У Беларусі амаль 1,8 мільёна дзяцей. Зь іх больш за 10 тысяч – у дзяржаўных дзіцячых дамах і школах-інтэрнатах, а яшчэ некалькі тысяч – у прыёмных сем'ях.
На Магілёўшчыне, да прыкладу, паводле афіцыйнай інфармацыі, каля 700 сем’яў маюць прыёмных дзяцей. Аднак прыёмныя бацькі скардзяцца: дзяржаўнай дапамогі хапае толькі на тое, каб пракарміць гадаванцаў.
Як кажуць у прыёмных сем’ях, цяпер на аднаго гадаванца дзяржава выдаткоўвае на месяц крыху больш за дзевяцьсот тысяч рублёў. Акрамя таго, апекунам выплачваецца заробак у мільён васямсот тысяч. Гэтых грошай нестае, каб забясьпечыць дзіця ўсім неабходным, кажа прыёмная маці – пэнсіянэрка Галіна. Яна выгадавала ў сваёй сям’і не адно прыёмнае дзіця. Цяпер даглядае дзяўчынку.
«Летась, калі здарыўся крызіс і павялічыліся цэны ў тры разы, то мы дапамогу атрымлівалі 450 тысяч да сёлетняга студзеня. І трэба было нам сабраць дзяцей у школы па новых цэнах і пракарміць. Я б ужо яе і ўдачарыла, але тады я пазбаўлю дзіця ўсяго, што дае дзяржава. Я ж ня дам ёй сацыяльнай кватэры. Не забясьпечу ільготамі па вучобе. Калі сам матэрыяльна забясьпечаны, тады ўсынаўляць можна».
Прыёмная маці Жанна таксама гадуе дзяўчынку. Яна зазначае, што ахвочых браць дзяцей на выхаваньне было б болей, асабліва ў вёсках. Там і тых грошай, кажа яна, людзі не атрымліваюць. Але ёсьць складанасьці. Улады ня хочуць, каб у сем’ях было па адным прыёмным дзіцяці.
«То бок яны хочуць у сям’ю запхнуць па тры-чатыры дзіцяці, але заробак жа не павялічыцца ад колькасьці дзяцей. Хоць адзін, хоць два, хоць дзесяць – два мільёны і застаюцца. Вось тэлефанавалі й казалі: вось, маўляў, у вас адно дзіця – гэтага мала. Атрымліваецца, што і з гэтага яны хочуць зэканоміць».
А ці наважыліся б вы ўзяць чужое дзіця на выхаваньне і ці разьлічвалі б на дзяржаўную дапамогу? З такім пытаньнем мы зьвярнуліся да мінакоў на магілёўскіх вуліцах:
Спадарыня: Ужо ўзялі. Калі чалавек на нейкія крокі наважваецца, то ён спадзяецца на свае сілы, а не на дзяржаву. Выплаты нейкія нам ідуць мінімальныя. Пакуль хапае.
Спадарыня: Не, дзякуй. У мяне свае ёсьць. Я ўжо ня ў тым узросьце, таму не хачу.
Спадарыня: Шчыра кажучы, хацелася б. Па ўзросьце сваіх неяк не атрымліваецца мець, дык узяла б чужое. Цяпер усё патрэбна – і грашовая дапамога, і маральная.
Спадарыня сталага веку: Калі б я была маладзейшая, то можа быць. Я ўжо, відаць, доўга жыць ня буду, а дзіця вырасьце, прывыкне і будзе пакутаваць. Калі чалавек наважыўся ўзяць, то ён павінен на сябе разьлічваць. Я б ніякай дапамогі ад дзяржавы не чакала.
У 2010 годзе бацькоўскіх правоў у рэгіёне пазбавілі 500 сем’яў. Летась усынавілі 65 дзяцей. Для 17 дзяцей бацькі знайшліся ў Італіі.
У Пінску на Берасьцейшчыне з тамтэйшай школы-інтэрнату для дзяцей-сірот, якія засталіся без бацькоўскай апекі, зноў зьнік выхаванец – 15-гадовы Валодзя. Ён паўтарыў учынак свайго сябра Грышы. Той зьбег у лютым і 40 дзён жыў у зямлянцы.
