Беларуская вёска за ўкраінскай мяжой

Першае ўражаньне ад мястэчка неарыгінальнае. Чысьціня і акуратнасьць. Некалькі ахайных вуліцаў сьцякаюцца да невялікай плошчы са сквэрыкам. У сквэрыку стаіць помнік савецкаму салдату. Побач укапаныя каменныя крыжы часоў Тураўскага княства.


За сквэрыкам — навюткі Дом культуры. Але варта загаварыць зь першай сустрэчнай бабуляй, як ідылія «парадку і чысьціні» зьнікае.


Старая: «Царква тут была калісь, тута».

Карэспандэнт: «Вось на гэтым месцы?»

Старая: «Так. Тут ня трэба было клюба рабіць. Бо тут накапалі цэлую труну галоў ды ўсяго. Папалілі людзей багата ў вайну. Жыўцом».


Вось табе і ідылія. Дом культуры пабудаваны на касьцях. У 1942-м годзе тут, далёка ад лініі фронту, ішла сапраўдная вайна. Глушкавічы былі цэнтрам вялізарнага партызанскага злучэньня генэрала Каўпака. Сюды, на край Беларусі, гітлераўцы сьцягваюць некалькі дывізій СС, батальёны бэрлінскай жандармэрыі, паліцыю з Украіны, полк славакаў і нават аддзелы гітлер’югенду. На Каляды 1942 году карнікі загналі сялян у адрыны і падпалілі. Па тых, хто спрабаваў вырвацца, стралялі. З 365 хатаў засталася толькі адна. Выратавацца з гэтага пекла здолелі адзінкі. У тым ліку 80-гадовая цяпер Агаф’я Германаўна Маркевіч.


Гапа: «Дзед кажа: „Баба, запрагай вала, трохі возьмем есьці ды ўцякайма ў лес. Бо мне, кажа, сказалі партызаны, што не заставайцеся ў сяле, уцякайце, як можна далей. Бо пакідаюць адну зямлю і неба. Бо і ката забіваюць, і пеўня“. Вось так паехалі і выратаваліся».

Карэспандэнт: «Былі адны вушакі стаялі. А вёскі не было. Чыстая паляна».

Цікава, што ў хаце бабы Гапы ў 1942-м месьцілася партызанская друкарня. І на гародзе да гэтае пары не раскапаныя друкарскія літары той эпохі.

Гапа: «Літары ж закапалі гэтыя. А дзе яны закапалі? Ці выкапалі, я і ня ведаю».

Карэспандэнт: «У вас зарытыя літары?»

Гапа: «У канцы адрыны».

Вольга Яфрэмаўна Радзілавец — прадстаўніца рэдкай кагорты вясковых кабет, якая, на жаль, адыходзіць. Вольга — захавальніца старых песень і абрадаў. Я засьпеў спадарыню Вольгу на гародзе, дзе мажная гаспадыня капала бульбу.


Вольга: «Колісь вясельлі не такія былі, як цяпер. Закускі нагатавалі, машыны з кветкамі праехалі — і ўсё вясельле скончылася».

Карэспандэнт: «І ўключылі магнітафон».

Вольга: «Так. А раней жа самі сьпявалі».

І тут жа, на градзе вашаму пакорнаму слугу быў паказаны абрад колішняга палескага вясельля. У асобах, з салёнымі жартамі. Вось паслухайце невялікі фрагмэнт. Каб адчуць наколькі ранейшае вясельле нагадвала тэатар — і наколькі сёньняшнія «свадзьбы» падобныя да ўбогай завядзёнкі.

