— Ігар Іванавіч, у вас ёсьць верш, прысьвечаны Алесю Адамовічу, яшчэ аднаму беларускаму масквічу. Дык вось, ён у сваіх дзёньнікавых запісах згадвае словы адной чэхаўскай гераіні: «У Маскву! у Маскву! у Маскву!». А потым Адамовіч дадае: а для вечнасьці — Беларусь. А для вас Масква стала родным домам, ці яна і для вас — часовы прытулак?
— Я скажу вам так: для мяне мова — гэта радзіма. Я расейскі паэт. Па бацьку я беларус, па маці я і беларус і расеец — там дзьве крыві. Але для мяне не было, няма і ня будзе аніякіх памежных шлягбаўмаў.
Як у геніяльным «Слове пра паход Ігара», якое я пераклаў на сучасную расейскую мову. Дарэчы, меркаваны аўтар «Слова…» — Хадына — паходзіць з беларускіх земляў. Там у тэксьце нямала падказак на гэты конт. Напрыклад, слова «цвелить», якое і сёньня ёсьць у слоўніках беларускай мовы. Ні ў расейскай, ні ва ўкраінскай мовах вы гэтага слова ня знойдзеце. Хадыну як аўтара «Слова…» адкрыў Андрэй Чарноў. «Рек Боян и Ходына» — ён прачытаў як «гаварылі Баян і Хадына». А раней «Ходына» дзялілі на два словы — «ходы» і «на». Быццам Баян кудысьці там хадзіў. А Хадына — гэта беларускае імя, яно існуе толькі ў Беларусі. Калі Хадына з Беларусі, тады зразумела, чаму ён у «Слове…» ўспамінае Ўсяслава Полацкага, бітву на Нямізе. Я памятаю, як гэтую вэрсію выслухаў акадэмік Дзьмітры Сяргеевіч Ліхачоў. Выслухаў з маўклівай згодай.
Што датычыць вашага пытаньня, у мяне яшчэ не «шкляроз», дзе я, адкуль я, хто я, што такое для мяне Масква і што такое Беларусь… Ведаеце, я гэта называю падвойным зрокам. Вось мы з вамі гаворым цяпер, а ў мяне перад вачыма можа раптам узьнікнуць вельмі рэальна човен пад вярбою, заліты вадою — дзе-небудзь на Дняпры. І такое са мной адбываецца абсалютна без прычыны, у любым месцы — у маскоўскім Доме літаратара, у сяброўскай кампаніі. Вось я пражыў у Маскве амаль 50 гадоў. Насамрэч колькі я пражыў там, я ня ведаю, таму што свае самыя шчасьлівыя хвіліны я пражыў на берагах Сажа і Дняпра. І для таго, каб заснуць шчасьлівым, мне трэба абавязкова ўбачыць сябе там. І я сябе там бачу. Так што маё месцазнаходжаньне не супадае з геаграфіяй майго ўяўленьня. Прапісаны я ў Маскве, але насамрэч я прапісаны ў Баркалабаве, на Дняпры і Сажы. Там я шчасьлівы, а я хачу быць там, дзе я шчасьлівы.
— У вашых творах — безьліч беларускіх словаў: схавала, студня, бульба, вогнішча, далягляды… Ім што — няма адпаведнікаў у расейскай мове?
— Ёсьць беларускія словы дзівоснай сілы. Напрыклад, слова «далягляд». Яно большае, чым «горизонт», чым «мироколица». У ім усё — і прастора, і фізычнае ўспрыманьне гэтай прасторы, усё ў адным слове. І я шкадую, што слова «далягляд» няма ў расейскай мове.
— У Беларусі беларуская мова апынулася перад пагрозай зьнікненьня. Якое ваша стаўленьне да той моўнай палітыкі, якая ажыцьцяўляецца ў нас?