Як зараз высьвятляецца, гісторыя «пінскіх Маўглі» – даўняя. Нагадвае пра яе тамтэйшая жыхарка Алена Лягун:
«Некалі за могілкамі "Пасянічы" адзін хлопчык меў зямлянку. Я яго высачыла й злавіла, але ён ад мяне ўцёк…
Гадоў можа 15 яму тады было. Зямлянка на той час была круглая. "Гаспадар" абклаў яе дзёрнам і пакінуў толькі дзірачку, празь якую лазіў. Таксама нацягаў нейкіх сьвітак і таксама вельмі асьцерагаўся, каб не пратаптаць туды дарогу – па купінах хадзіў. Сьвятла ніякага не было. Матрац ляжаў, ватоўкі. Не бедаваў і зь ежай, бо летам хапала побач маліны й суніц. А па ваду хадзіў на гарадзкія могілкі, дзе быў свой водаправод…»
Цяперашні ўцякач зь Пінскай школы-інтэрнату, хлопчык Грыша таксама жыў у спартанскіх умовах. І калі яго падпільнавалі міліцыянты ды перадалі ў пракуратуру, то падлетак трапіў у сьледчы ізалятар Баранавічаў, а пасьля – у суд. За крадзяжы ў гаражах, на лецішчах ды будоўлі на суму больш як 4 мільёны рублёў хлопчык атрымаў паўтара года пазбаўленьня волі.
Выратавалі Грышу журналісты й грамадзяне. Яны сабралі грошы і адкупілі вінаватага падлетка ад турмы.
Як паведаміў «Свабодзе» пінскі журналіст Павал Куніцкі, на карысьць дзетдомаўца Грышы людзі сабралі амаль 12 мільёнаў рублёў замест патрэбных па суду 4-х мільёнаў.
Куніцкі: Я ня ведаю, чаму людзі адгукнуліся на гэтую бяду хлопчыка, бо практычна ніводзін з тых, хто пералічыў грошы, на прамы кантакт з журналістам не выходзіў. Гэта значыць, што чалавек ахвяруе і ўзамен нічога не патрабуе. Людзі даверыліся газэце "Вечерний Брест" і мне як карэспандэнту.
РС: А чаму гэты хлопчык уцёк зь дзяржаўнага інтэрнату?
Куніцкі: Мне падаецца, што любы чалавек – дзіця ці дарослы – імкнецца да свабоды, да сваёй унутранай свабоды, калі яго нават настаўнікі пачынаюць нечым прыгнятаць…
У Віцебску ў сквэры Маякоўскага ўпершыню праводзіцца незвычайная акцыя: экспануецца фотавыстава «Беларусь безь сірот», прысьвечаная выхаванцам дзіцячага дому, што на вуліцы Сьвідзінскага.
Мэта акцыі – каб людзі пабачылі фотаздымкі дзяцей, якія выхоўваюцца без бацькоў, і, магчыма, прапанавалі ім нейкую дапамогу.
Пра магчымасьці дапамогі дзецям апавядаюць тутэйшыя валянтэры:
«Можна матэрыяльна дапамагчы – прынесьці старыя цацкі або набыць алоўкі ці флямастэры. А можна ўсынавіць дзіця або стацца для яго гасьцявой сям'ёй. Мы праводзім акцыю, каб людзі ведалі пра наш дзіцячы дом. Бо некаторыя едуць у Менск, каб усынавіць дзіця, а ў нас тут сваіх 76 чалавек»…
Паводле валянтэраў, жыхары Віцебску зацікавіліся гэтай акцыяй. Кажуць, што многія бяруць дадому фотаздымкі дзяцей – яны тут знарок раздрукаваныя на адмысловых паштоўках, дзе пазначаныя і кантакты дзіцячага дому. Найчасьцей людзі гавораць пра магчымасьць стацца гасьцявой сям'ёй – каб браць да сябе дзіця на выходныя ці на сьвяты.
