(Тарас: ) “Прызначэньне даты прэзыдэнцкіх выбараў на 9-га верасьня нечаканасьцю не назавеш. Такая магчымасьць прагназавалася многімі. Тым ня менш, публікацыя пастновы так званай палаты прадстаўнікоў адчыняе цалкам рэальны адлік часу да выбараў. Гэта значыць, узьнікае новая сытуацыя, калі гаварыць пра нешта ва ўмоўным часе – напрыклад, будуць выбары, ці ня будуць – ужо не выпадае.
Мы паспрабуем у сёньняшняй перадачы адказаць на пытаньне – наколькі аказаліся гатовымі палітычныя партыі, наогул дэмакратычныя сілы ў Беларусі да гэтых выбараў.
І напачатку варта спыніцца на тэрмінах выбарчай кампаніі. Пераважная частка яе прыпадае на лета, сэзон жніва на сяле і адпачынку ў горадзе – ці сапраўды гэты факт найперш выгадны ўладам, як ужо сказаў лідэр ПКБ Сяргей Калякін?
(Сіўчык: ) “Я вельмі задаволены, што ўсё-ткі прэзыдэнцкія выбары прызначаныя. Таму што я ведаю, што аўтарытарныя рэжымы заўсёды ляскаліся, калі ўзьнікалі праблемы ў першай асобы рэжыму. На Беларусі будзе крытычная сытуацыя. Мы гатовыя да правядзеньня прэзыдэнцкіх выбараў, і ў нас няма ілюзіяў, што гэта будуць дэмакратычныя выбары. Мы будзем змагацца ў рэальнай Беларусі і будзем змагацца за ўладу”.
(Статкевіч: ) “Безумоўна, правядзеньне выбараў, выбарчай кампаніі ў пэрыяд адпачынкаў летам выгоднае ўладзе. Таму што ёсьць масавая звычка – людзі ўсё роўна глядзяць вечарамі тэлебачаньне, дзе б яны ні знаходзіліся, і гэты канал камунікацыі з выбаршчыкамі манапалізаваны ўладай. А вось у апазыцыйных кандыдатаў, безумоўна, будуць дадатковыя цяжкасьці. Таму што падчас збору подпісаў – а ён пачнецца недзе пасьля 20-га чэрвеня, будзе вельмі шмат выпадкаў, калі дзьверы ўвечары будуць адчыняць толькі пэнсіянэры, якія ня езьдзяць на лецішча. Таму што больш маладое насельніцтва будзе альбо ў адпачынках, альбо па вёсках, на сваіх кавалачках зямлі. Таму, безумоўна, гэта плюс для ўладаў. Таму яны так доўга і выбіралі гэты час, і адчуваецца, што ўсё дастаткова добра сплянавана.
І ў жніўні, калі асноўная кампанія пачнецца – гэта да 25 жніўня, яшчэ менш людзей будзе на месцах падчас збору подпісаў, бо гэта асноўны пэрыяд адпачынку. Подпісы будуць зьбірацца ў буйных гарадах у асноўным, і гэта таксама выклікае пэўныя цяжкасьці пры агітацыі. Але ўсё ж-такі будуць два поўных тыдні магчымасьцяў, бо пасьля 25-га жніўня недзе людзі вернуцца. А апошнія пяць дзён – гэта ўжо галасаваньне”.
(Тарас: ) “Як вядома, выбарчы кодэкс, які зараз дзейнічае ў Беларусі, забараняе датэрміновы збор подпісаў у падтрымку таго або іншага кандыдата – гэта можна рабіць толькі ў адведзены для гэтага тэрмін. Тым ня менш, ці вялася нейкая падрыхтоўчая праца ў вашых арганізацыях? Ці гатовыя яны да збору подпісаў?”