— Мова валодае незвычайнай жыцьцёвай сілай, яна можа падпольна існаваць вельмі доўга, а потым расьцьвісьці ў нечаканым месцы і ў нечаканы час. Я магу сказаць толькі адно: беларуская мова ніколі ня зьнікне. І яна будзе толькі ўмацоўвацца, калі будзе зьяўляцца болей моцных вершаў, моцнай прозы. Літаратура трымаецца за слова, але яна ж і ратуе мову. І яна будзе ратаваць мову, таму што роля літаратуры велізарная. Мову нельга выратаваць аніякімі ўказамі, аніякімі шлягбаўмамі, яе можна выратаваць толькі знутры — прыгажосьцю слова, радка, гучаньня. І тады мова будзе набіраць сілу. Толькі так. Выжываньне мовы, ратаваньне мовы немагчымае асобна ад літаратуры. Выжывае мова толькі разам з літаратурай. Літаратура і паэзія захоўваюць у сабе ўсё самае патаемнае, жывое. І калі дзяржава, калі ўлада апякуецца літаратурай, дапамагае літаратуры бескарысьліва, не навязваючы ёй сваёй ідэалёгіі, дзяржава дапамагае сабе. Бо мова — гэта радзіма, мова — гэта краіна, мова — гэта дзяржава, мова — гэта яе самастойнасьць. І захоўваючы сваю літаратуру, сваю паэзію, сваю мову, зьберагаючы яе, дзяржава захоўвае сябе. Асобна ад літаратуры працэс выжываньня, аздараўленьня, умацаваньня мовы немагчымы.
— Наколькі вы абазнаныя ў сучаснай беларускай літаратуры? Раней вы перакладалі Рыгора Барадуліна, Уладзімера Някляева…
— …Максіма Танка, Петруся Броўку, «Песьню пра зубра» Міколы Гусоўскага. Беларуская паэзія вельмі магутная. Узяць таго ж Барадуліна — гэта ж цэлая энцыкляпэдыя лесу, лугу, поля, зямлі, агароду, дому, гэта жывы беларускі слоўнік! Над вершамі Барадуліна я вучыўся перакладаць, і гэта мне не адразу і нялёгка давалася. Але я быў шчасьлівы, калі ў мяне атрымлівалася. Барадуліна я перакладаў з натхненьнем, і ён прыняў мае пераклады. З асаблівай асалодай я перакладаў «Песьню пра зубра». І калі ў мяне з кімсьці і было поўнае супадзеньне, прысутнасьць у тым часе, то, вядома ж, гэта Гусоўскі і «Песьня пра зубра». «Зверь налетел на берёзу — и лопнуло древо, как от мороза. И дальше умчалась погоня, бешеный рёв долетал до соседней державы…» Я нават дазваляў сабе некаторае свавольства ў гэтым перакладзе, хоць там вобразаў і сваіх — хоць адбаўляй.
— Якой вам бачыцца будучыня паэзіі? Зусім нядаўна было, на нашай памяці — двухтомавік Лермантава выходзіў накладам 14 мільёнаў асобнікаў. Чаму цікавасьць да вершаў сёньня мінімальная?
— Мне складана даць канкрэтны адказ на вашае пытаньне. Тонкі сьвет саступіў. Нейкія спрошчанасьць, павярхоўнасьць у культуры адбыліся. Бываюць часы, калі ўсё тонкае гіне або заціскаецца, а спрошчанае перамагае. І чалавек, які яшчэ ўчора саромеўся, што ён ня ведае, хто такі Бадлер, Рэмбо або Авідый, сёньня ўжо не саромеецца. І адбываецца гэта яшчэ і на тле скарачэньня школьных праграмаў па літаратуры, па гісторыі. Гэта для чаго робіцца? Каб вырасьлі пустадомкі з завушніцамі ў вушах і ў носе? Але, што зробіш, такая паласа ў нашым жыцьці настала. Я не памятаю, каму належыць гэтае выслоўе — калі гучаць гарматы, музы змаўкаюць. Але гэта ня так. Грымелі гарматы — і музы гучалі, і гарматы ня здолелі заглушыць паэзію. А вось калі гавораць грошы — тады музы сапраўды сьціхаюць. А грошы так загаварылі паўсюль, што музы прыціхлі. «Бояре приуныша» — як сказана ў «Слове пра паход Ігара». Вось і музы сёньня «приуныша». Але я суцяшаю сябе вельмі проста. Калі, пачынаючы ад Гамэра (а гэта VIII стагодзьдзе да новай эры), паэзія ня зьнікла, ня вычарпала сябе, не загінула — за тры тысячагодзьдзі! — то не загіне, ня вычарпаецца, ня зьнікне і ў будучыні.
— У канцы 80-х вы зьбіралі грошы для пацярпелых ад Чарнобылю, быў створаны адмысловы рахунак. Ці ведаеце вы, куды канкрэтна пайшлі тыя грошы?
