“Дзіцячая” прэса ў Беларусі
(эфір 24 Красавіка 2000)
Праграму вядзе Віталь Цыганкоў.
Чарговы выпуск праграмы
прысьвечаны прэсе для дзяцей і падлеткаў. Чым адрозьніваецца сур’ёзная
і камэрцыйная дзіцячая прэса? У якім веку дзеці найбольш цікавяцца гэтымі
выданьнямі?
(Цыганкоў: ) “Калі я папрасіў у газэтным шапіку даць мне пачытаць “для
дзяцей”, мне прапанавалі некалькі выданьняў, пра існаваньне якіх я, прызнаюся,
ніколі ня чуў раней – «Шапокляк», «Головастик», «Пикничок». Рынак дзіцячае
прэсы Беларусі цяпер запоўнены разнастайнай прадукцыяй, якая, аднак, зь
іншага боку, выглядае даволі аднолькава – крыжаванкі, анэкдоты, рэбусы,
гульні, конкурсы.
Паказальна, што нават у дзіцячай прэсе назіраецца нефармальны падзел
на выданьні сур’ёзныя і забаўляльныя. Пра забаўляльныя мы пагаворым троху
пазьней, а пакуль варта распавесьці пра газэты, якія публікуюць ня толькі
малюнкі, рэбусы й карыкатуры, але й імкнуцца весьці размову пра дзіцячыя
і падлеткавыя праблемы.
Гэта, дарэчы, тыя ж выданьні, якія выходзілі ў Беларусі яшчэ ў савецкі
час – беларускамоўныя часопіс «Бярозка» й газэта «Раніца» (былы «Піянер
Беларусі»), і расейскамоўная «Зорька». За гады пераменаў да іх дадалася
толькі газэта «Переходный возраст».
Найбольш масавай і вядомай за межамі Беларусі была «Зорька». У 80-я
гады яе наклад дасягаў 700 тысячаў, і газэта распаўсюджвалася ня толькі
ў Беларусі, але нават у Расеі і Баўгарыі. Цяпер, праўда, «Зорька» мае наклад
толькі каля 40 тысячаў асобнікаў, што, дарэчы, параўнальна зь некаторымі
новымі камэрцыйнымі выданьнямі.
На пачатак 90-х прыпадае пік папулярнасьці часопісу для падлеткаў «Бярозка».
Цяпер прыгожая і каляровая «Бярозка» мае наклад толькі каля трох тысячаў
асобнікаў.
Выгладае, што з усіх, будзем гаварыць, “сур’ёзных” дзіцячых выданьняў
найлепш прыстасавалася да новых рэаліяў газэта «Раніца», якая да 1993 году
называлася «Піянер Беларусі». Пра сваё выданьне распавядае галоўны рэдактар
«Раніцы» Міхась Хамец”.
(Хамец: ) “Перада мной ляжыць гэтая прыгожая «Раніца» з сонейкам над
літараю і каляровая, праўда, толькі пакуль першая і восьмая палоскі. Сама
газэта з 1929 году й летась адзначыла юбілей і менавіта летась газета стала
ў колеры й павелічыла ў два разы свой аб’ём. Ну а наконт накладу: у канцы
мінулага году было 30 тысячаў, напачатку гэтага – 42-43 тысячы. Я думаю
– гэта неблагі рост. Яна йдзе толькі па падпісцы, пакуль. Я думаю, што
з траўня ці чэрвеня яна будзе і ў розьніцы.
«Раніца» – сур’ёзная газэта. Тут ёсьць што пачытаць і для душы, але
тым ня менш і шмат забаваў. Вось мы ўсю сярэдзіну робім такі «вялікі перапынак»
— гэта дзьве паласы сумяшчаем і там якраз тое, што, дарэчы, дзеці вельмі
любяць – тут і крыжаванкі, загадкі… Ёсьць рубрыка «З Днём нараджэньня»
– дзеці віншуюць і дарослыя пішуць, сваіх дзетак віншуюць. Шмат аб’яваў,
бясплатных, ну такіх дзіцячых, цікавых. Ім гэта падабаецца”.