(Статкевіч: ) “Мы рыхтаваліся да гэтых выбараў. Мы рыхтаваліся мінулай восеньню, і ў нас было вельмі шмат непрыемнасьцяў і сюрпрызаў у сувязі з гэтым заканадаўствам, і асабліва на паўторных выбарах у палату прадстаўнікоў, калі кампаніі нашых кандыдатаў былі праведзеныя вельмі добра, і ўлада выцягнула, як мы кажам, лом. Яна вымушаная была паказаць тое, што яна рыхтуе на прэзыдэнцкія выбары: гэта самая грубая і адкрытая фальсыфікацыя. Але мы рыхтуемся, таму што змагацца трэба ў любых умовах. І мы вельмі радыя, што і нашыя сябры з БНФ ужо ня ставяць умовай удзелу ў выбарах, каб яны былі свабодныя і дэмакратычныя, і таксама гатовыя змагацца. Гэта значыць, што нашыя стратэгіі збліжаюцца.
Але ўжо некалькі месяцаў вядзецца фармаваньне ініцыятыўных групаў. Стратэгія нашай партыі была папряэдне выпрацаваная ЦК партыі ў сьнежні і ў студзені. Мы за шырокую кааліцыю, і мы працуем амаль што для ўсіх дэмакратычных кандыдатаў. Найбольш, мабыць нашых сяброў – гэта іх выбар – у камандзе Ўладзімера Ганчарыка. Там, мабыць, ужо пад тры з паловай тысячы чалавек, недзе дзьве траціны зь іх – гэта нашыя сябры і прыхільнікі. Вельмі шмат у Казлоўскага – недзе 600-800. 500-600 у Чыгіра, і я думаю, што таксама некалькі сотняў у Сямёна Домаша.
Нашыя людзі маюць вопыт. Вядуцца сэмінары, ідзе інтэнсыўная падрыхтоўка, раздаюцца інструкцыі. Я думаю, што мы да гэтай кампаніі падрыхтаваныя лепш, чым калі-небудзь раней”.
(Сіўчык: ) “Ужо павінна ісьці вылучэньне прадстаўнікоў у выбарчыя тэрытарыяльныя камісіі, таму рэальна прэзыдэнцкая кампанія пачалася. Вы ведаеце, што быў створаны міжпартыйны цэнтар па вылучэньні прадстаўнікоў у склад выбарчых камісіяў, каардынатарам якога зьяўляюся я. Большасьць палітычных партыяў, зарэгістраваных у Міністэстве юстыцыі, пагадзілася, што трэба каардынаваць дзейнасьць у гэтым накірунку. Прчым, аб’ядналіся як партыі, што былі раней у апазыцыі да кіруючага рэжыму, гэтак і тыя, якія раней падтрымлівалі гэты рэжым ці не вызначаліся ў адносінах да яго.
Гэтае аб’яднаньне ўзьнікла толькі дзякуючы таму, што А.Лукашэнка ўсе сем гадоў, колькі ён быў пры ўладзе, праводзіў антыпартыйную палітыку. Невыпадкова ў той жа палаце прадстаўнікоў так мала прадстаўнікоў палітычных партыяў.
Палітычныя партыі вельмі хацелі б, каб было рэалізаванае права беларускага народу на дэмакратычныя выбары прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь. І ад палітычных партыяў, грамадзкіх арганізацыяў, ад грамадзянаў пойдзе вылучэньне ў тэрытарыяльныя камісіі. Але ж, паводле нашых зьвестак, цяперашні рэжым ужо на ўсялякі выпадак сфармаваў ня толькі тэрытарыяльныя камісіі, а і ўчастковыя.
І мы паспрабуем са свайго боку зрабіць усё, каб там былі нашыя прадстаўнікі, і гэта будзе лакмусавай паперкай намераў рэжыму ў правядзеньні наогул сёлетняй прэзыдэнцкай кампаніі. Таму што той адсотак людзей, якія не завязаныя на рэжым і будуць вылучаныя ад палітычных партыяў і грамадзкіх арганізацыяў, будзе той лакмусавай паперкай, якая зможа паказаць сапраўдныя адносіны лукашэнкаўскага рэжыму да прэзыдэнцкіх выбараў.
