Літоўскі палітоляг Лаўрас Бялініс у камэнтары на інфармацыйным партале delfi.lt разважае над мэтазгоднасьцю ўжываньня тэрмінаў «апазыцыя» і «дысыдэнты» ў беларускім грамадзка-палітычным кантэксьце.
Пытаньне істотнае, бо бальшыня літоўскіх палітыкаў, пачынаючы прэзыдэнткай і канчаючы знаўцамі «з народу» не задумваюцца, што паміж катэгорыямі апазыцыі і дысыдэнцтва існуе вялікая розьніца. Што гэта – неразборлівасьць прэзыдэнткі і яе каманды або сьвядомае ўвядзеньне грамадзтва ў зман (складаны палітычны манэўр)?
У краінах з аўтарытарным рэжымам не бывае цалкам легальнай і ясна інстытуцыяналізаванай апазыцыі. Мы можам угледзець пэўныя намёкі на апазыцыю ў беларускім парлямэнце, калі пры галасаваньні або абмеркаваньні нейкага законапраекту ці прэзыдэнцкага рашэньня знаходзяцца палітыкі, якія выяўляюць сумнеў або асьцярожна выказваюць адрозную думку.
Гэтыя палітыкі становяцца тым зачаткам апазыцыі, які мы бачым у Літве кожны дзень і падчас дэбатаў у Сойме, і ў палітычным жыцьці грамадзтва, дзе тыя, хто не належыць да ўладнай большасьці выказваюць іншае, часам кардынальна супрацьлеглае разуменьне праблемаў і патрабуе ад уладаў інакшых рашэньняў.
У Беларусі, дзе меркаваньне і воля аднаго чалавека становіцца законам, апазыцыя ніяк інакш ня можа выказвацца легальна. Таму гэтая дзяржава і называецца аўтарытарнай. Таму немэтазгодна і небясьпечна да такіх дзяржаваў стасаваць паняцьці, выкарыстоўваныя ў дэмакратычных краінах, а тым больш укладаць у іх зьмест, характэрны толькі для дэмакратычных працэсаў – у дэмакратычных і аўтарытарных дзяржавах функцыі апазыцыі адрозьніваюцца ў сваёй сутнасьці. У краінах з аўтарытарным рэжымам апазыцыя – гэта хутчэй не інстытуцыяналізаваная сіла (як гэта ёсьць, напрыклад, у палітычнай сыстэме Літвы), яна можа выяўляцца толькі ў дзейнасьці дысыдэнтаў, якія сьвядома абіраюць гэты шлях, усьведамляючы ўсе наступствы сваёй дзейнасьці: іх дзяцей выключаюць з унівэрсытэтаў, іх саміх звальняюць з працы, перасьледуюць, зьбіваюць і г. д. і да т. п.
Таму сапраўдная апазыцыя існуючай уладзе ў рэжымах такога тыпу як Беларусь сёньня часьцей за ўсё выконвае функцыю вестуна, непазьбежна асуджанага на нелегальнае або паўлегальнае існаваньне – яны выказваюцца так, як могуць гэта рабіць у рэальных умовах забаронаў і палітычнага ціску, гавораць пра рэжым, усяляк дэманструюць заганы рэжыму, і што самае галоўнае – выносяць інфармацыю пра Беларусь за межы дзяржавы.
Зь іншага боку, беларуская апазыцыя, змушаная да стану дысыдэнцтва, выконвае і функцыю незалежных СМІ
– у краіне не існуюць ніякія альтэрнатыўныя крыніцы інфармацыі (пашырэньне інтэрнэту ў рэгіёнах невялікае), дык прадстаўнікі апазыцыі часам езьдзяць у вёскі і расказваюць людзям, што ўсё можа быць інакш. Адным словам, яны выконваюць сваю функцыю і, думаю, усе цудоўна разумеюць, што ў выпадку пераменаў, кіраваць краінай, магчыма, будуць не яны. Аднак сваю функцыю яны напэўна выканаюць. Калі б ня гэтая дысыдэнцкая дзейнасьць апазыцыі, усе б ужо даўно забыліся пра тую Беларусь.