Вольга: «Свахі ідуць, у печ зазіраюць. Ці вялікі гаршчок кашы, ці наядуцца яны ўжо. А маршалкі ідуць і печ грызуць. А сьвяцілка прыпечка. Вось ужо свахі на дзявок, а дзеўкі на свах. А ў старэйшай дружкі цыцкі, як падушкі. Цыцкаю парася ўбіла ды на чэраве асмаліла. А мы дзядзю ўкралі, ды пад печ захавалі. Ступай закацілі, таўкачэм падперлі, каб не пярдзеў вельмі. Ды пазірае скоса, ці няма на пячы проса. І вось такія ўсякія… Ой, красіва. Усякія такія перастрэлкі. Свахі на дзявок, а дзяўкі на свах. Маладой падушку пакладуць. Маладая сядзіць, ужо жаніх прыехаў. Пасадзілі з маладою. І сядзіць на падушцы дзядзя, ці як ён зваўся. І дзеўкі павінны скрасьці гэту падушку. І вось такія ўсякія камэдыі, ды хораша ж было. А цяпер жа ж нічога няма. Яны ўжо хвастаюць — гэтай ежы панагатаўляюць. Ох, ох, як на тым вясельлі было ўсяго. А песьні і танцу ніякага не было. На вясельлі трэба, каб была гармошка і барабан. А людзі ва ўзросьце пад гэту дрыгалку ўжо стыдаюцца танцаваць».

У 1961 годзе недалёка ад Глушкавічаў геоляг Зінгерман знайшоў вялізарныя залежы прыроднага каменю. Ад той пары пачаў сваю гісторыю шчэбнезавод «Глушкевічы». Здаецца, шчэбень патрэбны ў любым будаўніцтве. Што дарог, што дамоў. А людзі ў беларускім каменным Эльдарада павінны жыць багата. Але чамусьці карціна не такая радасная. Заробкі тут ніколі высокімі не былі. Каля Дома культуры вы можаце сустрэць прадстаўнічага мужчыну ў скураным пінжаку і цёмных акулярах. Гэта клюбны электрык, былы дырэктар шчэбневага камбінату Міхаіл Шкудун. Спадар Міхаіл распавёў кранальную гісторыю свайго кантакту зь першым прэзыдэнтам Беларусі. Які прылятаў сюды ў 2005 годзе.


Міхал: «Прыляцеў на верталёце. Сустрэліся. Я зь ім за руку павітаўся. Я ішоў зь ім, і мне здавалася, што ў галаве — пум, пум. І ён мне сказаў, калі адышлі ўбок, — „спасіба, што сахраніў людзей“. Людзі ў нас, у Глушкавічах, вельмі цікавыя людзі. Я яго падтрымліваю ва ўсіх аспэктах. Тое, што на яго ціснуць з усіх бакоў, гэта ўсё херня. Як чалавек ён чалавечны. У мяне заўжды сьляза цячэ».

Штопраўда, сьляза цячэ не ў аднаго былога дырэктара. Вось па вуліцы ідзе сямейная пара сярэдняга веку. Ён звольніўся з камбінату, каб езьдзіць зарабляць грошы ў Расеі. Яна працягвае здабываць шчэбень.


Карэспандэнт: «Пасьля таго як Лукашэнка прыяжджаў, лепей стала ці ня стала?»

Кабета: «Лепей стала, што клюб моладзі зрабілі. А як рабілі за бясцэнак, то так і робім. За бясплатна. 500-700. Гэта ўжо нармальна».

Мужык: «Абяцаньняў сваіх не трымае. Спачатку паабяцае, а пасьля…»

Кабета: «Хаця першыя выбары, а дзьвюма рукамі. Гэта за Пазьняка, а я яму як уваліла…»

Карэспандэнт: «У вас былі сямейныя спрэчкі?»

Кабета: «Так. Ён за Пазьняка, а я за Лукашэнку».

Карэспандэнт: «Вось і радуемся цяпер дзякуючы вам».

Кабета: «Можа, за Пазьняка і лепш было б».


Невыпадкова, што самы прыгожы дом у Глушкавічах — у былога работніка шчэбнезаводу Рыгора Казачка. Перад домам штучная сажалка зь мініятурным мосьцікам, клюмбы з кветкамі. Унук расстралянага селяніна, бацька траіх дзяцей, былы аўтамэханік глушкавіцкага кар’еру, падцягнуты і гумарны гаспадар прыгожай сядзібы сустрэў карэспандэнта «Свабоды» вельмі прыязна.

Рыгор: «Гомельская вобласьць сама больш галасавала за Аляксандра Рыгоравіча. Лельчыцкі раён — самы сярод Гомельскай вобласьці. А Глушкавічы — сярод Лельчыцкага раёну. Такіх людзей тут сама больш».