Я думаю, што вельмі важна ўсё-ткі разумець, у які час мы праводзім гэтую прэзыдэнцкую кампанію. Мне здаецца, кожны беларускі палітык мусіць улічваць, што на ўсходзе ад нас, у нашых суседзяў будуцецца прыкладана такая ж сыстэма ўлады, якая склалася ў нас у Беларусі. І сёньня Расея знаходзіцца недзе ў 95-м годзе паводле беларускага часу. Там яшчэ да канца не адбылася перабудова ўсіх уладных інстытутаў, і там яшчэ захаваліся, як у нас у 94-95-м гадах, рэшткі – у нас кебічаўскай дэмакратыі, там – ельцынаўскай.
І вельмі хацелася б, каб у нас ужо ў верасьні быў новы прэзыдэнт, таму што Расея ў 2002-м годзе будзе зусім іншай, і рэжым там будзе іншы. І ў беларускага грамадзтва ёсьць пэўны шанец. На мой погляд, гэты шанец можна рэалізаваць толькі калі палітычная эліта, прадстаўнікі палітычных партыяў, кандыдаты ў прэзыдэнты здольныя будуць аб’яднацца вакол аднаго чалавека, які пойдзе супраць А. Лукашэнкі.
Мне здаецца, што самым лепшым варыянтам у нашай беларускай сытуацыі была б нарада кіраўнікоў партыяў, якія не падтрымліваюць А. Лукашэнку. Бо ёсьць прапанова БНФ аб правядзеньні тэрміновага Кангрэсу дэмакратычных сілаў, каб вызначыцца з адзіным кандыдатам. Але на мой погляд, на такі кангрэс можна выходзіць, калі будзе дасягнутая згода на ўзроўні палітычнай эліты. Інакш гэты кангрэс ніяк рэальна не паўплывае на тыя падзеі, якія адбываюцца ў Беларусі.
Мне здаецца, што іншай схемы, як адзіны кандыдат, супраць Лукашэнкі няма, і мне вельмі хацелася б, каб усе беларускія палітыкі рэалізавалі той шанец, які ў іх ёсьць на працягу бліжэйшага тыдня, мабыць – двух”.
(Статкевіч: ). “Вось зараз мы стаім перад вельмі непрыемным выбарам нават не тактыкі – стратэгіі. Я згодзен цалкам зь Вячаславам, што Лукашэнку павінен супрацьстаяць адзін каныдадат – ад шырокай кааліцыі апазыцыйных сілаў. Але пытаньне ў тым, калі яго вызначыць. Або мы вызначаем гэтага кандыдата зараз, і яго не рэгіструюць (а мы на паўторных выбарах пераканаліся, што менавіта так і будзе). Легітымізацыя ўлады для Лукашэнкі на апошнім месцы, для яго галоўнае – захаваць яе. І тады што застаецца: зноў байкот? І мы страчваем магчымасьць нават пайсьці да людзей, каб патлумачыць ім нашу пазыцыю.
Або варыянт такі, што адзіны кандыдат вызначаецца пасьля рэгістрацыі. Я ня думаю, што будзе шмат зарэгістравана – дай Бог, каб аднаго. Безумоўна, гэты варыянт таксама непрыемны, бо па-сутнасьці заканадаўства такое, што Лукашэнка будзе сам выбіраць сабе канкурэнта. Але з гэтых двух кепскіх варыянтаў апошні больш прымальны, бо ён захоўвае магчымасьць барацьбы.
Акрамя таго, чым больш камандаў людзей пойдзе па кватэрах, перконваючы, што Лукашэнку ёсьць альтэрнатыва – тым лепш. Ня будзе нейкага сутыкненьня камандаў і блытаніны ў галовах людзей, як палохаюць – гэта магчыма ў Менску. Але ў Менску народ і так палітычна больш дасьведчаны. А ў правінцыі – дай Бог, каб хаця адзін дайшоў. Бо звычайна на пытаньне нават у вабласным цэнтры – калі да вас апошні раз заходзіў у кватэру прадстаўнік апазыцыі, людзі адказваюць: а ніколі. Жыўцом нас ня бачылі! Толькі Зімоўскі паказвае.