А вось перш чым стацца прыёмнай сям'ёй, калі дзяржава будзе выплачваць грошы за выхаваньне дзіцяці-сіраты, патэнцыйных бацькоў сур'ёзна правяраюць:
«Найперш трэба дакумэнты сабраць, у тым ліку ад псыхоляга, што вы дзіця, скажам, не на органы здаваць бераце… Людзі ж бываюць розныя, і псыхічна неўраўнаважаныя, таму іх правяраюць вельмі сур'ёзна…»
Спадарыня Натальля ўжо мае дарослага сына. І калі яму споўнілася 17, таксама абдумвала магчымасьць узяць зь дзіцячага дому маленькага хлопчыка або дзяўчынку. Але цяпер адмовілася ад гэтай думкі:
«Я хацела заняцца. Але падумала: як гэта – браць дзіця за грошы? Яму ж трэба аддаваць сваё сэрца. Так што адно з двух! На такое цяжка наважыцца, тут трэба насамрэч мець вялікае сэрца! Тут ня можа быць няшчырасьці нейкай, бо дзеці ўсё разумеюць, адчуваюць. Гэта ж злачынства нейкае маральнае – браць дзіця дзеля грошай».
Галоўны абавязак прыёмных бацькоў – падгадаваць дзіця да пэўнага ўзросту. Гэта не ўсынаўленьне, калі бацькі і дзеці нясуць узаемную адказнасьць паводле закону. Некаторыя жанчыны выкарыстоўваюць такую магчымасьць, калі застаюцца бяз працы, апавяла жыхарка Полацку, прыёмная маці спадарыня Людміла:
«Не было працы. Цяпер мне налічваюць заробак і працоўны стаж. За гэта плацяць – стаўку выхавацеля. Паверце, гэта не такія ўжо вялікія грошы!»
Нехта пагаджаецца на ролю прыёмных бацькоў нават за невялікія грошы. А нехта лічыць больш правільным дапамагчы дзіцяці, не беручы на сябе поўную адказнасьць за ягоны лёс: стацца гасьцявой сям'ёй на выходныя ці проста набыць цукерак, каб хапіла на ўвесь дзіцячы дом.
МАГІЛЁЎШЧЫНА
На Магілёўшчыне, да прыкладу, паводле афіцыйнай інфармацыі, каля 700 сем’яў маюць прыёмных дзяцей. Аднак прыёмныя бацькі скардзяцца: дзяржаўнай дапамогі хапае толькі на тое, каб пракарміць гадаванцаў.
«Я б гэтае дзіця ўдачарыла, але тады дзяржава адмовіць ёй у дапамозе»
Як кажуць у прыёмных сем’ях, цяпер на аднаго гадаванца дзяржава выдаткоўвае на месяц крыху больш за дзевяцьсот тысяч рублёў. Акрамя таго, апекунам выплачваецца заробак у мільён васямсот тысяч. Гэтых грошай нестае, каб забясьпечыць дзіця ўсім неабходным, кажа прыёмная маці – пэнсіянэрка Галіна. Яна выгадавала ў сваёй сям’і не адно прыёмнае дзіця. Цяпер даглядае дзяўчынку.
«Летась, калі здарыўся крызіс і павялічыліся цэны ў тры разы, то мы дапамогу атрымлівалі 450 тысяч да сёлетняга студзеня. І трэба было нам сабраць дзяцей у школы па новых цэнах і пракарміць. Я б ужо яе і ўдачарыла, але тады я пазбаўлю дзіця ўсяго, што дае дзяржава. Я ж ня дам ёй сацыяльнай кватэры. Не забясьпечу ільготамі па вучобе. Калі сам матэрыяльна забясьпечаны, тады ўсынаўляць можна».
Улада імкнецца эканоміць бюджэтныя сродкі на сем'ях, якія выхоўваюць дзяцей-сіротаў
Прыёмная маці Жанна таксама гадуе дзяўчынку. Яна зазначае, што ахвочых браць дзяцей на выхаваньне было б болей, асабліва ў вёсках. Там і тых грошай, кажа яна, людзі не атрымліваюць. Але ёсьць складанасьці. Улады ня хочуць, каб у сем’ях было па адным прыёмным дзіцяці.
«То бок яны хочуць у сям’ю запхнуць па тры-чатыры дзіцяці, але заробак жа не павялічыцца ад колькасьці дзяцей. Хоць адзін, хоць два, хоць дзесяць – два мільёны і застаюцца. Вось тэлефанавалі й казалі: вось, маўляў, у вас адно дзіця – гэтага мала. Атрымліваецца, што і з гэтага яны хочуць зэканоміць».