І яшчэ адна думка, якая мяне непакоіць – як прэзыдэнтка (або яе каманда) не разумее, што ў выпадку дзяржаваў з рэжымам беларускага тыпу гаварыць пра грамадзянскую супольнасьць – гэта проста дэманстраваць сваю некампэтэнтнасьць. Усе, хто выяўляе хоць нейкую актыўнасьць (нават калі б гурткі аматараў пляценьня пачалі арганізоўваць рэгулярныя сустрэчы і прыцягваць усё больш людзей) і мае патэнцыял гуртаваць людзей, у такіх дзяржавах у вачах улады становіцца апазыцыяй, імі адразу пачынаюць цікавіцца спэцслужбы, за імі назіраюць, іх запалохваюць. Таму рабіць выразны падзел паміж грамадзянскай супольнасьцю і апазыцыяй некарэктна і палітычна памылкова.
І яшчэ адзін аспэкт: прэзыдэнтка згадала пра расейскія грошы, зь якіх фінансуецца ўся беларуская апазыцыя. Думаю, што расейскія або крамлёўскія грошы, магчыма, трапляюць у пэўныя апазыцыйныя групы ў Беларусі.
Але агулам вінаваціць усю апазыцыю было б памылкова і несправядліва, калі тыя дысыдэнты сядзяць у турмах, зьніклі бязь вестак і ніякімі грашмі іх ужо не ўратуеш. Зь іншага боку, ці не тымі самымі «легендамі» маніпулявалі і ў часы Саюдзісу, калі прасавецкая прапаганда цьвердзіла, што ўсе ўдзельнікі Саюдзісу фінансуюцца Вашынгтонам і нават удзельнікі дэманстрацыяў атрымліваюць па дзесяць даляраў? Вось жа, каманда прэзыдэнткі мелася б са значна большай адказнасьцю і пэўнасьцю выкладаць прэзыдэнтцы сваё прафэсійнае разуменьне сытуацыі. Інакш прэзыдэнтка і надалей будзе дазваляць сабе дэманстраваць неразборлівасьць у тэрмінах замежнай палітыкі.
Пытаньне істотнае, бо бальшыня літоўскіх палітыкаў, пачынаючы прэзыдэнткай і канчаючы знаўцамі «з народу» не задумваюцца, што паміж катэгорыямі апазыцыі і дысыдэнцтва існуе вялікая розьніца. Што гэта – неразборлівасьць прэзыдэнткі і яе каманды або сьвядомае ўвядзеньне грамадзтва ў зман (складаны палітычны манэўр)?
У краінах з аўтарытарным рэжымам не бывае цалкам легальнай і ясна інстытуцыяналізаванай апазыцыі. Мы можам угледзець пэўныя намёкі на апазыцыю ў беларускім парлямэнце, калі пры галасаваньні або абмеркаваньні нейкага законапраекту ці прэзыдэнцкага рашэньня знаходзяцца палітыкі, якія выяўляюць сумнеў або асьцярожна выказваюць адрозную думку.
У краінах з аўтарытарным рэжымам не бывае ясна інстытуцыяналізаванай апазыцыі.
Гэтыя палітыкі становяцца тым зачаткам апазыцыі, які мы бачым у Літве кожны дзень і падчас дэбатаў у Сойме, і ў палітычным жыцьці грамадзтва, дзе тыя, хто не належыць да ўладнай большасьці выказваюць іншае, часам кардынальна супрацьлеглае разуменьне праблемаў і патрабуе ад уладаў інакшых рашэньняў.
У Беларусі, дзе меркаваньне і воля аднаго чалавека становіцца законам, апазыцыя ніяк інакш ня можа выказвацца легальна. Таму гэтая дзяржава і называецца аўтарытарнай. Таму немэтазгодна і небясьпечна да такіх дзяржаваў стасаваць паняцьці, выкарыстоўваныя ў дэмакратычных краінах, а тым больш укладаць у іх зьмест, характэрны толькі для дэмакратычных працэсаў – у дэмакратычных і аўтарытарных дзяржавах функцыі апазыцыі адрозьніваюцца ў сваёй сутнасьці. У краінах з аўтарытарным рэжымам апазыцыя – гэта хутчэй не інстытуцыяналізаваная сіла (як гэта ёсьць, напрыклад, у палітычнай сыстэме Літвы), яна можа выяўляцца толькі ў дзейнасьці дысыдэнтаў, якія сьвядома абіраюць гэты шлях, усьведамляючы ўсе наступствы сваёй дзейнасьці: іх дзяцей выключаюць з унівэрсытэтаў, іх саміх звальняюць з працы, перасьледуюць, зьбіваюць і г. д. і да т. п.
