Вёска Біскупцы літаратурным гурманам вядомая як радзіма паэткі Дануты Бічэль-Загнетавай. Вёска прытулілася каля шумнай трасы Менск — Гародня. Машыны на вялікай хуткасьці пралятаюць яе, нават не заўважыўшы. Але прыпыніцца тут нагода ёсьць, і не адна.
Некалькі гадоў таму насупраць вёскі, па другі бок аўтатрасы, вырас дзіўны будынак. Драўляны, доўгі, прысадзісты, з дэкаратыўным ветраком па-над уваходам. Зь вялікімі шчытамі, на якіх выявы гарадзкіх беларускіх гербаў.
Адразу цяжка здагадацца: што гэта? Прыдарожная рэстарацыя? Гатэльчык? З боку вёскі да мяне выйшла пара няпэўнага веку, але са сьлядамі пэўнага і даўняга занятку на твары.
— Раней у вёсцы кароў трымалі. 120 галоў было. А зараз толькі 12.
— Як вы перажываеце крызісныя часы?
— Усё даражэе. Хай Бог сьцеражэ. Што далей будзе, то чорт яго ведае. У калгасе работы няма.
— А там што ў вас пабудавалі?
— Там і стаянка. Там у яго і басэйн, і ішак, і конь, і паўліны, і чорт яго знае, што ў яго ёсьць. Яны тутака і сьпяваюць, музыка грае — бум, бум, бум. Аж у нас чуваць. Прыяжджаюць і з Расеі. Нават на тыдзень.
— А вам ня зайздрасна глядзець, як прыяжджаюць нейкія багатыя людзі?..
— А што нам зайздросьціць? Маюць за што, хай гуляюць. А мы перабіваемся на пэнсіі. У аўторак ужо будзе пэнсія.
У радасным чаканьні аўторка пара пайшла сваім шляхам, а я накіраваўся ў бок загадкавага дома з паўлінамі і ішакамі. Насамрэч гэта аграсядзіба «АльбаРутэнія». Стоячы пры дарозе, яна больш нагадвае клясычную беларускую карчму. Гаспадары сядзібы Аляксандар і Юлія Бартосікі — вельмі сымпатычная і гасьцінная пара.
У Беларусі вельмі шмат зьявіліся аграсядзіб. Але беларускіх па духу і па мове сярод іх ня так шмат. «Альбарутэнія» Бартосіка — гэта рэканструкцыя заезнага двара часоў Вялікага Княства.
Драўляная прыгожая мэбля, вялікі камін, гістарычныя мапы на сьценах.
Музычны фон — Данчык, «Стары Ольса». Не, стандартны набор для адпачынку тут ёсьць — лазьня, катаньне на конях, нават пэйнтбол. Але асноўная фішка «Альбарутэніі» — вечарыны з музыкамі-фальклярыстамі і краязнаўчыя вандроўкі па ваколіцах, багатых на помнікі архітэктуры. Ну, і, вядома, свая кухня са сваёй фірмовай гарэлкай. Мне прыемна было знайсьці ў Беларусі такога фамільянта. Аляксандар Бартосік на невялікім лапіку зямлі стварыў сваю ідэальную Беларусь і дзеліцца ёю з далёкімі і блізкімі падарожнымі.
— Ты чалавека прыняў — і ты ад яго не адыходзіш. Толькі калі ён засьне. Заўсёды ты павінен даваць яму нешта такое, чаму ён павінен кожную хвіліну дзівіцца. Нават беларусы дзівяцца ад таго, што мы паказваем нашу спадчыну. І ў канцы чалавек ужо адчувае сябе ў стане гонару за сваіх продкаў. І ўжо глядзіш — ня так губу адвешвае, ня так смаркачы цякуць, ужо пачынае сьпіна выпроствацца і ў вачах гонар зьяўляецца. А потым дадаць яшчэ беларускія стравы, якія мы гатуем і падаем, як падавалі ў той час. Тая ж музыка нацыянальная. Беларуская, польская, трохі расейская, літоўская. І празь дзень, праз два людзі ад’яжджаюць і ўжо кажуць па-беларуску «дзякуй» і «да пабачэньня».
Аднак вернемся ў вёску. Дзе я пазнаёміўся з чалавекам унікальнага лёсу. Менавіта пра такіх і кажуць «нарадзіўся ў сарочцы». Зыгмунд Сайко нарадзіўся ў 1919-м. Быў мабілізаваны ў Чырвоную армію ў 40-м і адпраўлены на Фінскую вайну. Дзе выжыў. Пасьля быў у калатнечы пад Ленінградам, дзе савецкае камандаваньне завальвала фронт салдацкімі целамі. І там выжыў. Пасьля быў нямецкі палон. І там выжыў.
— Я адзін адваяваў за ўсіх і адслужыў за ўсіх.
— А што значыць — за ўсіх? Зь Біскупцаў вы адзін пайшлі?
— Так.
— А дзе вас вайна засьпела ў сорак першым?
— У Ленінградзкай вобласьці.
— Я чуў, што там былі вельмі цяжкія баі.
— Ох, там баі былі! Акружылі. У палон папаўся. У палон нямецкі. У Пскове лягер быў. Біліся за Ленінград. Там нас і акружылі. Немцы палкамі білі, як скаціну.