(Цыганкоў: ) “Газета застаецца цалкам беларускамоўная?”
(Хамец: ) “Абсалютна. Я спадзяюся, што такой яна й будзе. 70 гадоў яна
была беларускамоўная і дай Бог ёй жыць доўга”.
(Цыганкоў: ) “Скажыце як вось на «Раніцы» адчуваецца канкурэнцыя, якая
зараз прысутнічае ў дзіцячай прэсе. Фактычна ўжо нават не дзясятак, а больш
усіх гэтых выданьняў, і ўсе яны друкуюць крыжаванкі, рэбусы. Вашае выданьне
трошкі іншага зьместу, іншага пляну. Яно сур’ёзнае…”
(Хамец: ) “Ну, асаблівай нейкай канкурэнцыі «Раніца» не адчувае. Чаму?
Свая вось нейкая такая лінія – радзіма, краязнаўства, сям’я, сябры, сяброўства.
Шмат паэзія друкуецца, шмат лістоў. Ну а тое, што забавы, ну як бязь іх.
А вось конкурсаў шмат, тое, што дзеці любяць. І ў той жа час на васьмі
палосах неяк так намагаемся зьмясьціць, каб было і сур'ёзнае, і пазнавальнае,
цікавае, і тыя ж забавы.
Дарэчы, дзеці шмат пішуць і просяць якраз конкурсы, што мы й робім.
Потым новую рубрыку завялі «Намалюем вершам крылы», то бок друкуем юных
кампазытараў, якія пішуць музыку на свае словы, на свае вершы ці вершы
паэтаў.
Вельмі сур'ёзная рубрыка «Залатая палітра» – лепшыя творы беларускага
жывапісу ХХ стагодзьдзя. Чаму нашыя дзеці не павінныя гэтага ведаць? Ды
ня толькі дзеці, газэту чытаюць і настаўнікі, і бацькі. Шмат дзеці цяпер
езьдзяць за мяжу, прывозяць адтуль і фатаздымкі, і нейкія ўражаньні, вось
для іх цудоўная рубрыка «Замежны альбом»”.
(Цыганкоў: ) “Які прыблізна ў сярэднім век чытача Вашае газэты? І таксама
скажыце, гэты наклад 40 тысячаў – яны дзе распаўсюджваюцца, гэта традыцыйна
«вясковая» газета, ці і «гарадзкія» таксама больш купляюць?”
(Хамец: ) “І «гарадзкія» таксама больш чытаюць, раней і сапраўды яна
была больш такая «вясковая». Цяпер я гляджу паводле гэтых капэртаў – шмат
гарадоў. А чытачы чытаюць і зусім малыя – для іх вось такая старонка ёсьць
– «Сланечнік», і, нават, выпускнікі.
Дарэчы, выпускнікоў, 11-клясьнікаў шмат у нашай дзіцячай рэдакцыйнай
калегіі – выконваюць канкрэтныя заданьні, зьбіраюць факты. Чытаюць і пішуць
шмат. Менавіта школьнікі, старшаклясьнікі”.
(Цыганкоў: ) “Пра дзіцячую газэту «Раніца» распавядаў яе галоўны рэдактар
Міхась Хамец.
Працягнем дасьледваць сёньняшнюю беларускую дзіцячую прэсу. Кінем свой
позірк на сытуацыю ў правінцыі. На Магілеўшчыне сярод іншых рэгіёнаў традыцыйна
найбольш сумнае становішча са СМІ. Не зьяўляецца тут выключэньнем і дзіцячая
прэса. Перадае Марыя Ўсьціновіч…”
(Усьціновіч: ) “Нажаль, магілеўская рэгіянальная прэса не пакідае аніводнага
шанцу дзецям далучыцца да пэрыядычных выданьняў. З усіх абласных газэтаў
толькі ў «Весьніку Магілеву» ўдалося расшукаць рубрыку «Дзіцячы столік»,
дзе прапаноўвалася нейкая простая шарада. Ды зрэдку ў газэты трапляюць
інфармацыі юных карэспандэнтаў пра школьныя і студэнцкія насьценгазэты.