Карэспандэнт: «Фанаты».

Рыгор: «Так. Даходзіла да таго, што толькі сям’я наша не галасавала».

Карэспандэнт: «Як вам жывецца тут, белай вароне такой?»

Рыгор: «Раней мяне называлі Пазьняком. Бо я за Зянона Станіслававіча».

Карэспандэнт: «А чаму вы сышлі з камбінату?»

Рыгор: «А яны са мной кантракт не заключылі».

Карэспандэнт: «Вы пацярпелі за палітычныя погляды?»

Рыгор: «Яны ж зрабілі так, каб людзі працавалі па выходных днях. Ужо пяць гадоў на Дзень Перамогі працуюць людзі. Я казаў на гэтых начальнікаў — каму ж вы верыце? Калі вы бальшавікі, то чаму вы прымушаеце першага мая і сёмага лістапада працаваць людзей? Калі вы верыце Богу, то чаму вы прымушаеце працаваць людзей на Тройцу, на Раство Хрыстова і так далей? Калі верыце Аляксандру Рыгоравічу, то чаму на Дзень незалежнасьці прымушаеце?»

Карэспандэнт: «А што яны кажуць?»

Рыгор: «Я іх прымушаў, каб яны лішні дзень удвая аплачвалі. Каб чырвоныя чыслы ўдвая аплачвалі. Там багата п’яніц. П’яніца ж нічога не патрабуе. Ён бясплатна адпрацаваў месяц дый падзякаваў, што яго ня выгналі».

Карэспандэнт: «А вы былі…»

Рыгор: «Я апошнія 17 гадоў адпрацаваў кіроўцам на БелАЗе. Я працаваў мэханікам. МАЗы людаедамі ў нас называюць. Моцна дрэнныя. Ніякай амартызацыі. Зьядае людзей».

Карэспандэнт: «Я першы раз чую, каб МАЗы называлі людаедамі. Карацей, у дэпрэсію вы ня ўпалі».

Рыгор: «Вы што? Якая дэпрэсія? Я як доктар на іх пазіраю. На гэтых хворых. Лепш быць галоднай птушкай на ветцы, чым сытай у клетцы. А Беларусь — гэта клетка».

Спадар Рыгор наладзіў мне экскурсію на кар’ер. Відовішча сапраўды фантастычнае. Нічога падобнага я ў Беларусі дагэтуль ня бачыў. Гэта нагадвае месячны кратэр сярод беларускіх балот. Уявіце вялізарную, дыямэтрам з кілямэтар ці болей, каменную дзірку. І на глыбокім дне гэтай дзіркі, нібы мурашкі, поўзаюць экскаватары і БелАЗы. А па-над дзіркай стаіць сьцяна каменнага пылу. Яна паглынае слабыя промні вечаровага сонца, якое сядае за край гэтага кратэра.


Дзеля такога незямнога відовішча варта праехаць трыста кілямэтраў ад сталіцы. І ў гэтай каменаломні людзі працуюць за капейкі без выходных дзён. Гэта нават не фэадалізм. Гэта нейкае рабства. Штопраўда, рабства без вартавых з пугамі. І бяз кірак — аказваецца, у новым часе рабам можна ўжо даверыць экскаватар.

Карэспандэнт: «І людзі працуюць у гэтым пыле?»

Рыгор: «Без пытаньняў. Вось зараз перазьменка. Каб вы пабачылі, колькі пылу на драбілцы. Ня дай Божа. Як самазабойцы. І колькі я ім казаў: давайце выберам прэзыдыюм добры. Прафсаюз добры выберам. Але калі людзі хочуць быць быдлам і жыць вось так — я ж адзін нічога не зраблю».

А скончыць наша падарожжа хочацца традыцыйнай, старадаўняй песьняй ад Вольгі Радзілавец. Бо рабства ж калі-небудзь павінна скончыцца. А беларуская песьня павінна гучаць вечна.



Паглядзець іншыя «Падарожжы Свабоды» ва ўвесь экран.