Эфір 14 Сьнежня 2000.
Лісты апошняга тыдня, якія прыйшлі на адрэсу нашага менскага бюро,
чытае і камэнтуе Валянцін Жданко.
Апошнім часам у нашай пошце ўсё больш лістоў ад вясковых настаўнікаў.
Настаўніку ў вёсцы нясоладка было й раней — савецкая ўлада школу ўвагаю
ня песьціла. Спэцыяліст з вышэйшай адукацыяй і тады зарабляў прыблізна
столькі ж, колькі калгасны вартаўнік, і зайздросьціў заробкам даяркі й
цялятніцы. Але тое, што адбываецца цяпер, не параўнаць нават з тым часам.
Сваю сумную гісторыю распавяла ў лісьце на Свабоду настаўніца Эмілія Шпілеўская
зь Іўеўскага раёну Гарадзенскае вобласьці. Яна піша:
“Я жыву й працую ў невялікім мястэчку. Мясьціны нашыя багатыя на гістарычныя
падзеі, людзі чулыя і цікавыя, а жыцьцё — як і ўсюды ў Беларусі. Пяць год
таму выправіла я сына вучыцца ў недзяржаўную ВНУ. Зараз ён ужо працуе,
паводле прафэсіі — юрыст.
На той час (а гэта быў 95-ы год) у нас былі нядрэнныя зьберажэньні,
вялася гаспадарка, у школе была добрая нагрузка, ішла даплата за званьне,
катэгорыю. Я падпрацоўвала лекцыямі і ўдзелам у прыёме ўступных экзамэнаў.
Мы разьлічвалі на ўласныя сродкі, і ўсё да пары йшло добра. Але потым нахлынулі
беды: заробак зьнізіўся, а за навучаньне аплата пачала расьці. Мы з сынам
падпрацоўвалі, але ўсё роўна, каб разьлічыцца за апошні курс інстытуту,
грошы прыйшлося пазычаць. Часткова я доўг ужо вярнула. Але зараз ня маю
дадатковага заробку, а асноўнага ў школе не хапае.
Вяртаць грошы людзям трэба ў поўнай суме, а не па частках, бо ў іх свае
вялікія праблемы. Ды й маральнага права, як настаўніца, ня маю. Не магу
заставацца нядобрасумленнай перад людзьмі, што выручылі ў цяжкі момант.
Цяпер кладуся і падымаюся з адной думкаю: дзе зарабіць грошай, каб разьлічыцца.
Самае лепшае было б узяць крэдыт у банку, але перада мною паставілі такія
ўмовы, што ўзяць яго проста немагчыма.
Была б вельмі ўдзячная, каб хто-небудзь унікнуў у мой лёс і прапанаваў
работу — няні, прыбіральшчыцы — усё роўна якую, толькі б разьлічыцца з
даўгамі… Працаваць я прызвыяаілася й навучылася быць цярпліваю. Ведаю,
што грошы зарабляюцца цяжка. Не асуджайце, бо я не прашу міласьціну. І
ліст гэты — мая апошняя надзея, мая бяда, мой сорам і маё прыніжэньне”.
Яшчэ спадарыня Шпілеўская папрасіла не называць у эфіры яе сапраўднае
прозьвішча — ёй няёмка, што гэты ліст пачуюць яе калегі ці вучні. Але для
рэдакцыі яна паведаміла дакладныя каардынаты з надзеяй, што нехта, магчыма,
адгукнецца й прапануе якую-небудзь працу.
Гэты ліст я вылучыў сярод іншых падобных таму, што боль, які адчуваецца
ў ім, гучыць непадробна. Боль чалавека, які не адзін дзясятак гадоў аддаў
школе, але, нават ашчаджаючы на ўсім, ня здолеў сабраць на навучаньне сына.
А ў маленькім мястэчку, сапраўды, ня знойдзеш іншае працы. І гэтае пакутлівае
штодзённае адчуваньне віны… — хоць вінаватая, па сутнасьці, сыстэма, пры
якой настаўнік, нават працуючы ад цямна да цямна, пазбаўлены ня тое што
лішняга — нават неабходнага дзеля таго, каб выжыць і выгадаваць сваіх дзяцей.
