Восеньню 1990 году, калі я ўжо другі год працаваў у Беларускай службе Радыё
Свабода, я вырашыў адведаць Менск – тады яшчэ сталіцу БССР.
Халодная вайна ўжо скончылася, нашая рэдакцыя ўжо нават мела некалькі
карэспандэнтаў у Менску, і дастаць візу не было праблемай. На менскім лётнішчы
мяне сустрэлі Алесь Суша і Ірына Лазоўская, адна з першых нашых карэспандэнтаў.
Той жа вечар мы правялі вельмі прыемна ў кампаніі былых талакоўцаў. І хоць
дзялілі нас розьніца ў веку (у мяне амаль шасьцідзясятка, а ім – ад дваццаці
да трыццаці) і зусім рознае ўзгадаваньне, аднак мы адразу чуліся вельмі
блізка. Разьвітваючыся позна вечарам, Алесь запытаўся, што мяне магло б
цікавіць пабачыць. Доўга ня думаючы, я сказаў, што асабліва я хацеў бы
пабачыць Віленшчыну і, цяпер ўжо з літоўскага боку мяжы, маё роднае места
Вільню, якую я пакінуў васьмігадовым хлопцам. Я заўважыў, што гэтае жаданьне,
мабыць, ня ўдасца зьдзейсьніць, бо мая віза дазваляла мне толькі быць у
Менску. Ад Алеся і іншых не было ніякай рэакцыі.
Наступнай раніцы, недзе па сёмай, Алесь мяне будзіць, кажа, апранайцеся,
паедзем. Зь ім малодшы брат Ірыны і з машынай малады мастак Косьця Вашчанка.
Па дарозе падхапілі Сяргея Шупу, які ўжо тады добра ведаў Вільню і віленскае
памежжа. Прыяжджаючы на Віленшчыну, мы ў Вішневе спыніліся ля вялікага
на такую малую мясцовасьць касьцёлу, дзе прынагодна спаткаліся з мясцовым
сьвятаром, ксяндзом Уладыславам Чарняўскім. Наступны прыпынак – Арляняты,
родная вёска майго бацькі. Мясцовыя людзі паказалі нам месца за выганам,
дзе некалі стаяла ягоная сямейная хата, хата Завыганскіх – бо іх так называлі,
каб адрозьніць ад іншых арляняцкіх Станкевічаў. Побач дасюль захавалася
хата стрыечнага брата майго бацькі, ведамага сьвятара і грамадзкага дзеяча,
ксяндза Адама Станкевіча. Але бальшыня гэтага роду ўжо ня тут, яны або
за мяжою, або за акіянам. Сьлед іншых – на вясковых могілках. Іхнія магілы
пасьвяціў і памаліўся над імі ксёндз Чарняўскі. Гэты чалавек мне назаўсёды
застанецца ў памяці: просты, працавіты беларускі патрыёт, сапраўдны народны
сьвятар.
На мяжы з Летувой не было памежнікаў, так што мяне – нелегальнага тут
турыста – прывезьлі бяз клопату ў Вільню. У Вільні мы затрымаліся каля
Вострай Брамы, Базыльянскіх муроў, дзе я некалі нядоўга хадзіў у беларускую
школу, глянулі на будынак на Вострабрамскай вуліцы, дзе коратка да вайны
знаходзілася кнігарня майго бацькі і таксама кнігарня другога Станкевіча
з Арлянятаў, бацькі добра тут вядомай Міраславы Русак.
А ўжо позна вечарам былыя талакоўцы заапрапанавалі адведаць Лявона Луцкевіча.
Мяне гэта вельмі зацікавіла, бо хоць я асабіста ня памятаў сям’ю Луцкевічаў,
аднак ведаў, што адносіны нашых бацькоў былі вельмі блізкія. Без папярэджаньня
(бо так было прынята ў тыя часы дзеля асьцярожнасьці) мы стукаем у дзьверы
Лявона і Галіны Луцкевічаў. Вітаемся, знаёмімся, а мяне Лявон вітае своеасаблівай
фразай: “Вось спаткаліся Станкевічаняты і Луцкевічаняты”. Гэтыя словы ён
як бы са зьдзіўленьнем паўтарае ня раз у працягу вечара. А размовы цягнуліся
да позьняй ночы. Гаварылі пра зьмены ў Менску, у Вільні, пра жыцьцё эміграцыі,
пра нашыя супольныя надзеі. Разьвітваючыся, я ведаў, што гэта не апошняя
нашая сустрэча. Так і здарылася – мы мелі некалькі гадоў бліжэйшага знаёмства
і плённага супрацоўніцтва.
Без ніякіх цяжкасьцяў мы пераехалі літоўска-беларускую мяжу, прыяжджаючы
ў Менск ужо пад раніцу. Вось такое, пасьля амаль поўстагодзьдзя, было маё
вяртаньне ў родную Вільню.
Вячка Станкевіч, Прага
Самае папулярнае
1