Вось, па-сутнасьці, дзьве стратэгіі. Што тычыцца мэханізму вызначэньня, то я думаю, што Кангрэс дэмакратычных сілаў – сапраўды, я згодзен, гэта ня тое месца, дзе можна вырашаць такія праблемы. Але калі мы вырашым гэта ў больш вузкім коле, дык навошта тады Кангрэс? Я думаю, што рэальныя палітычныя сілы, рэальныя суб’екты палітычнай гульні – і кандыдаты, і палітычныя партыі проста павінны дамовіцца паміж сабой. Але я думаю, што дамоўленасьць павінна складацца з двух этапаў: спачатку мы вызначаем мэханізм і чакаем рэгістрацыі. Пасьля рэгістрацыі гэты мэханізм уступае ў дзеяньне. Таму што яшчэ раз кажу: мы ня ведаем, хто будзе зарэгістраваны і колькі іх будзе”.
(Тарас: ) “Найбольш важнае пытаньне – вылучэньне адзінага кандыдатата ад апазыцыі. Мне хацелася б задаць пытаньне адносна пазыцыі партыяў, якія прэзэнтуюць у нашай размове суразмоўцы. Ці вызначыліся БНФ і сацыял-дэмакратычная партыя “Народная Грамада” канчаткова ў тым, каго і на якіх умовах яны будуць падтрымліваць на выбарах?. І якая роля належыць тут Каардынацыйнай радзе дэмакратычных сілаў?”
(Сіўчык: ) “Афіцыйная пазыцыя БНФ – гэта тое, што мы падтрымліваем адзінага кандыдата. Таксама наша афіцыйная пазыцыя – тое, што мы разглядаем Кангрэс дэмакратычынх сілаў у якасьці таго форуму, які мусіў бы гэтага адзінага кандыдата вызначыць. Ніякіх іншых пастановаў партыя БНФ ці грамадзкае аб’яднаньне БНФ “Адраджэньне” не прымала, і там ніякіх прозьвішчаў ніколі не было.
Іншая справа, што ў свой час адбылося апытаньне сярод нашых нізавых структураў і сярод сяброў Сойму – каго хацелі б яны бачыць у якасцьі адзінага кандыдата. І тады большасьць схілілася да таго, што сярод усіх прэтэндэнтаў у кандыдаты на прэзыдэнцкіх выбарах, якія разглядаліся на ўзроўні Каардынацыйнай рады дэмакратычных сілаў, найбольш прымальным каныдатам аказаўся Сямён Домаш. Гэта пры тым, што практычна ўся тая чацьвёрка – яны дастаткова падобныя. І лёс гэтых палітыкаў падобны, і ў прынцыпе, нават іхныя выказваньні падобныя ў асноўных палажэньнях.
І мяне насьцярожвае тое, што некаторыя выказваньні ўсіх чатырох пярэчаць праграмным палажэньням БНФ – прычым палажэньням, якія вельмі важныя для нашага народу і лёсу нашай краіны наогул. Я маю на ўвазе тое, што так званая пяцёрка – на мой погляд, досыць неабдумана – унесла ў першы дакумэнт словы пра “саюз з Расеяй”. Гэта я абсалютна не падтрымаў.
На сёньняшні момант, натуральна, вельмі цяжка вызначыць адзінага кандыдата, але ж трэба імкнуцца зрабіць гэта да рэгістрацыі! Чаму? Таму што тут той кепскі варыянт, які прапанаваны – што мы дойдзем да адзінага кандыдата пасьля рэгістрацыі – аддае менавіта Ярмошынай і Лукашэнку вызначэньне гэтага адзінага кандыдата. І натуральна, гэта будзе найслабейшы кандыдат з усіх тых, за каго будуць зьбіраць подпісы.