А ці наважыліся б вы ўзяць чужое дзіця на выхаваньне і ці разьлічвалі б на дзяржаўную дапамогу? З такім пытаньнем мы зьвярнуліся да мінакоў на магілёўскіх вуліцах:
Спадарыня: Ужо ўзялі. Калі чалавек на нейкія крокі наважваецца, то ён спадзяецца на свае сілы, а не на дзяржаву. Выплаты нейкія нам ідуць мінімальныя. Пакуль хапае.
Спадарыня: Не, дзякуй. У мяне свае ёсьць. Я ўжо ня ў тым узросьце, таму не хачу.
Спадарыня: Шчыра кажучы, хацелася б. Па ўзросьце сваіх неяк не атрымліваецца мець, дык узяла б чужое. Цяпер усё патрэбна – і грашовая дапамога, і маральная.
«Калі чалавек наважыўся ўзяць прыёмнае дзіця, то павінен на свае сілы разьлічваць»
Спадарыня сталага веку: Калі б я была маладзейшая, то можа быць. Я ўжо, відаць, доўга жыць ня буду, а дзіця вырасьце, прывыкне і будзе пакутаваць. Калі чалавек наважыўся ўзяць, то ён павінен на сябе разьлічваць. Я б ніякай дапамогі ад дзяржавы не чакала.
У 2010 годзе бацькоўскіх правоў у рэгіёне пазбавілі 500 сем’яў. Летась усынавілі 65 дзяцей. Для 17 дзяцей бацькі знайшліся ў Італіі.
БЕРАСЬЦЕЙШЧЫНА
Дзяржава хлопчыка судзіла, а людзі – выратавалі
У Пінску на Берасьцейшчыне з тамтэйшай школы-інтэрнату для дзяцей-сірот, якія засталіся без бацькоўскай апекі, зноў зьнік выхаванец – 15-гадовы Валодзя. Ён паўтарыў учынак свайго сябра Грышы. Той зьбег у лютым і 40 дзён жыў у зямлянцы.
Сірата Грыша – ня першы «пінскі Маўглі»
Як зараз высьвятляецца, гісторыя «пінскіх Маўглі» – даўняя. Нагадвае пра яе тамтэйшая жыхарка Алена Лягун:
«Некалі за могілкамі "Пасянічы" адзін хлопчык меў зямлянку. Я яго высачыла й злавіла, але ён ад мяне ўцёк…
Гадоў можа 15 яму тады было. Зямлянка на той час была круглая. "Гаспадар" абклаў яе дзёрнам і пакінуў толькі дзірачку, празь якую лазіў. Таксама нацягаў нейкіх сьвітак і таксама вельмі асьцерагаўся, каб не пратаптаць туды дарогу – па купінах хадзіў. Сьвятла ніякага не было. Матрац ляжаў, ватоўкі. Не бедаваў і зь ежай, бо летам хапала побач маліны й суніц. А па ваду хадзіў на гарадзкія могілкі, дзе быў свой водаправод…»
Хлопчык з інтэрнату 40 дзён жыў у зямлянцы
Цяперашні ўцякач зь Пінскай школы-інтэрнату, хлопчык Грыша таксама жыў у спартанскіх умовах. І калі яго падпільнавалі міліцыянты ды перадалі ў пракуратуру, то падлетак трапіў у сьледчы ізалятар Баранавічаў, а пасьля – у суд. За крадзяжы ў гаражах, на лецішчах ды будоўлі на суму больш як 4 мільёны рублёў хлопчык атрымаў паўтара года пазбаўленьня волі.
Выратавалі Грышу журналісты й грамадзяне. Яны сабралі грошы і адкупілі вінаватага падлетка ад турмы.
Як паведаміў «Свабодзе» пінскі журналіст Павал Куніцкі, на карысьць дзетдомаўца Грышы людзі сабралі амаль 12 мільёнаў рублёў замест патрэбных па суду 4-х мільёнаў.
«Чалавек дзіцяці ахвяруе й нічога ўзамен не патрабуе»
Куніцкі: Я ня ведаю, чаму людзі адгукнуліся на гэтую бяду хлопчыка, бо практычна ніводзін з тых, хто пералічыў грошы, на прамы кантакт з журналістам не выходзіў. Гэта значыць, што чалавек ахвяруе і ўзамен нічога не патрабуе. Людзі даверыліся газэце "Вечерний Брест" і мне як карэспандэнту.
