Перабіраючы ў памяці падзеі свайго жыцьця я прыйшоў да высновы, што бадай
самым памятным і самым трагічным днём, дакладней ноччу, была для мяне ноч,
праведзеная ў жыце, якое тады ўжо пачынала каласаваць; праведзеная ў чэрвені
месяцы 1948 года, калі ў нашую вёсачку Расолы з рэйцэнтра, з Астраўца,
прыйшла праз сяброў нашай сям’і патаемная вестка, што ў гэтую ноч нас могуць
вывезьці як раскулачаных кудысьці далёка на ўсход. Бацька сказаў: “Давайце
пераначуем гэтую ноч у жыце. А можа, калі хата акажацца зачыненай, і пранясе”.
Тады я ўпершыню задумаўся – за што? Таму што жылі мы даволі бедна. Мелі
ўсяго два гектара зямлі, потым бацькі яшчэ дакупілі два гектары, і ледзь-ледзь
зводзілі канцы з канцамі. Праўда былі дзьве вонкавыя падставы. Першая –
бацька пад час першай Сусьветнай вайны быў у нямецкім палоне, у Баварыі,
паглядзеў у манастыры, як людзі жывуць і гаспадараць, і гаспадарыў ня так,
як аднавяскоўцы, а крышку па-новаму. І другая – ён быў вымушаны пры даваеннай
польскай уладзе накрыць сваю хату бляхай, бо яна стаяла занадта блізка
да суседняй, і сусед настояў на тым, што калі хата ня будзе пакрытая бляхай,
ён праз суд даможацца яе зьнесьці. Значыць для раскулачваньня былі падставы
толькі вонкавыя.
У тую ноч я зразумеў, што ўлада, да якой пэўны час пасьля нямецкай акупацыі
бацька адносіўся станоўча, таму што гэта нібыта была свая ўлада, што гэтая
ўлада адначасова і свая – я яе ўспрыняў як сваю, бо хадзіў у школу, вучыўся,
і што яна, адначасова, быццам, і не свая.
І вось гэтае раздваеньне ў стаўленьні да ўладаў, якое я імкнуўся дзесьці
загнаць унутар як беспадстаўнае, імкнуўся пераканаць сябе, што бываюць
выключэньні з кожнага правіла, гэтае раздваеньне, бадай, жыло ў ва мне
на працягу далейшых заняткаў ва ўнівэрсытэце, і пад час працы ў рэдакцыі,
і навуковай працы ў Акадэміі Навук. І толькі дзесьці сяброўства з Уладзімерам
Караткевічам потым дало мне магчымасьць зразумець у чым справа. Справа
ў тым, што ўлады – яны бываюць або дэмакратычныя, або недэмакратычныя.
Вядома, бываюць і розныя ступені пераходу.
Але ўпершыню я над гэтым задумаўся ў тую ноч, праведзеную ў жыце, якое
ўжо пачынала каласаваць.
Адам Мальдзіс
Самае папулярнае
1