— Я проста назваў рахунак у сваіх публікацыях «Дзеці ў зоне радыяцыі», «Чарнобыльскі анёл», «Адвакат чарнобыльскіх жабаў», «Яблык з Чарнобылю». Яны друкаваліся велізарнымі накладамі. Тады «Литературная газета» выходзіла накладам 4,5 мільёна асобнікаў. Названыя творы перакладаліся на эўрапейскія мовы, у Аўстрыі цэлы чарнобыльскі рух узьнік пасьля гэтых публікацый. Аўстрыйцы пераклалі ўсё гэта і выдалі ў сябе, і ў іх штогод 26 красавіка ў цэрквах гэтыя творы выконваюцца пад музыку Моцарта і Бэтховэна. Прыемна было, што водгук на мой заклік пераўзышоў усе спадзяваньні. І праз год на абвешчаным мною чарнобыльскім рахунку назьбіралася 26 мільёнаў рублёў — у 1989 годзе гэта былі велізарныя грошы. Калі мы сустракаліся ў гэтай справе з тагачасным прэм’ер-міністрам Кебічам, я выказаў адно пажаданьне: каб гэтыя грошы прыйшлі непасрэдна да людзей, каб яны самі будавалі сабе хаты і г.д. І гэта было зроблена. Я нават езьдзіў і выбіраў нейкія прыгожыя месцы для перасяленцаў. Ведаеце, я проста зазваніў у звон, каб дапамагчы людзям. Вось і ўсё.
— На сваю Дзяржаўную прэмію вы пасадзілі на Палесьсі лес. А цікавіліся вы лёсам свайго лесу?
— Для лесу я выбраў чыстае месца на Прыпяці. Там, на голым беразе, на Прыпяці ж мала дрэваў, вельмі добрае месца далі. І мы пасадзілі саджанцы — 9 гэктараў. Лес сёньня ўжо вырас — цудоўны, жывы, вясёлы, вавёркі, зайцы — усё там ёсьць. І яго палюбілі жыхары Петрыкава, цяпер гэта іх парк.
— Апошнія вашы кнігі выходзілі з дапамогай мэцэнатаў. Якім павінен быць чалавек, ад якога вы прымеце грошы?
— Што такое мэцэнат? Мэцэнат — гэта чалавек, які разумее, што пах скошанай канюшыны даражэйшы за сена. Кароў не накорміш гэтым пахам, але і бяз гэтага вытанчанага паху, калі душа твая зьнемагае ад шчасьця і невыказнага захапленьня, бяз гэтага паху мы прыйдзем да мычаньня. Нельга чалавеку жыць бяз паху скошанай канюшыны, і тыя мэцэнаты, якія гэта разумелі, назаўсёды ўвайшлі ў гісторыю сусьветнай культуры. І мэцэнат Гай Цыній, і мэцэнат граф Мусін-Пушкін, обэр-пракурор сьвятога сыноду, які адкрыў «Слова пра паход Ігара», і шмат іншых. Іншая справа — залежаць ад таго, з якой нагі ўстаў той ці іншы мэцэнат. Вось гэтага я не хачу. Я адмоўлюся ад любога мэцэната, ад любых грошай, калі выданьне маіх вершаў будзе залежаць ад яго настрою. У Беларусі ёсьць адзін выдатны чалавек — Уладзімер Эдуардавіч Двоскін — гамяльчанін, з дзяцінства вулічны бясстрашны адарвірог, але і — чалавек тонкага розуму. Ён дапамог мне выдаць кнігу «Зорка Бэтлеему: сьвятло праваслаўя ў расейскай паэзіі». Ён і для беларускай культуры зрабіў нямала добрых справаў.
— У свой час вы адмовіліся ад ордэна Кастрычніцкай рэвалюцыі, што даволі рэдка здараецца з людзьмі творчымі. Чаму вы так зрабілі?
— Калі я адмовіўся ад ордэна, я сказаў, што не ўкладваю ў сваю адмову нейкага падвойнага сэнсу і не хачу зарабляць на гэтым крамольную славу. Я прымераў той ордэн да Блока, да Лермантава — як бы ён глядзеўся на іхніх грудзях? Зразумейце, я ніколі ня быў чальцом камуністычнай партыі, я не хадзіў на сходы…
— Але ж вершы з Маўзалею чыталі?