Аніводнае дзіцячае друкаванае выданьне ў Магілеўскай вобласьці не зарэгістраванае.
Дзіцячыя грамадзкія арганізацыі сваіх ворганаў ня маюць і абмяжоўваюцца
пераважна брашурамі ў тэматыцы прыцягненьня дзяцей і працы зь імі для пэдагогаў-арганізатараў.
На недзяржаўным тэлеканале «Магілеў-2» выходзіць у эфір дзіцячая праграма
«У гасьцях у бабкі Агапкі», якую рыхтуюць акторы абласнога лялечнага тэатру.
Гэта нешта падобнае на «Калыханку», толькі з нацыянальнымі матывамі.
На дзяржаўным тэлеканале «Магілеў-1» была спроба наладзіць адмысловы
дзіцячы экран, ня толькі з мультыплікацыйнымі фільмамі, але й з гутаркамі
зь дзецьмі ў наўпроставым эфіры й нейкімі гульнямі. Ад гэтага вялікага
праекту на сёньня засталіся толькі мульцікі. Затое дзецям вельмі спадабалася
новая праграма тэлеканалу «Магілеў-1» – «Ранёханька», якая, натуральна,
разьлічаная на дарослых, але яе ровень і ступень складанасьці гульняў у
наўпроставым эфіры прывялі да таго, што самыя актыўныя суразмоўцы вядучых
– гэта дзеці й падлеткі.
Зь ня меншай частатою яны тэлефануюць у праграму новага дзяржаўнага
радыё «Магілеў», дзе ім заўсёды рады, а таксама ў перадачы кшталту віншаваньняў,
якія вельмі папулярныя на Магілеўшчыне. Гэтым і абмяжоўваюцца дзіцячыя
тэмы ў рэгіянальных сродках масавай інфармацыі”.
(Цыганкоў: ) “З Магілеву перадавала Марыя Ўсьціновіч. У Горадні дзіцячая
тэматыка не абмінаецца мясцовымі газэтамі. Ёсьць і сваё адметнае выданьне.
Распавядае Сяргей Астраўцоў…”
(Астраўцоў: ) “У гарадзенскiх выданьнях пра падлеткаў i дзяцей памятаюць,
хаця ўвагi надаюць iм ня вельмi шмат. У вабласной «Гродзенскай праўдзе»
ёсьць публiкацыi пра школы, дзiцячыя дамы, пра цяжкiх падлеткаў. У лiтаратурнай
старонцы друкуюцца часам вершыкi для дзяцей.
Адмысловая дзiцячая старонка ёсьць у «Glose znad Niemna». Называецца
– «Dzieciecy glosik». У ёй можна прачытаць пра школьныя конкурсы, пра падзеi
польскае гiсторыi. Друкуюцца бiблейскiя аповеды, вершы. Апроч гэтага, газэта
паведамляе пра выступы дзiцячых ансамбляў.
Ёсьць у нашым горадзе й прыклад выданьня, якое рабiлася самiмi падлеткамi.
Гэта – iнфармацыйна-культурны бюлетэнь «Лiцэй-плюс». Пачаў ён выходзiць
у 1997 годзе ў гарадзкiм лiцэi. Спачатку – штомесяц. Потым лiцэiсты паступiлi
у вну, але выданьне захавалi. «Лiцэй-плюс», праўда, стаў выходзiць нерэгулярна.
Але затое пашырылася кола яго чытачоў. Адная з выдаўцоў – студэнтка Гарадзенскага
ўнiвэрсытэту Юлiя Дарашкевiч паведамiла мне, што апошнiя нумары распаўсюджвалiся
ў некалькiх школах гораду. Але няма грошай, няма сваiх кампутараў, i таму
«Лiцэй-плюс» не выходзiць ужо некалькi месяцаў.