Таму сапраўдная апазыцыя існуючай уладзе ў рэжымах такога тыпу як Беларусь сёньня часьцей за ўсё выконвае функцыю вестуна, непазьбежна асуджанага на нелегальнае або паўлегальнае існаваньне – яны выказваюцца так, як могуць гэта рабіць у рэальных умовах забаронаў і палітычнага ціску, гавораць пра рэжым, усяляк дэманструюць заганы рэжыму, і што самае галоўнае – выносяць інфармацыю пра Беларусь за межы дзяржавы.
Зь іншага боку, беларуская апазыцыя, змушаная да стану дысыдэнцтва, выконвае і функцыю незалежных СМІ
Калі б не дысыдэнцкая дзейнасьць апазыцыі, усе б ужо даўно забыліся пра Беларусь.
– у краіне не існуюць ніякія альтэрнатыўныя крыніцы інфармацыі (пашырэньне інтэрнэту ў рэгіёнах невялікае), дык прадстаўнікі апазыцыі часам езьдзяць у вёскі і расказваюць людзям, што ўсё можа быць інакш. Адным словам, яны выконваюць сваю функцыю і, думаю, усе цудоўна разумеюць, што ў выпадку пераменаў, кіраваць краінай, магчыма, будуць не яны. Аднак сваю функцыю яны напэўна выканаюць. Калі б ня гэтая дысыдэнцкая дзейнасьць апазыцыі, усе б ужо даўно забыліся пра тую Беларусь.
І яшчэ адна думка, якая мяне непакоіць – як прэзыдэнтка (або яе каманда) не разумее, што ў выпадку дзяржаваў з рэжымам беларускага тыпу гаварыць пра грамадзянскую супольнасьць – гэта проста дэманстраваць сваю некампэтэнтнасьць. Усе, хто выяўляе хоць нейкую актыўнасьць (нават калі б гурткі аматараў пляценьня пачалі арганізоўваць рэгулярныя сустрэчы і прыцягваць усё больш людзей) і мае патэнцыял гуртаваць людзей, у такіх дзяржавах у вачах улады становіцца апазыцыяй, імі адразу пачынаюць цікавіцца спэцслужбы, за імі назіраюць, іх запалохваюць. Таму рабіць выразны падзел паміж грамадзянскай супольнасьцю і апазыцыяй некарэктна і палітычна памылкова.
І яшчэ адзін аспэкт: прэзыдэнтка згадала пра расейскія грошы, зь якіх фінансуецца ўся беларуская апазыцыя. Думаю, што расейскія або крамлёўскія грошы, магчыма, трапляюць у пэўныя апазыцыйныя групы ў Беларусі.
Рабіць выразны падзел паміж грамадзянскай супольнасьцю і апазыцыяй некарэктна і палітычна памылкова.
Але агулам вінаваціць усю апазыцыю было б памылкова і несправядліва, калі тыя дысыдэнты сядзяць у турмах, зьніклі бязь вестак і ніякімі грашмі іх ужо не ўратуеш. Зь іншага боку, ці не тымі самымі «легендамі» маніпулявалі і ў часы Саюдзісу, калі прасавецкая прапаганда цьвердзіла, што ўсе ўдзельнікі Саюдзісу фінансуюцца Вашынгтонам і нават удзельнікі дэманстрацыяў атрымліваюць па дзесяць даляраў? Вось жа, каманда прэзыдэнткі мелася б са значна большай адказнасьцю і пэўнасьцю выкладаць прэзыдэнтцы сваё прафэсійнае разуменьне сытуацыі. Інакш прэзыдэнтка і надалей будзе дазваляць сабе дэманстраваць неразборлівасьць у тэрмінах замежнай палітыкі.