— Гэта было пры Гарбачове. Я выступаў з Маўзалею 1 траўня, але ж я тады гаварыў пра неабходнасьць мірна жыць на нашай плянэце. Вось пра што я гаварыў. Як я мог прыняць той палітычны ордэн? Ведаеце, калі мяне ня стане, у маёй ганаровай варце будуць стаяць лясы і азёры. А тыя знакі ўвагі, у тым ліку і ад дзяржавы, якія адпавядалі маім перакананьням, я прымаў з вялікай удзячнасьцю. Прыкладам, я прыняў ордэн Дружбы народаў, Пушкінскую прэмію. Ведаеце, у гісторыі ёсьць выдатныя пацьверджаньні таго, як чалавек ва ўладзе і паэт не супрацьстаялі адзін другому, а абодва знаходзіліся, скажам так, у промнях дзяржаўнасьці. Прыкладам, імпэратар Аўгуст і Гарацый, Людовік XIV і Мальер, Кацярына II і Гаўрыла Дзяржавін. Што, яе любоў і апека пагоршылі Дзяржавіна як паэта? Ды не, наадварот, дапамаглі яму раскрыць свой талент.
— Беларусь — краіна, дзе вы нарадзіліся. Расея — краіна вашага грамадзянства. Якім вам бачыцца далейшае суіснаваньне Беларусі і Расеі?
— Для мяне аніякіх межаў і падзелаў не існуе. Гэта ня значыць, што я хацеў бы вярнуць тое жыцьцё, якое было ў СССР. Мне здаецца, што цяпер у нас натуральная, нармальная сытуацыя, калі існуюць дзьве розныя дзяржавы. Але яны настолькі блізкія — мовамі, сваёй духоўнасьцю, «Словам пра паход Ігара»! Беларусь сёньня сама вызначае сваю палітыку і сваё месцазнаходжаньне. І хоць тут няма нейкіх срэбных ці залатых радовішчаў, але тут столькі душэўнага золата! Беларусь вякамі намывала «залацінкі дабрыні», як сказаў Рыгор Барадулін. Жыцьцё само ўсё вызначыць. Жыцьцё — як рака, якая цячэ і ня проста так кружляе. Яна кружляе, каб цячы далей, а каб цячы далей, яна часам паварочвае, выбірае сабе рэчышча. Так і ў жыцьці краіны адбываецца.
— Я скажу вам так: для мяне мова — гэта радзіма. Я расейскі паэт. Па бацьку я беларус, па маці я і беларус і расеец — там дзьве крыві. Але для мяне не было, няма і ня будзе аніякіх памежных шлягбаўмаў.
Як у геніяльным «Слове пра паход Ігара», якое я пераклаў на сучасную расейскую мову. Дарэчы, меркаваны аўтар «Слова…» — Хадына — паходзіць з беларускіх земляў. Там у тэксьце нямала падказак на гэты конт. Напрыклад, слова «цвелить», якое і сёньня ёсьць у слоўніках беларускай мовы. Ні ў расейскай, ні ва ўкраінскай мовах вы гэтага слова ня знойдзеце. Хадыну як аўтара «Слова…» адкрыў Андрэй Чарноў. «Рек Боян и Ходына» — ён прачытаў як «гаварылі Баян і Хадына». А раней «Ходына» дзялілі на два словы — «ходы» і «на». Быццам Баян кудысьці там хадзіў. А Хадына — гэта беларускае імя, яно існуе толькі ў Беларусі. Калі Хадына з Беларусі, тады зразумела, чаму ён у «Слове…» ўспамінае Ўсяслава Полацкага, бітву на Нямізе. Я памятаю, як гэтую вэрсію выслухаў акадэмік Дзьмітры Сяргеевіч Ліхачоў. Выслухаў з маўклівай згодай.
Што датычыць вашага пытаньня, у мяне яшчэ не «шкляроз», дзе я, адкуль я, хто я, што такое для мяне Масква і што такое Беларусь… Ведаеце, я гэта называю падвойным зрокам. Вось мы з вамі гаворым цяпер, а ў мяне перад вачыма можа раптам узьнікнуць вельмі рэальна човен пад вярбою, заліты вадою — дзе-небудзь на Дняпры. І такое са мной адбываецца абсалютна без прычыны, у любым месцы — у маскоўскім Доме літаратара, у сяброўскай кампаніі. Вось я пражыў у Маскве амаль 50 гадоў. Насамрэч колькі я пражыў там, я ня ведаю, таму што свае самыя шчасьлівыя хвіліны я пражыў на берагах Сажа і Дняпра. І для таго, каб заснуць шчасьлівым, мне трэба абавязкова ўбачыць сябе там. І я сябе там бачу. Так што маё месцазнаходжаньне не супадае з геаграфіяй майго ўяўленьня. Прапісаны я ў Маскве, але насамрэч я прапісаны ў Баркалабаве, на Дняпры і Сажы. Там я шчасьлівы, а я хачу быць там, дзе я шчасьлівы.