Дарэчы, гэта – выразна нацыянальнае, беларускамоўнае выданьне. Хаця
робiцца яно ня толькi для аматараў, напрыклад, беларускай паэзii.
Звычайна ў бюлетэнi зьмяшчаецца шмат разнастайнай iнфармацыi, пiшацца
пра ўсе праблемы, якiя хвалююць дзяўчат i хлопцаў.
У вапошнiм нумары ёсьць дзьве цiкавыя публiкацыi. У першай паведамляецца
аб няўдалым iнтэрвію з жанчынай-псыхолягам лiцэя № 1 гораду. Яна паведамiла,
што сярод настаўнiкаў «Лiцэй-плюс» лiчыцца апазыцыйным выданьнем, i што
яго канцэпцыя “йдзе ўразрэз з канцэпцыяй самога лiцэя”.
Другая публiкацыя прысьвечана вынiкам апытаньня сярод настаўнiкаў вобласьцi,
якiя назвалi пяць асобаў, якiя зрабiлi найбольшы ўплыў на гiсторыю Беларусi.
Гэта – Калiноўскi, Скарына, Эўфрасiньня Полацкая. А таксама Машэраў i Лукашэнка.
Ролю апошняга бальшыня, праўда, ацанiла як нэгатыўную. Так што ў «Лiцэi-плюс»
пiшацца ня толькi пра вучняў, але й пра настаўнiкаў.
А нядаўна зьявiўся першы нумар вучнёўскага выданьня «Школьныя навiнкi».
Паводле зьместу яны больш сьцiплыя, але важна тое, што выйшлi яны ў Мастах
– даволi невялiкiм раённым цэнтры Гарадзенскае вобласьцi.
Трэба прызнаць, што ў суседнiм Беластоку лепей дбаюць пра чытачоў дзiцячага
веку, пра школьнiкаў. У беларускiм тыднёвiку «Нiва» ў кожным нумары дзьве
старонкi займае «Зорка» –школьна-дзiцячы выпуск. У вапошнiм нумары за 23
красавiка паведамляецца пра конкурс сярод школьнiкаў на лепшую карэспандэнцыю
ў «Нiве». Друкуецца верш Ларысы Генiюш, частка гiстарычнага аповеда Ўладзiмера
Арлова. Апавядаецца таксама пра сустрэчу са школьнiкамi беластоцкага беларускага
паэта Вiктара Шведа”.
(Цыганкоў: ) “З Горадні перадаваў Сяргей Астраўцоў. У Віцебску дзіцячыя
выданьні ймкнуцца выпускаць грамадзкія арганізацыі. Але часам сваім высокім
прафэсійным роўнем уражваюць нават школьныя газэты. Зь Віцебску Алег Жукоўскі…”
(Жукоўскі: ) “Я лічу вельмі несправядлівым, што ў Віцебскую няма сваёй
маладзёвае газэты. Дзяржаўныя выданьні – гэта маркота й сум. Нават ад маладзёвага
дадатку «Віцьбічы дзеля цябе» за вярсту нясе стэрыльнасьцю. Гэта немагчыма
публікаваць, а гэта не адпавядае маральным прынцыпам.
“Але нам жа патрэбна мець зносіны, шукаць новых сяброў, выказваць набалелае”,
– гэта словы студэнта Алеся Ключэўскага на старонках «М-кафэ» («Маладзёвае
кафе») – выданьня, якое выходзіць у мясцовым дадатку да газэты «Рабочы».
Яго робяць школьнікі й студэнты, навучэнцы ПТВ й маладыя працаўнікі прадпрыемстваў
– калектыў адзінае зарэгістраванае маладзёвае гарадзкое газэты «Прывітаньне»,
якая пакуль што ня мае магчымасьці выдавацца самастойна з-за адсутнасьці
сродкаў.
У «М-кафэ» нататкі пра жыцьцё ў нас і за мяжою, сацыяльныя апытаньні,
эсэ пра каханьне, разважаньні на тэму “Чаму мы так дрэнна жывем”.