Я цудоўна разумею, што для таго, каб адбыўся той жа Кангрэс дэмакратычных сілаў, трэба дасягнуць кампрамісу, згоды на ўзроўні палітычных элітаў. І тут вельмі важна, якая роля будзе ў Каардынацыйнай рады дэмакратычных сілаў. У адрозьненьне ад сп.Статкевіча, я ніколі ня быў сябрам КРДС – у асноўным старшыні партыяў там рэпрэзэнтуюць свае арганізацыі.
Я зьвяртаю ўвагу на тое, што ў гэтай структуры сёньня выступаюць дастаткова многа і палітычных суб’ектаў сёньняшняга рэальнага беларускага працэсу. На мой асабісты погляд, перашкодзіла дзеяньню КРДС прыпыненьне сяброўства БСДП “Народная Грамада”. І мяне засмучае, што ніякіх зрухаў да лепшага няма. Бо будзе трагедыяй для Беларусі, калі мы зноў паўторым тактыку апазыцыі пры выбарах у так званую “палатку”, калі, напрыклад, адна частка будзе рабіць адно, а другая частка другое, і атрымаецца так, што мы ніякіх посьпехаў не дасягнем.
На мой погляд, выйсьцем з гэтай сытуацыі, зноў-ткі, ёсьць толькі тэрміновыя кансультацыі паміж усімі палітычнымі партыямі, якія не падтрымліваюць А. Лукашэнку. І мне здаецца, што пярэчаньняў супраць такіх кансультацыяў не павінна быць. Бо мае рацыю сп.Статкевіч: за сёньня, заўтра, за гэты тыдзень трэба было б прыняць той сцэнар, той мэханізм дзеяньняў, якім бы ўсе і кіраваліся. Таму што зараз нашыя актывісты будуць праводзіць вельмі сур’ёзную працу. Гэта будзе самаахвярная праца, як заўсёды. І вельмі хацелася б, каб іхная праца прывяла да зьменаў у Беларусі. Ня толькі тэарэтычна, але практычна гэта ўсё абсалютна рэальна, але ж патрабуецца кансалідацыя беларускай палітычнай эліты”.
(Тарас: ) “Сп.Статкевіч, як ужо зазначыў сп.Сіўчык, удзел некаторых апазыцыйных палітычных партыяў, у прыватнасьці, Народнай Грамады ў выбарах даў нэгатыўны вынік. Вы ўдзельнічалі ў выбарах у ніжнюю палату НС, праўда, безвынікова. Як вы лічыце – сам досьвед удзелу ў выбарах паводле правілаў, навязаных вышэйшай уладай, ён даў нейкую карысьць, яго можна скарыстаць у прэзыдэнцкіх выбарах?”
(Статкевіч: ) “Нэгатыўным быў ня наш удзел, а тое, што адна частка апазыцыі выбрала адну стратэгію паводзінаў, а другая – супрацьлеглую, і мы проста заміналі адзін другому. Але ёсьць усясьветны досьвед – яго варта проста вывучаць – які сьведчыць пра тое, што нідзе і ніколі байкот ня меў посьпеху. Ён звычайна не заўважаецца насельніцтвам. Таксама яшчэ адна выснова з усясьветнага вопыту – трэба выкарыстоўваць нават несумленныя выбары. Я ўжо бачу, што з намі пагаджаюцца. Калі ўвосень казалі, што можна ўдзельнічаць толькі ў дэмакратычных выбарах, зараз відавочна, што выбары несумленныя, недэмакратычныя, але ніхто ўжо ня кажа, што трэба ладзіць байкот. Хаця легітымізацыя пасады прэзыдэнта значна больш небясьпечная, чым легітымізацыя бяспраўнай палаты прадстаўнікоў.
Безумоўна, я адчуваю, што мы, нашая партыя зараз наперадзе і менавіта з-за таго, што мы ўдзельнічалі ў тых выбарах. Жывое цягнецца да жывога. Дзеяньне прыцягвае людзей. Мы нарасьцілі нашыя структуры. Нават нарадзілася цэлая праблема ў рэгіёнах барацьбы за лідэрства, і нават патрабаваньне абмежаваньня прыёму, кандыдацкага стажу – гэта ў наш час у апазыцыі!