Прапісаны я ў Маскве, але насамрэч я прапісаны ў Баркалабаве, на Дняпры і Сажы. Там я шчасьлівы.
— У вашых творах — безьліч беларускіх словаў: схавала, студня, бульба, вогнішча, далягляды… Ім што — няма адпаведнікаў у расейскай мове?
— Ёсьць беларускія словы дзівоснай сілы. Напрыклад, слова «далягляд». Яно большае, чым «горизонт», чым «мироколица». У ім усё — і прастора, і фізычнае ўспрыманьне гэтай прасторы, усё ў адным слове. І я шкадую, што слова «далягляд» няма ў расейскай мове.
— У Беларусі беларуская мова апынулася перад пагрозай зьнікненьня. Якое ваша стаўленьне да той моўнай палітыкі, якая ажыцьцяўляецца ў нас?
— Мова валодае незвычайнай жыцьцёвай сілай, яна можа падпольна існаваць вельмі доўга, а потым расьцьвісьці ў нечаканым месцы і ў нечаканы час. Я магу сказаць толькі адно: беларуская мова ніколі ня зьнікне. І яна будзе толькі ўмацоўвацца, калі будзе зьяўляцца болей моцных вершаў, моцнай прозы. Літаратура трымаецца за слова, але яна ж і ратуе мову. І яна будзе ратаваць мову, таму што роля літаратуры велізарная. Мову нельга выратаваць аніякімі ўказамі, аніякімі шлягбаўмамі, яе можна выратаваць толькі знутры — прыгажосьцю слова, радка, гучаньня. І тады мова будзе набіраць сілу. Толькі так. Выжываньне мовы, ратаваньне мовы немагчымае асобна ад літаратуры. Выжывае мова толькі разам з літаратурай. Літаратура і паэзія захоўваюць у сабе ўсё самае патаемнае, жывое. І калі дзяржава, калі ўлада апякуецца літаратурай, дапамагае літаратуры бескарысьліва, не навязваючы ёй сваёй ідэалёгіі, дзяржава дапамагае сабе. Бо мова — гэта радзіма, мова — гэта краіна, мова — гэта дзяржава, мова — гэта яе самастойнасьць. І захоўваючы сваю літаратуру, сваю паэзію, сваю мову, зьберагаючы яе, дзяржава захоўвае сябе. Асобна ад літаратуры працэс выжываньня, аздараўленьня, умацаваньня мовы немагчымы.
— Наколькі вы абазнаныя ў сучаснай беларускай літаратуры? Раней вы перакладалі Рыгора Барадуліна, Уладзімера Някляева…
Захоўваючы сваю літаратуру, сваю паэзію, сваю мову, зьберагаючы яе, дзяржава захоўвае сябе.
— …Максіма Танка, Петруся Броўку, «Песьню пра зубра» Міколы Гусоўскага. Беларуская паэзія вельмі магутная. Узяць таго ж Барадуліна — гэта ж цэлая энцыкляпэдыя лесу, лугу, поля, зямлі, агароду, дому, гэта жывы беларускі слоўнік! Над вершамі Барадуліна я вучыўся перакладаць, і гэта мне не адразу і нялёгка давалася. Але я быў шчасьлівы, калі ў мяне атрымлівалася. Барадуліна я перакладаў з натхненьнем, і ён прыняў мае пераклады. З асаблівай асалодай я перакладаў «Песьню пра зубра». І калі ў мяне з кімсьці і было поўнае супадзеньне, прысутнасьць у тым часе, то, вядома ж, гэта Гусоўскі і «Песьня пра зубра». «Зверь налетел на берёзу — и лопнуло древо, как от мороза. И дальше умчалась погоня, бешеный рёв долетал до соседней державы…» Я нават дазваляў сабе некаторае свавольства ў гэтым перакладзе, хоць там вобразаў і сваіх — хоць адбаўляй.