Натуральна, праблемы моладзі на Віцебшчыне асьвятляюць амаль усе выданьні.
Пераважная тэматыка дзяржаўных СМІ – пытаньні вольнага часу, падлеткавы
крымінал, дасягненьні школьнікаў і студэнтаў на алімпіядах і конкурсах,
праца некаторых маладзёвых арганізацыяў кшталту БПСМ.
Але сваю газэту ў газеце вышэйзгаданую расейскамоўную «Для тебя», якая
выходзіць раз на месяц маюць толькі гарадзкія «Віцьбічы». Рыхтуецца яна
пераважна прафэсійнымі журналістамі й распавядае пра некаторыя дзеі ды
акцыі з удзелам юнакоў і падлеткаў.
Больш сур’ёзныя праблемы абмяркоўваюцца па-за межамі гэтых старонак.
Так напалоханыя маштабам акцыі, якую, з удзелам некалькіх тысячаў маладых
людзей, правяла на дзень Сьвятога Валянціна арганізацыя «Сёмая грань»,
маладзёвыя функцыянэры ад улады распачалі на старонках «Віцьбічаў» дыскусію
пра “тлетворны ўплыў Захаду” й пра тое, што новае пакаленьне не памятае
народныя традыцыі. У якасьці прыкладу апошніх нейкі выкладчык унівэрсытэту
Голубеў даводзіў сьвяты 1 траўня й 7 лістапада.
Недзяржаўныя маладзёвыя арганізацыі вобласьці выдаюць дзясяткі незарэгістраваных
газэтаў і бюлетэняў. Толькі ў Воршы й раёне стала выходзіць ажно тры. Зь
віцебскіх трэба адзначыць выдаваемы школьнікамі даволі цікавы «Верас».
Асьвятляюць некаторыя балючыя праблемы падлеткаў ад наркаманіі ды правапарушэньняў
да выбару шляхоў жыцьця школьныя газэты. І некаторыя зь іх выглядаюць даволі
прафэсійна. Да прыкладу, газэта сярэдняе школы № 39 «Царства Трыдзявятае»
вызначаецца прыемным дызайнам і добрай кампутарнай вёрсткаю, а карыкатураю
ейнай аўтаркі 11-клясьніцы Тацьцянай Зубрыцкай можа пазайздросьціць іншае
паважнае выданьне”.
(Цыганкоў: ) “Алег Жукоўскі зь Віцебску завершыў агляд рэгіянальнае
дзіцячае прэсы. Аглядаючы рынак падобных выданьняў, даводзіцца зрабіць
выснову, што беларускія дзеці маюць даволі багаты выбар прэсы.
Але, як я казаў раней, усе новыя камэрцыйныя выданьні вельмі падобныя
паміж сабою і запоўненыя крыжаванкамі, рэбусамі, конкурсамі, анэкдотамі.
Зрэшты, гэта не перашкаджае ім набіраць 30-40 тысячныя наклады.
Я размаляю з рэдактарам аднаго з такіх выданьняў – газэты «Шапокляк».
Дарэчы, Анатоль Гармаза вядомы сотням тысячаў беларусаў як вядучы мастак
сатырычнага часопісу «Вожык». Але цяпер, як прызнаецца сам Анатоль, ён
вырашыў заняцца ўласнай справаю і выдае дзіцячыя газэты”.
(Гармаза: ) “Па-першае, газэта – усё, што ў нас робіцца, усе ідэі –
гэта ўсё дасылаюць дзеці. А ўжо выконвае Алег Гуцол – гэта вельмі прафэсійны
мастак, які зубы зьеў на дзіцячай тэме – карыкатуры, міжнародныя выставы,
прэміі…”
(Цыганкоў: ) “Так бы мовіць, дзіцячая народная газэта?”
(Гармаза: ) “Відаць так, таму што лісты дасылаюць – мы не пасьпяваем
рабіць усё тое, што дасылаюць дзеці. Яны дасылаюць рубрыкі, самі прапаноўваюць.