РС: А чаму гэты хлопчык уцёк зь дзяржаўнага інтэрнату?
Куніцкі: Мне падаецца, што любы чалавек – дзіця ці дарослы – імкнецца да свабоды, да сваёй унутранай свабоды, калі яго нават настаўнікі пачынаюць нечым прыгнятаць…
ВІЦЕБШЧЫНА
У Віцебску ў сквэры Маякоўскага ўпершыню праводзіцца незвычайная акцыя: экспануецца фотавыстава «Беларусь безь сірот», прысьвечаная выхаванцам дзіцячага дому, што на вуліцы Сьвідзінскага.
Мэта акцыі – каб людзі пабачылі фотаздымкі дзяцей, якія выхоўваюцца без бацькоў, і, магчыма, прапанавалі ім нейкую дапамогу.
Пра магчымасьці дапамогі дзецям апавядаюць тутэйшыя валянтэры:
«Можна матэрыяльна дапамагчы – прынесьці старыя цацкі або набыць алоўкі ці флямастэры. А можна ўсынавіць дзіця або стацца для яго гасьцявой сям'ёй. Мы праводзім акцыю, каб людзі ведалі пра наш дзіцячы дом. Бо некаторыя едуць у Менск, каб усынавіць дзіця, а ў нас тут сваіх 76 чалавек»…
Паводле валянтэраў, жыхары Віцебску зацікавіліся гэтай акцыяй. Кажуць, што многія бяруць дадому фотаздымкі дзяцей – яны тут знарок раздрукаваныя на адмысловых паштоўках, дзе пазначаныя і кантакты дзіцячага дому. Найчасьцей людзі гавораць пра магчымасьць стацца гасьцявой сям'ёй – каб браць да сябе дзіця на выходныя ці на сьвяты.
А вось перш чым стацца прыёмнай сям'ёй, калі дзяржава будзе выплачваць грошы за выхаваньне дзіцяці-сіраты, патэнцыйных бацькоў сур'ёзна правяраюць:
«Найперш трэба дакумэнты сабраць, у тым ліку ад псыхоляга, што вы дзіця, скажам, не на органы здаваць бераце… Людзі ж бываюць розныя, і псыхічна неўраўнаважаныя, таму іх правяраюць вельмі сур'ёзна…»
Спадарыня Натальля ўжо мае дарослага сына. І калі яму споўнілася 17, таксама абдумвала магчымасьць узяць зь дзіцячага дому маленькага хлопчыка або дзяўчынку. Але цяпер адмовілася ад гэтай думкі:
«Гэта ж злачынства нейкае маральнае – браць сірату дзеля грошай»
«Я хацела заняцца. Але падумала: як гэта – браць дзіця за грошы? Яму ж трэба аддаваць сваё сэрца. Так што адно з двух! На такое цяжка наважыцца, тут трэба насамрэч мець вялікае сэрца! Тут ня можа быць няшчырасьці нейкай, бо дзеці ўсё разумеюць, адчуваюць. Гэта ж злачынства нейкае маральнае – браць дзіця дзеля грошай».
Галоўны абавязак прыёмных бацькоў – падгадаваць дзіця да пэўнага ўзросту. Гэта не ўсынаўленьне, калі бацькі і дзеці нясуць узаемную адказнасьць паводле закону. Некаторыя жанчыны выкарыстоўваюць такую магчымасьць, калі застаюцца бяз працы, апавяла жыхарка Полацку, прыёмная маці спадарыня Людміла:
«Паверце, гэта не такія ўжо вялікія грошы…»
«Не было працы. Цяпер мне налічваюць заробак і працоўны стаж. За гэта плацяць – стаўку выхавацеля. Паверце, гэта не такія ўжо вялікія грошы!»
Нехта пагаджаецца на ролю прыёмных бацькоў нават за невялікія грошы. А нехта лічыць больш правільным дапамагчы дзіцяці, не беручы на сябе поўную адказнасьць за ягоны лёс: стацца гасьцявой сям'ёй на выходныя ці проста набыць цукерак, каб хапіла на ўвесь дзіцячы дом.