— Якой вам бачыцца будучыня паэзіі? Зусім нядаўна было, на нашай памяці — двухтомавік Лермантава выходзіў накладам 14 мільёнаў асобнікаў. Чаму цікавасьць да вершаў сёньня мінімальная?
— Мне складана даць канкрэтны адказ на вашае пытаньне. Тонкі сьвет саступіў. Нейкія спрошчанасьць, павярхоўнасьць у культуры адбыліся. Бываюць часы, калі ўсё тонкае гіне або заціскаецца, а спрошчанае перамагае. І чалавек, які яшчэ ўчора саромеўся, што ён ня ведае, хто такі Бадлер, Рэмбо або Авідый, сёньня ўжо не саромеецца. І адбываецца гэта яшчэ і на тле скарачэньня школьных праграмаў па літаратуры, па гісторыі. Гэта для чаго робіцца? Каб вырасьлі пустадомкі з завушніцамі ў вушах і ў носе? Але, што зробіш, такая паласа ў нашым жыцьці настала. Я не памятаю, каму належыць гэтае выслоўе — калі гучаць гарматы, музы змаўкаюць. Але гэта ня так. Грымелі гарматы — і музы гучалі, і гарматы ня здолелі заглушыць паэзію. А вось калі гавораць грошы — тады музы сапраўды сьціхаюць. А грошы так загаварылі паўсюль, што музы прыціхлі. «Бояре приуныша» — як сказана ў «Слове пра паход Ігара». Вось і музы сёньня «приуныша». Але я суцяшаю сябе вельмі проста. Калі, пачынаючы ад Гамэра (а гэта VIII стагодзьдзе да новай эры), паэзія ня зьнікла, ня вычарпала сябе, не загінула — за тры тысячагодзьдзі! — то не загіне, ня вычарпаецца, ня зьнікне і ў будучыні.
— У канцы 80-х вы зьбіралі грошы для пацярпелых ад Чарнобылю, быў створаны адмысловы рахунак. Ці ведаеце вы, куды канкрэтна пайшлі тыя грошы?
— Я проста назваў рахунак у сваіх публікацыях «Дзеці ў зоне радыяцыі», «Чарнобыльскі анёл», «Адвакат чарнобыльскіх жабаў», «Яблык з Чарнобылю». Яны друкаваліся велізарнымі накладамі. Тады «Литературная газета» выходзіла накладам 4,5 мільёна асобнікаў. Названыя творы перакладаліся на эўрапейскія мовы, у Аўстрыі цэлы чарнобыльскі рух узьнік пасьля гэтых публікацый. Аўстрыйцы пераклалі ўсё гэта і выдалі ў сябе, і ў іх штогод 26 красавіка ў цэрквах гэтыя творы выконваюцца пад музыку Моцарта і Бэтховэна. Прыемна было, што водгук на мой заклік пераўзышоў усе спадзяваньні. І праз год на абвешчаным мною чарнобыльскім рахунку назьбіралася 26 мільёнаў рублёў — у 1989 годзе гэта былі велізарныя грошы. Калі мы сустракаліся ў гэтай справе з тагачасным прэм’ер-міністрам Кебічам, я выказаў адно пажаданьне: каб гэтыя грошы прыйшлі непасрэдна да людзей, каб яны самі будавалі сабе хаты і г.д. І гэта было зроблена. Я нават езьдзіў і выбіраў нейкія прыгожыя месцы для перасяленцаў. Ведаеце, я проста зазваніў у звон, каб дапамагчы людзям. Вось і ўсё.
— На сваю Дзяржаўную прэмію вы пасадзілі на Палесьсі лес. А цікавіліся вы лёсам свайго лесу?
— Для лесу я выбраў чыстае месца на Прыпяці. Там, на голым беразе, на Прыпяці ж мала дрэваў, вельмі добрае месца далі. І мы пасадзілі саджанцы — 9 гэктараў. Лес сёньня ўжо вырас — цудоўны, жывы, вясёлы, вавёркі, зайцы — усё там ёсьць. І яго палюбілі жыхары Петрыкава, цяпер гэта іх парк.
— Апошнія вашы кнігі выходзілі з дапамогай мэцэнатаў. Якім павінен быць чалавек, ад якога вы прымеце грошы?
Мэцэнат — гэта чалавек, які разумее, што пах скошанай канюшыны даражэйшы за сена.