Мы йдзем, што называецца, на паваду ў дзяцей, што яны хочуць, тое мы й
робім.
Мы маглі б нейкую аналітыку праводзіць, але ёсьць ужо газэты сур’ёзныя
дзіцячыя. Ёсьць «Зорка», ёсьць «Раніца»… Мы, відаць, лепш за іх гэта ня
зможам рабіць. Нам дубляваць іхную работу – ну, няма анікае патрэбы. Нам
калі рабіць, дык трэба рабіць сваё.
Лічу, што й так добрую работу робім, што адцягваем увагу дзяцей ад нейкіх
такіх пабочных зьяваў. Хай яны лепей разгадваюць нашыя галаваломкі ў газэце,
глядзяць цікавыя малюнкі-карыкатуры. Лічу, што для іх мы робім нядрэнную
справу, хаця трэба сказаць, што гэта вельмі цяжкая справа на сёньняшні
дзень, праблемаў існуе вельмі шмат.
У нас няма рэклямы, няма спонсараў, усё мы робім на сваіх грошах”.
(Цыганкоў: ) “Як гэта з эканамічнага пункту гледжаньня – выпускаць дзіцячае
выданьне?”
(Гармаза: ) “З мінусамі пачыналі. У нас грошай ані капейчыны, аніводнага
спонсару не было. Свае грошы сабралі, скінулі й пачалі рабіць газэту. І
вось толькі праз год мы навогул на нуль змаглі прыйсьці. Можа, гэта хай
пабудзе маленькай камэрцыйнай таямніцаю, але ў нас яшчэ два дзіцячыя выданьні
вось-вось павінны выйсьці. Відаць летам хай дзеці адпачываюць, а недзе
так да 1 верасьня, або ў сярэдзіне выйдуць яшчэ два дзіцячыя выданьні”.
(Цыганкоў: ) “А як паказвае Ваш досьвед, якога веку асноўныя вашыя “спажыўцы”?”
(Гармаза: ) “Ну, 13 гадоў. Ёсьць і 7, ёсьць нават дзеці, якія толькі-толькі
навучыліся пісаць. 13 гадоў – гэта самы шматлікі век дзяцей”.
(Цыганкоў: ) “Калі параўнаць гэтае пакаленьне з пакаленьнем найбольш
старэйшым, нават з вашым. Вось 13 гадоў, вам здаецца, што гэтыя дзеці больш
разьвітыя, ці наадварот больш інфантыўныя. Паводле тэмаў, якія яны закранаюць,
паводле тэмаў, якія іх цікавяць, як вы можаце параўнаць іх?”
(Гармаза: ) “Мы нават ужо ня лічым іх дзецьмі, бо ў іх нагэтулькі ўжо
дарослыя думкі, такія дарослыя сур’ёзныя заданьні, якія дасылаюць… іх нават
ня хочацца называць «дзецьмі», хочацца называць: «сябры».
У нас пераважна газэта будуецца на конкурсах і дзеці дасылаюць вельмі
шмат, і калі-нікалі бывае крыўдна некага пакідаць у баку ад гэтага конкурсу,
таму што бывае – плошча газэты не дазваляе. Газэта выходзіць два разы ў
месяц і, відаць, таксама гэтага мала – паводле лістоў, якія дасылаюць у
рэдакцыю”.
(Цыганкоў: ) “Пра сваю газэту «Шапокляк» распавядаў яе рэдактар Анатоль
Гармаза.
Падводзячы вынікі, можна сказаць, што ў галіне прэсы для дзяцей і падлеткаў
мірна суіснуюць камэрцыйныя газэты й гэтак званыя сур’ёзныя выданьні, якія
выжываюць і разьвіваюцца за кошт дзяржавы. Яны выконваюць розныя функцыі
і ня лічаць адзін аднаго канкурэнтамі. І гэта, напэўна, той рэдкі выпадак
у беларускай прэсе, калі падобную падтрымку дзяржавы можна толькі вітаць”.
Віталь Цыганкоў, Менск