Яшчэ спадарыня Шпілеўская напісала колькі слоў пра сваю даўнюю прыхільнасьць
да нашага радыё:
“Ужо колькі год а 18-й гадзіне ўключаю прыймач і настройваюся на хвалю
Свабоды. Вашыя паўтары гадзіны ў эфіры — глыток сьвежага паветра. Пранікнёнае
беларускае слова, адметныя ў зьмесьце перадачы… Ужо колькі разоў намервалася
напісаць, адгукнуцца на пачутае, падзяліцца ўражаньнямі, але ўсё не адважвалася.
А іншы раз так хочацца тут жа пасьля перадачы выказаць сваю думку, падзякаваць
за цікавае.
Мяне як настаўніцу (я выкладаю расейскую мову й літаратуру) перш за
ўсё цікавіць гуманітарны кірунак: літаратура, гісторыя, культура. Але зь
цікавасьцю слухаю ўсё, што прапануецца, бо пра такія факты наўрад ці дзе
яшчэ пачуеш”,
— гэта быў ліст настаўніцы Эміліі Шпілеўскай зь Іўеўскага раёну. Дзякуй
вам, спадарыня Эмілія, за добрыя словы.
Піша Канстанцін Паланейчык з Магілеву. Зь вялікага ліста спадара Паланейчыка,
прысьвечанага розным эканамічным тэорыям, я вылучыў такі вось урывак:
“Раней амаль усё, што выраблялася на нашым масласырзаводзе, ішло на
Расею, — паведамляе Канстанцін. — Некалі, пры Савецкім Саюзе, праз гэта
людзі нават былі незадаволеныя. Выходзіла, у сваім горадзе не заўсёды купіш
масла ды сыр, а на Маскву штодня вялізныя грузавікі вымушаныя былі адпраўляць.
Цяпер усё зьмянілася, асабліва за апошні год. Масква ня хоча купляць
нашую прадукцыю. Дакладней, купіць яна можа, але за бесцань. А ў нас і
так заробкі нізкія. Няўжо расейскія калгасы так падняліся, што самі могуць
пракарміць Расею? Думаю, не. Гэта там у расейскім кіраўніцтве акапаліся
ворагі, якія ня хочуць інтэграцыі і баяцца Лукашэнкі. А праз гэта ўсе мы
павінныя пакутаваць”,
— напісаў Канстанцін Паланейчык з Магілеву.
Калі заходнія фірмы прапануюць Маскве польскае масла ці галяндзкі сыр
па коштах ніжэйшых, чым беларускія, дык расейскія камэрсанты купяць харчы
менавіта ў іх, а ня ў гэтак званай “братэрскай” Беларусі. Бо ніякімі палітычнымі
лёзунгамі законы эканомікі ня зьменіш. Такімі ўмовамі якраз і павяраецца
тое, наколькі жыцьцяздольная калгасная сыстэма, якую любымі шляхамі імкнецца
захаваць улада ў Беларусі. Што да калгасаў расейскіх, дык іх фактычна не
засталося — вёска ў Расеі перажывае вялікія рэформы. А расейскія гарады
тым часам ужо даўно спажываюць танныя заходнія харчы.
Цытата зь ліста ад Антона Несьцярэнкі зь Менску — таксама на тэму эканомікі:
“Апазыцыя, а разам зь ёю і вы, над Лукашэнкам насьміхаецеся: маўляў,
паабяцаў заробак 100 даляраў — хлусіць, падманвае, — дакарае нас Антон.
— Але ж ён вельмі хутка можа зрабіць гэта. Вось увядзе новыя тарыфы на
камунальныя паслугі, — так што давядзецца за ўсё плаціць па сабекошту,
зробіць бэнзын як у Эўропе — даляр за літар, гарэлку таксама — пяць даляраў
за паўлітра — тады імгненна знойдуцца грошы ня тое што на сто даляраў,
можа, нават на дзьвесьце. Але ён ня робіць гэтага, бо людзі не зразумеюць”,
— тлумачыць Антон Несьцярэнка зь Менску.