— Што такое мэцэнат? Мэцэнат — гэта чалавек, які разумее, што пах скошанай канюшыны даражэйшы за сена. Кароў не накорміш гэтым пахам, але і бяз гэтага вытанчанага паху, калі душа твая зьнемагае ад шчасьця і невыказнага захапленьня, бяз гэтага паху мы прыйдзем да мычаньня. Нельга чалавеку жыць бяз паху скошанай канюшыны, і тыя мэцэнаты, якія гэта разумелі, назаўсёды ўвайшлі ў гісторыю сусьветнай культуры. І мэцэнат Гай Цыній, і мэцэнат граф Мусін-Пушкін, обэр-пракурор сьвятога сыноду, які адкрыў «Слова пра паход Ігара», і шмат іншых. Іншая справа — залежаць ад таго, з якой нагі ўстаў той ці іншы мэцэнат. Вось гэтага я не хачу. Я адмоўлюся ад любога мэцэната, ад любых грошай, калі выданьне маіх вершаў будзе залежаць ад яго настрою. У Беларусі ёсьць адзін выдатны чалавек — Уладзімер Эдуардавіч Двоскін — гамяльчанін, з дзяцінства вулічны бясстрашны адарвірог, але і — чалавек тонкага розуму. Ён дапамог мне выдаць кнігу «Зорка Бэтлеему: сьвятло праваслаўя ў расейскай паэзіі». Ён і для беларускай культуры зрабіў нямала добрых справаў.
— У свой час вы адмовіліся ад ордэна Кастрычніцкай рэвалюцыі, што даволі рэдка здараецца з людзьмі творчымі. Чаму вы так зрабілі?
— Калі я адмовіўся ад ордэна, я сказаў, што не ўкладваю ў сваю адмову нейкага падвойнага сэнсу і не хачу зарабляць на гэтым крамольную славу. Я прымераў той ордэн да Блока, да Лермантава — як бы ён глядзеўся на іхніх грудзях? Зразумейце, я ніколі ня быў чальцом камуністычнай партыі, я не хадзіў на сходы…
— Але ж вершы з Маўзалею чыталі?
Ведаеце, калі мяне ня стане, у маёй ганаровай варце будуць стаяць лясы і азёры.
— Гэта было пры Гарбачове. Я выступаў з Маўзалею 1 траўня, але ж я тады гаварыў пра неабходнасьць мірна жыць на нашай плянэце. Вось пра што я гаварыў. Як я мог прыняць той палітычны ордэн? Ведаеце, калі мяне ня стане, у маёй ганаровай варце будуць стаяць лясы і азёры. А тыя знакі ўвагі, у тым ліку і ад дзяржавы, якія адпавядалі маім перакананьням, я прымаў з вялікай удзячнасьцю. Прыкладам, я прыняў ордэн Дружбы народаў, Пушкінскую прэмію. Ведаеце, у гісторыі ёсьць выдатныя пацьверджаньні таго, як чалавек ва ўладзе і паэт не супрацьстаялі адзін другому, а абодва знаходзіліся, скажам так, у промнях дзяржаўнасьці. Прыкладам, імпэратар Аўгуст і Гарацый, Людовік XIV і Мальер, Кацярына II і Гаўрыла Дзяржавін. Што, яе любоў і апека пагоршылі Дзяржавіна як паэта? Ды не, наадварот, дапамаглі яму раскрыць свой талент.
— Беларусь — краіна, дзе вы нарадзіліся. Расея — краіна вашага грамадзянства. Якім вам бачыцца далейшае суіснаваньне Беларусі і Расеі?
— Для мяне аніякіх межаў і падзелаў не існуе. Гэта ня значыць, што я хацеў бы вярнуць тое жыцьцё, якое было ў СССР. Мне здаецца, што цяпер у нас натуральная, нармальная сытуацыя, калі існуюць дзьве розныя дзяржавы. Але яны настолькі блізкія — мовамі, сваёй духоўнасьцю, «Словам пра паход Ігара»! Беларусь сёньня сама вызначае сваю палітыку і сваё месцазнаходжаньне. І хоць тут няма нейкіх срэбных ці залатых радовішчаў, але тут столькі душэўнага золата! Беларусь вякамі намывала «залацінкі дабрыні», як сказаў Рыгор Барадулін. Жыцьцё само ўсё вызначыць. Жыцьцё — як рака, якая цячэ і ня проста так кружляе. Яна кружляе, каб цячы далей, а каб цячы далей, яна часам паварочвае, выбірае сабе рэчышча. Так і ў жыцьці краіны адбываецца.
