абвінаваціць у кан’юнктуры...”
(Кулінковіч: ) “Такія абвінавачаньні ўжо прагучалі. Кан’юнктура... Якая кан’юнктура?! Дай Бог, калі-небудзь выкананьне песень на беларускай мове ў гэтай краіне будзе выгаднае эканамічна. Пакуль жа гэта нашае жаданьне жыць тут, памерці тут, сьпяваць па-беларуску”.
(Падбярэскі: ) “Калі зварот “Нэйра Дзюбэля” да беларускай мовы невыпадковы, чаго можна чакаць ад вас далей?”
(Кулінковіч: ) “Мне на самой справе надзвычай спадабалася, шчыра кажу, гэта не пісаньне песень са слоўнікам. А вось калі я начытаюся Караткевіча да зялёных слонікаў у вачах, тады ў маіх мазгах пачынаюць нейкія вобразы ўзьнікаць. І мне дзіка гэта падабаецца, і апошнія паўгода я не напісаў ніводнай песьні на расейскай мове. Толькі па-беларуску.
Мы спачатку сказалі гэта проста ў нейкім замрачэньні — адносна таго, што ў канцы году маем падрыхтаваць цалкам беларускамоўны альбом, а вось цяпер гэта абсалютна рэальная справа.
Нас запрасілі на “Басовішча” ў якасьці гасьцей, нас неаднаразова ўжо туды запрашалі, але мы не лічылі магчымым ехаць туды і сьпяваць песьні па-расейску. Аднак цяпер рыхтуемся да “Басовішча”, пішам праграму беларускамоўную, і так атрымаецца, што за кошт гэтай падрыхтоўкі ў канцы году мы будзем мець поўную беларускамоўную праграму. Якую, я вельмі спадзяюся, нехта возьмецца выдаць. І яшчэ я спадзяюся, што хутка перастану размаўляць па-расейску”.
(Івашын: ) “Вось я і кажу: ідзе ўзаемнае ўзбагачэньне, калі Саша ўзбагачаецца беларускай мовай і культураю, потым узбагачае яе наўзамен. Саша! Дык, можа, здасі назву?”
(Кулінковіч: ) “Рабочая назва “Пацалунак у зубы”. Я напісаў песьню “Наш адказ Чэмбэрлену” і пародыю на ўласную ж песьню “Грамадзянін, забі амэрыканца”. Нашая любоў да Амэрыкі ўсім вядомая... Тут, наадварот, мы вырашылі апраўдацца перад людзьмі й напісалі песьню “Пацалунак”: “Я пацалаваў амэрыканца”. Калі мы яе зрабілі ў студыі, песьня атрымалася вельмі добрая, і мы вырашылі зрабіць яе загалоўнай. А паколькі проста “Пацалунак” непрыгожа, “Пацалунак у зубы” — гэта ў пэўным сэнсе ў эстэтыцы “Дзюбэля”.
(Івашын: ) “Дадам уласны грош. Гэта ўсё, як заўжды, стала добрай такой традыцыяй: пачынаецца з жартаў, нават прыколаў, і потым з гэтага атрымліваецца нешта сур’ёзнае. Пачыналася гэтая песьня з таго, што мы ігралі зусім цяжкі, мэталёвы рыф, дарэчы, з ангельскім тэкстам, нейкім вершыкам з шостай клясы...”
(Кулінковіч: ) “А музыка была такая суцэльна жахлівая: трэш там, дэс, якая крычыцца. І вось з усяго гэтага атрымалася такая мілая песенька як “Пацалунак”.
(Падбярэскі: ) “Калі я толькі не задзюбэліў вас сваімі лінгвістычнымі пытаньнямі, дазволю сабе яшчэ адно. З прадмоваю, праўда. “Нэйра Дзюбэль” і дагэтуль застаецца для мяне, прызнаюся, пэўнай загадкай. Напрыклад, нават улічваючы вашу гранічную шчырасьць падчас канцэртаў, я ўсё ж неяк нэрвова рэагую на ненарматыўную лексыку, якую вы раз-пораз ужываеце ў песьнях. А ці можа быць “Нэйра Дзюбэль” бяз моцных словаў?”
(Кулінковіч: ) “Запраста! Між іншым, у нашым апошнім альбоме мы выкарыстоўвалі мацерныя слоўцы знарок, аднак іх не было ў папярэдніх альбомах. Цяпер — гэта таксама ў нечым экспэрымэнт — мы вырашылі вярнуцца да каранёў, у пачатак 1990-х. Праўда, моцныя слоўцы ўсё адно застануцца. Але не абавязкова мацерныя. Дурань — гэта таксама моцнае слоўца. Дык вось, на ўзроўні слова “дурань” гэта застанецца.
Дапусьцім, для БТ слова “ўнітаз” — гэта таксама мат. Таму што Толіку Вечару аб’явілі вымову, калі ў сярэдзіне 1990-х ён паставіў кліп “Нэйра Дзюбэля”, у якім фігураваў унітаз, прычым мімалётна. А вось нельга: гэта рэжа вока беларускага гледача. У беларускамоўных жа песьнях зусім неяк ня хочацца лаяцца матам. На беларускую мову мат неяк не кладзецца”.
(Падбярэскі: ) “Вось я і думаў, рыхтуючыся да гэтай сустрэчы, як супаставць вашыя песьні з моцнымі слоўцамі зь песьнямі, напісанымі на вершы Караткевіча. Для мяне гэта — яшчэ адна з загадак “Нэйра Дзюбэля”.