— А што была за работа?
— Цягалі мяхі. Разгружалі.
— Я чуў, што ў баях пад Ленінградам было абсалютна бяздарнае камандаваньне. Паклалі кучу людзей.
— Людзей не лічылі за людзей. Загад і пайшоў. Бязбожная вайна была.
— Бязбожная.
— Нашы ваяваць ня ўмелі. Той фашыст узброіўшыся быў. А яшчэ фіны да яго. Карэла-фінскі заліў. Там загінула нас многа.
— Гэта саракавы год?
— Так.
— Гэта вы яшчэ засьпелі тыя «будзёнаўкі»?
— Так. Шапка з пупам. Фіны, яны моцныя былі. А нашы былі ў паніцы. Ня ведалі, куды ўцякаць, куды кіраваць. Страшная справа была.
— Вы былі ў атаках? Калі гналі на кулямёты?
— Я пры пушцы быў. Буйнакалібэрная пушка.
— Можна сказаць, вам пашанцавала. Што вы былі пры пушцы.
— Так, так!
Худы, аслабелы стары, але ўсьмешка яшчэ з маладосьці. Пасьля нямецкага палону Зыгмунд трапіў у сталінскі лягер на Далёкім Усходзе.
— Ахова разганяла, як нас гналі. А то пазабівалі б каменьнем нас рускія. Там, на Далёкім Усходзе, ня ведалі вайны. Здраднікамі нас лічылі. Палонных не прызнавалі. У Камсамольск-на-Амуры помню, як перавозілі нас. На баржы, у тайгу. Дык цывільныя камянямі кідалі ў нас. Вартавы ўзяў вінтоўку, дык як пачаў страляць! Паразьбягаліся... Так. Пракалясіў усё жыцьцё. І на Фінляндыі, і на Поўначы. Многа праехаў.
— Якіх людзей больш? Добрых ці кепскіх? Амаль сто гадоў пражылі.
— Горшых больш, чым лепшых, было. Каб яны ўсе былі добрыя, дык і нам было б добра. Каб пераважалі добрыя, нам было б някепска...
Жонка пана Зыгмунда Браніслава падключылася да размовы, калі пачула пра кепскіх людзей. Да гэтае пары старая ня можа спакойна ўзгадваць падзеі Другой усясьветнай вайны, калі тут ваявалі ня арміі, а лютавалі былыя суседзі.
— За Нёмнам штаб іхны стаяў. Там партызаншчына стаяла. Цябе заб’юць тамака. Назад ня вернесься. Ды яшчэ палякі тут убіліся са сваім войскам.
— Армія Краёва?
— Так. А ніхто не вінаваты. Ні праваслаўныя, ні польскія. У нас тут стаяў атрад. Цэлая армія прыяжджала партызанаў. За нішто хлопца 19-ці гадоў... Суседзі агаварылі, што зьбіраецца ў белыя ісьці. Ніхто ні ў белыя, ні ў чырвоныя ісьці не зьбіраўся. Забілі. І як забілі! Мучылі. Паролі, рэзалі. Вушы паадразаўшы. Зьдзекаваліся, цяжка расказаць пра тое, што было. Вось так марнавалі людзей.
— Гэта былі прышлыя людзі ці тутэйшыя?
— Тутэйшыя. Свае людзі.
— За што ж сваіх людзей катавалі?
— Ня так сказаў, ня так падумаў. Цяпер, можа, было б лепей, як няма тых палякаў, няма тых рускіх. Усе беларусы. Можа, так і не было б.
Ёсьць у Біскупцах і свой дэмакрат. Чытач «Народнай волі» і слухач «Свабоды», бадзёры пэнсіянэр, былы настаўнік Міхал Вікенцевіч Навіцкі. Аптымізму якога можна пазайздросьціць.
— Беларусь будзе калі-небудзь нармальнай краінай?
— Павінна быць. Так жа ўвесь час ня будзе, каб так недарэчна.
— А што для гэтага трэба рабіць?
— Канечне, актыўнасьць насельніцтва... А то многія спадзяюцца на заграніцу. А ім нашто галаву падстаўляць? Вось каб было ім выгадна. Як у Лібане. Там нафта. А тут, калі выгады няма самому, дык навошта лезьці? Час прыйдзе і ўсё зьменіцца. Выстаім.
А на разьвітаньне я адкрыю вам маленькі сакрэт. Калі будзеце ехаць паўзь Біскупцы і захочаце завітаць у «Альбарутэнію», гаварыце па-беларуску. Вас чакае прыемны сюрпрыз.
— Мы так вызначылі, што калі заходзіць чалавек і размаўляе на беларускай мове, значыцца, ідзе вялікая зьніжка. Кажам: «Можаш зусім не плаціць, чалавеча. Калі ты размаўляў на беларускай мове». «А ты заплаці, чалавек. Бо дзе ты жывеш? У Беларусі? Чаму ня ведаеш мовы?» Гэта падштурхоўвае людзей думаць па-беларуску і размаўляць. Бо цяпер у Беларусі, калі ты размаўляеш на беларускай мове, ты становісься нейкім цудам. А цуд заўсёды паважаецца.
