У рубрыцы “Крок да свабоды” сваім досьведам пераадоленьня несвабоды дзеляцца розныя людзі зь Беларусі й замежных краінаў. Гэроем сёньняшняга выпуску – лідэр кансэрватыўна–хрысьціянскай партыі БНФ Зянон Пазьняк. У перадачы бярэ ўдзел пісьменьнік Васіль Быкаў.
Напачатку – слова Зянону Пазьняку:
“Праявы несвабоды я назіраў з самага раньняга дзяцінства – тады, калі пачалася савецкая калектывізацыя. Беларус быў бяспраўны. Расейцы зьдзекваліся з нашых сялянаў, як хацелі. Гэтыя карціны зьдзеку бальшавікоў над людзьмі мне й цяпер стаяць у вачах”.
Заходняя Беларусь была далучаная да БССР увосень 39-га, адразу пасьля нападу гітлераўцаў на Польшчу і пачатку 2-й усясьветнай вайны. Таму поўнамаштабная калектывізацыя ў заходніх раёнах Беларусі прыпала акурат на першыя пасьляваенныя гады.
Бацька Зянона Пазьняка Станіслаў загінуў у шэрагах Чырвонай Арміі ў 44-м.
(на тле песьні “Магутны Божа”)
“Зянон Пазьняк нарадзіўся 24 красавіка 1944-га году ў вёсцы Суботнікі Іўеўскага раёну Гарадзенскай вобласьці.
Скончыў Беларускі дзяржаўны тэатральна-мастацкі інстытут. Кандыдат мастацтвазнаўства.
У 1975-м звольнены з працы ў Інстытуце мастацтвазнаўства, этнаграфіі й фальклёру Акадэміі навук. Ад 76-га году працаваў у Інстытуце гісторыі, дзе займаўся архэалёгіяй.
Адкрыў і прымаў непасрэдны ўдзел у дасьледваньні ўрочышча Курапаты – месца масавых расстрэлаў савецкімі ўладамі мірнага насельніцтва ў 30-я – пачатку 40-х гадоў. Адзін зь ініцыятараў стварэньня таварыства памяці ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў “Мартыралёг Беларусі”.
Ад 1989-году Пазьняк – старшыня сойму Беларускага народнага фронту “Адраджэньне”. У 1990-м – 95-м гадах лідэр апазыцыі ў беларускім парлямэнце.
У 1994-м – кандыдат у прэзыдэнты Беларусі. Пасьля прыходу да ўлады Лукашэнкі і перасьледу з боку ўладаў быў вымушаны пакінуць краіну. У 1996-м годзе атрымаў палітычнае прыстанішча ў Злучаных Штатах Амэрыкі. Жыве на эміграцыі”.
Адзін з улюбёных заняткаў Зянона Пазьняка ў вольны час – фатаграфія. Але быў пэрыяд за савецкім часам, калі яна станавілася для яго ледзь не адзіным сродкам заробку. У розныя гады яму даводзілася працаваць рабочым сцэны опэрнага тэатру, фатографам, мастаком-афарміцелем. Такой была плата за любоў і цікавасьць Пазьняка да беларушчыны.
“Я непасрэдна сутыкнуўся зь несвабодай ужо тады, калі асэнсоўваў свабоду як сваё і наша агульнае беларускае права, а не як нейкае маё хаценьне. Памятаю, калі я яшчэ вучыўся ў 9-м клясе ў школе, прыйшоў да нас у керзавых ботах дырэктар-расеец і сказаў, што з наступнага дня ён будзе выкладаць гісіторыю па-руску. Дык каб мы яму і адказвалі па-руску.
Тады мы цэлым клясам пастанавілі, што па-руску яму адказваць ня будзем. “Керзач” ставіў нам за гэта ўсім “калы” і “двойкі”. Празь нейкі час я ад імя кляса запатрабаваў, каб ён спыніў свой “экспэрымэнт” і стаў нам выкладаць на нармальнай мове. Ён спасылаўся на Леніна: маўляў, Ленін гаварыў па-руску. Але вы ня Ленін, Аляксей Рыгоравіч! – казалі мы дырэктару. Вось калі да нас прыйдзе Ленін, тады мы й пагаворым.
Празь нейкі час у нас зьявіўся новы настаўнік. І як ні ў чым ні было пачаў весьці заняткі па-беларуску. Гэта была наша інтэлігентная перамога – бяз крыку і шпурляньня “чарнілак” у непрыяцеля.
Мяне гэта ўмацавала тады ў думцы, што толькі той несвабодны, хто не змагаецца за свабоду. Свабода сама не зьяўляецца. За яе трэба змагацца, а потым абараняць”.
У 1969-м годзе Зянон Пазьняк разам з мастаком Лявонам Баразной выступілі на старонках газэты “Правда” ў абарону гістарычнай забудовы вуліцы Няміга ў Менску. Уратаваць старую Нямігу тады не ўдалося, аднак Пазьняк працягваў пасьлядоўна выступаць у абарону помнікаў дойлідзтва і гісторыі Беларусі.
Парадокс, але кандыдацкую дысэртацыю на тэму станаўленьня беларускага нацыянальнага тэатру яму давялося абараняць у 81-м годзе ў Ленінградзе, бо ў Менску такая магчымасьць для Пазьняка была адрэзаная…
(музычная адбіўка)
Пра Зянона Пазьняка – палітыка й чалавека гаворыць Васіль Быкаў:
“Цяпер ужо відавочна, што Зянон Пазьняк валодае якасьцямі, якія ў іншых умовах маглі б скласьці выдатны грунт асобы, у нашых умовах схільны разглядацца бы недахоп. Сучаснае грамадзтва патрабуе ад уласнага лідэра такой маральнасьці, якая мяжуе з амаралізмам: замест празрыстасьці палітыкі аддае перавагу таемнаму махлярству, што апраўдваецца крызысным становішчам эканомікі дый маралі таксама. Дэмагогія зрабілася найпершай вартасьцю палітыка, крытэрыем посьпеху перад электаратам.
Вось таму Зянон Пазьняк не прэзыдэнт і не дэпутат нават. Не зважаючы на яго несумненны трыбунны талент, ён не апусьціўся да дэмагагічнага ўзроўню, ня стаў “чалавекам масы”. Ён, па сутнасьці, занадта высокі для мас. Праблема Пазьняка ў гэтым сэнсе – праблема адэкватнасьці палітыка й грамадзтва".
(Цалкам тэкст перадачы зьмешчаны ў адпаведным разьдзеле сайту)