(Кулінковіч: ) “Тут жа словы нейкія, моцныя выразы — яны ж не спэцыяльна неяк прыдумваюцца. Вось калі пішаш песьню на расейскай мове, чамусьці цягне вылаяцца, каб узмацніць. А вось рабіць тое зь беларускамоўнымі тэкстамі — нейкага жаданьня не ўзьнікае. Ня тое — напэўна, ня з той опэры”.
(Падбярэскі: ) “Макс! Дапамажы праверыць асабістыя ўражаньні. Пасьля праслухоўваньня апошняга вашага альбому склалася ўражаньне, што ён найбольш моцна зьнітаваны ў сэнсе ансамблевасьці, найбольш умела ўвасоблены менавіта з музычнага гледзішча. Я памыляюся ці “Нэйра Дзюбэль” сапраўды пачаў на рэпэтыцыях рэпэтаваць?”
(Івашын: ) “Працытую зноў жа Кулінковіча, які кажа: “Рэпэтуе той, хто ня ўмее граць”. Але з прафэсійнага гледзішча...”
(Кулінковіч: ) “Ну гэта жарт, Макс! Прычым ня мой! Упершыню гэтак пажартавалі музыканты групы “Сузор’е”. Прынамсі, гэты выраз прыпісваюць ім. А на самой справе аб’ектыўна мы пачалі больш рэпэтаваць.
Я таксама лічу, што па музыцы група вырасла, і таму ёсьць дзьве прычыны. Першая: мы, напэўна, упершыню за 13 гадоў існаваньня калектыву атрымалі нарэшце сталае памяшканьне для рэпэтыцыяў. Цяпер мы рэпэтуем у добрых умовах, два разы на тыдзень. Плюс мы яшчэ ўзялі новага музыканта, ён дэбютаваў у гэтым альбоме, Алег Громаў, што таксама не прайшло дарма”.
(Падбярэскі: ) “Няўжо ў вас спонсар зьявіўся?”
(Кулінковіч: ) “Не, проста мы пазнаёміліся з добрымі людзьмі”.
(Падбярэскі: ) “Як можна зразумець з кароценькай такой назвы вашага апошняга альбому (нагадаю яе: “Праўдзівыя гісторыі пра тое, як у Карлсана скралі камбінэзон”), альбом гэты прысьвячаўся памяці Астрыд Ліндгрэн, маці Карлсана. Той, як вядома, жыў на даху. А які дах у “Нэйра Дзюбэля”, іначай кажучы, што вас жывіць?”
(Кулінковіч: ) “Напэўна, вельмі няпростае пытаньне. На энэргетыцы, на пачуцьці ў першую чаргу. Пачуцьцё — гэта наш дах, прынамсі, мой асабісты. Пачуцьцё чалавека, пачуцьцё падзеі, пачуцьцё слова... Вось той жа Караткевіч. Я не люблю паэзію наагул. Ні ангельскамоўную, ні расейскамоўную — ніякую!”
(Падбярэскі: ) “А сваю?”
(Івашын: ) “Тым болей!”
(Кулінковіч: ) “Я ж ня вершы пішу, а тэксты! Яны ў надрукаваным выглядзе ўспрымаюцца яшчэ больш жахліва, чым песьні “Дзюбэля”. Аднак вось Караткевіч... Я прачытаў яго, і там было пачуцьцё. Вось тая самая энэргетыка слова. Дах — гэта пачуцьцё”.
(Івашын: ) “І яшчэ, напэўна, добры такі кавалак уласнага, як кажуць, энтузіязму. Пра сябе магу сказаць: я канчаткова ўпэўніўся, што гэта — маё гобі, яно забірае даволі багата часу, эмацыйных намаганьняў, фізычных нават, аднак “Нэйра Дзюбэль” не кідаю і, спадзяюся, ня кіну”.
(Падбярэскі: ) “Я так разумею, што пра страчаны час вы ніколі не шкадавалі...”
(Кулінковіч: ) “Не, ніколі! Гэта добрая справа, яна таго вартая”.
(Падбярэскі: ) “Аляксандар! А вось гэтую песьню на верш Караткевіча ці не спрабавалі вы зрабіць у стылістыцы, якая адрозьнівалася б ад звычайнай стылістыкі “Нэйра Дзюбэля”?”
(Кулінковіч: ) “Гэтая песьня пісалася надзвычай канкрэтна, яшчэ да таго, як гэты альбом быў прыдуманы. Пісалі мы яе наагул на замову, на просьбу Алеся Сушы. Была такая казка “Скрыпка дрыгвы” Караткевіча ў трох ці чатырох разьдзелах, і перад кожным былі прадмовы, некалькі радкоў. Я сабраў гэтыя радкі й зрабіў зь іх прыпеў, яшчэ там нешта. А потым сказаў: “Хлопцы, давайце рабіць гэтую песьню ў стылістыцы групы “Рамштайн”. Але рупіліся зрабіць усё ж па-іншаму”.
(Падбярэскі: ) “Я нагадаю, што ўдзельнікамі сёньняшняй праграмы “Па-за тактам” былі лідэр групы “Нэйра Дзюбэль” Аляксандар Кулінковіч і піяніст гэтага калектыву Макс Івашын. Дзякуй вам за гутарку, хачу пажадаць, каб вашыя пляны ажыцьцявіліся”.