Назва "Смаргонь" вядомая недзе з XVI стагодзьдзя. Дасьледчыкі мяркуюць, што назва гораду пайшла ад меры плошчы тых часоў — морг. Сяляне свае сьціплыя надзелы, г.зн. гоні, вымяралі моргамі. Так і атрымалася — "з морг гонь", што з часам і пераўтварылася ў "Смаргонь".
Разам з сотняй іншых дробных паселішчаў Смаргонь не магла прэтэндаваць на ролю ўплывовага грамадзкага цэнтру. Толькі напачатку ХХ стагодзьдзя Смаргонь пачала набываць абрысы гораду. І калі б ня згортваньне ў сярэдзіне 1990-х палітыка-эканамічных рэформаў, цяпер Смаргонь магла б быць падобнай да дзясяткаў невялікіх, прывабных гарадоў суседняй Літвы: што ні кажы, 80 кілямэтраў да Вільні супраць 250-ці да абласнога цэнтру — гэта нешта значыць.
Але адсутнасьць сродкаў на капітальную перабудову надоўга затармазіла распачатую некалі вялікую рэстаўрацыю.
Ініцыятар, як напачатку 1990-х казалі ў Смаргоні, "чарапічнай рэвалюцыі", былы старшыня райвыканкаму, дэпутат Вярхоўнага Савету 12 скліканьня Анатоль Янец новай уладзе ня здолеў даказаць мэтазгоднасьць сваёй пралітоўскай арыентацыі. (Сам Янец, дарэчы, таксама літовец, а ягонае першае зьяўленьне ў Смаргоні на пачатку 1970-х выклікала шок ва ўсім горадзе: выпускнік Гарадзенскага сельгасінстытуту зьявіўся на новую працу ў райвыканкам з гітарай, палатнянай торбай і... патлаты. У гэтых мясьцінах гэта быў першы жывы гіпі.)
Цяперашні Янец ужо ня той сьмелы экспэрымэнтатар. Спроба дамовіцца наконт сустрэчы скончылася рашучай адмовай. Гэта мала чым розьніць Янца ад ягонага заступніка, цяперашняга кіраўніка Смаргонскага раёну Мікалая Кавалёва.
Некалі вялікі прыхільнік Мечыслава Гіруця, а пасьля дэпутат прызначанага асабіста Лукашэнкам першага складу "палаты прадстаўнікоў", Кавалёў цяпер сьцеражэцца непажаданых кантактаў. Нягледзячы на папярэднюю дамову й гадзіну, праведзеную ў прыёмным пакоі, Кавалёў, нічога не патлумачыўшы, сустрэчу ануляваў.
Тое ж здарылася і ў пракуратуры: маўляў, у думках з вамі, а на справе трэба трымацца прэзыдэнцкай дырэктывы па барацьбе з дэструктыўнымі элемэнтамі.
Нягледзячы на вострае нежаданьне кантактаваць з "дэструктыўным радыё", аднаго з чыноўнікаў выцягнуць на гутарку ўсё ж удалося. І аказаўся ён, як пасьля высьветлілася, найгалоўным раённым ідэолягам. Першы намесьнік старшыні райвыканкаму Анатоль Апановіч сапраўды ёсьць увасабленьнем дасьведчанага байца ідэалягічнага фронту.
З вакна былога партыйнага палаца бачны звыклы краявід: Ленін, які распасьцёр рукі ў бок Вільні, дошка гонару зь пераможцамі калгасных спаборніцтваў, падатковая інспэкцыя, што ўладкавалася на плошчах музычнай школы. І бюро працаўладкаваньня.
Паводле Апановіча, з працаўладкаваньнем у невялікім 38-тысячным горадзе, які перанасычаны цяжкай прамысловасьцю, вялікія праблемы. Як мне крыху пазьней сказалі ў мясцовай газэце, Смаргонь — у тройцы самых безнадзейных беларускіх гарадоў па беспрацоўных. Гаворыць першы намесьнік смаргонскага райвыканкаму Анатоль Апановіч:
(Апановіч: ) "Чвэрць насельніцтва Смаргоні складаюць маладыя людзі ад 16 да 30 гадоў. І менавіта 90% тых, хто зараз стаіць на ўліку ў цэнтры занятасьці — яны. Да таго ж беспрацоўе мае, так бы мовіць, жаночы твар: прадпрыемстваў, дзе патрэбная жаночая сіла, у горадзе практычна няма.
Таму галоўная наша задача — правільна прафарыентаваць моладзь. Бо лёгка вучыцца на юрыста, бугальтара, але існуе абмежаванасьць іхнага выкарыстаньня. Маецца лішак выкладчыцкіх кадраў. Затое бракуе кадраў у сельскай гаспадарцы, у інфарматыцы, у галіне замежных моваў".
Як няма працоўных вакансіяў і стабільнага заробку, то людзі вымушаныя шукаць альтэрнатываў. Пэнсіянэры, прыкладам, аднавілі закінутыя "дарогі жыцьця" — каўбасныя дэсанты ў Вільню. Зараз да гэтых караванаў далучаюцца і маладзейшыя. Перапродаж літоўскіх харчоў — галоўны бізнэс смаргонцаў. Агульную карціну занятасьці ўдакладняе лідэр Свабоднага саюзу прадпрымальнікаў раёну Алесь Дзергачоў:
(Дзергачоў: ) "У нас бюджэтнікам пачалі затрымліваць заробкі; зразумела, гэта ўплывае на тых грамадзянаў, якія гандлююць на рынку — яны прывязаныя да своечасовых выплатаў. Ёсьць нават настаўнікі, якія буднямі ходзяць на працу ў школу, а ў нядзелю ідуць на рынак гандляваць. Няма пэрспэктываў, няма капіталаўкладаньняў, інвэстыцыяў — адкуль могуць быць працоўныя месцы, адкуль заробкі, адкуль занятасьць.
(Цалкам тэкст перадачы зьмешчаны ў адпаведным разьдзеле сайту)