Улада ў Беларусі, сапраўды, вельмі рупіцца пра тое, каб ейныя дзеяньні
цалкам адпавядалі масавым уяўленьням пра тое, што варта, а чаго ня варта
рабіць. Бяда ў тым, што вельмі часта масы хочуць аднаго, а эканоміка вымагае
зусім іншага. Калі законы эканомікі ігнараваць, а думаць толькі пра папулісцкія
лёзунгі ды ўласную палітычную будучыню, — тады і атрымліваецца такая эканамічная
рэчаіснасьць, як у сёньняшняй Беларусі — з жабрацкімі заробкамі, затое
таннай гарэлкаю.
Піша наш сталы слухач і аўтар іярэй Аляксандар зь Пінскага раёну. Сьвятар
адгукнуўся на перадачу “Сымбаль Веры”, дзе йшла размова пра беларускую
мову ў багаслужбе.
“Дзясяты год гэтая балючая для экзархату праблема ніяк не вырашыцца
на карысьць беларускіх вернікаў, — піша айцец Аляксандар. — Кіраўніцтва
епархіі ня толькі замаруджвае беларусізацыю, але й заблытвае беларускіх
навукоўцаў. Вось прафэсар Чарота кажа, што выкарыстаньне беларускае мовы
нібыта зьвязанае зь ініцыятываю ці пажаданьнямі парахвіян. Я, сельскі сьвятар,
ды мой сусед-сьвятар кажам: хлусьня гэта, “мыльная опэра” Філарэта. Мае
бабулі ды дзядкі гутараць па-беларуску. Родную мову яны ня супраць чуць
і ў храме. Я — гатовы служыць па-беларуску. Але… Не магу нават заікнуцца
пра гэта царкоўным уладам, бо застануся без храма. Прыклады ўжо былі —
расправа ды выгнаньне з экзархату айца Яўгена Маліноўскага (зараз ён —
уніяцкі сьвятар у Баранавічах) ды іншыя.
Мой погляд — сьвятара з глухой правінцыі — такі: беларусізацыя зьменіць
былыя каштоўнасьці. Цяпер мы вымушаныя вазіць царкоўныя кнігі з Масквы.
А ў выніку беларусізацыі спатрэбіцца дапамога Беларускае аўтакефальнае
Праваслаўнае царквы. Пра цікавасьць да замежнай епархіі ўжо не кажу — яна
й цяпер вялікая.
Зь іншага боку — экзархат скаланаюць скандалы. То забойства сьвятара-карупцыянэра
на глебе гомасэксуальных сувязяў у Берасьці, то зьдзекі над студэнтамі
ў Жыровічах, то пінскія падзеі… Нічога падобнага ў Беларускай аўтакефальнай
Праваслаўнай царкве няма. У выніку — да каго павернецца народ?
Зараз беларускасьць у царкве душыцца. А зьменіцца прэзыдэнт — тады запатрабуецца
ці адстаўка Філарэта, ці нават суд над ім і ягонай камандаю”,
— гэтак лічыць праваслаўны сьвятар зь Пінскага раёну айцец Аляксандар.
Ужо шосты год, як скончылася кароткае нацыянальнае Адраджэньне пачатку
90-х. Сёньня выглядае неверагодным, каб, для прыкладу, расейскамоўны чыноўнік
хадзіў на курсы беларускае мовы або палкоўнік узброеных сілаў Беларусі
ў вольны час чытаў не статут расейскай арміі, а падручнік беларускае мовы.
Гэта ж тычыцца й службы ў праваслаўных храмах Беларусі. Але нават у часе
самага вялікага заняпаду й безнадзейнасьці прыходзяць вось такія лісты
ад людзей, якія не губляюць надзеі самі й дапамагаюць верыць іншым, што
настане іншы час, калі мова й культура будуць запатрабаваныя і дапамогуць
будаваць новую Беларусь.
Вялікі дзякуй усім, хто знайшоў час паслухаць нас і падзяліцца думкамі
пра пачутае. Пішыце. Чакаем новых лістоў на адрэсу:
паштовая скрынка 111, 220005, Менск-5, Беларусь
Remailer Менскага бюро: svaboda@europe.com Вашыя лісты чытаў
Валянцін Жданко, Менск
паштовая скрынка 111, 220005, Менск-5, Беларусь
Remailer Менскага бюро: svaboda@europe.com Вашыя лісты чытаў
Валянцін Жданко, Менск