Мы набылі досьвед. Я нагадаю, як нашых кандыдатаў “парэзалі” на рэгістрацыі, і як на паўторных выбарах мы зарэгістравалі ўсіх. Таму, безумоўна, у тых рэгіёнах, дзе быў удзел у выбарах , асабліва ў паўторных выбарах, праблемаў з наборам камандаў няма. Гэта найперш тычыцца Брэсцкай вобласьці, шмат у чым Віцебска і Віцебскай вобласьці. А там, дзе ўдзелу ў выбарах не было – а ў нас былі такія рэгіёны, як Гарадзенская вобласьць, дзе падтрымалі байкот – там ёсьць праблемы. Мы гатовыя дзяліцца нашым досьведам.
Я згодзен, трэба сапраўды весьці кансультацыі. Мы гатовыя да гэтых кансультацыяў. І спадзяюся, што мы ўсе разам усё-ткі выйдзем на фінішную прамую з адным кандыдатам”.
(Тарас: ) “Сп.Сіўчык, БНФ, мабыць, па-ранейшаму мае найбольш разгалінаваныя структуры ва ўсёй Беларусі. А ці гатовыя людзі на месцах да такой самай самаахвярнай працы, як гэта было падчас альтэрнатыўных выбараў у 99-м годзе. Шматлікія выпадкі запалохваньня, рэпрэсіі і галоўнае: адсутнасьць вынікаў – ці не апусьціліся рукі ў людзей пасьля ўсяго гэтага?”
(Сіўчык: ) “Не апусьціліся. Безумоўна, кампанія 99-га году разам з пэўнымі набыткамі… а ў першую чаргу набыткам я лічу тое, што былі сфармаваныя выбарчыя камісіі ва ўсіх тэрытарыяльных адзінках Рэспублікі Беларусь. Але ў зьвязку з тым, што сьпісы гэтых людзей трапілі ў выканаўчыя структуры, яны ўсе былі выкліканыя ў пракуратуру, альбо ў КГБ, альбо туды і туды. Вельмі сур’ёзны быў на іх ціск, але ж абсалютная большасьць засталася ў Беларусі, абсалютная большасьць не адыйшла.
Я шмат езьдзіў апошнім часам па розных рэгіёнах Беларусі, і я не сустракаў ні ў водным рэгіёне вялікай заангажаванасьці людзей тым або іншым кандыдатам. Усе сёньня цудоўна разумеюць, што павінен быць адзіны кандыдат для таго, каб не было лукашэнкавага рэжыму.
І на мой погляд, усе ў рэгіёнах згодныя на капраміс, усе вельмі хацелі б, каб палітычная эліта дамовілася, высьветліла ўсе свае ўнутраныя пытаньні, і тады нашыя актывісты, актывісты іншых палітычных партыяў будуць здольныя да самаахвярнай працы, прычым на такім узроўні, як мы не працавалі ні ў 94-м, ні ў 99-м годзе, бо маса людзей ва ўсёй Беларусі разумее, што гэты год мусіць быць годам пераменаў”.
(Тарас: ) “Што ж, амаль з усім, пра што казалі сёньня суразмоўцы – а я нагадаю, гэта былі намесьнік старшыні БНФ Вячаслаў Сіўчык і старшыня сацыял-дэмакратычнай партыі Народная Грамада Мікалай Статкевіч – можна пагадзіцца. Але нельга забывацца пра той найважны фактар, пра які гаварылася напачатку перадачы: час. Выглядае, што галоўным спаборнікам дэмакратычных сілаў на гэтых выбарах зараз выступае не Лукашэнка, ня нейкія іншыя сілы, але менавіта фактар часу, які практычна не пакідае апазыцыі прасторы для манэўру. Але тым ня менш – вымушае дзейнічаць”.
