Алесь Пушкін віншуе з Калядамі тых, хто яго калаціў

Літаратуразнаўца, доктар філялягічных навук Міхась Тычына адзначае Каляды ў поўнай адпаведнасьці з традыцыямі герояў Коласаўскай “Новай зямлі” – за сьвяточным сталом зь вясковымі прысмакамі:

“Лічу, што і фізычна, і ўвогуле ёсьць усе іншыя прычыны казаць, што паварот сонца да вясны – гэта і ёсьць Пачатак. А дамінантай у гэтым -- Каляды, нараджэньне Хрыста... Што тычыцца калядных традыцыяў, то яны, натуральна, ёсьць. Калі традыцыі кулінарныя, то на стале звычайныя стравы, якія яшчэ ў вёсцы бацькі рабілі. Гэта імкнуся захаваць і я, і мае дзеці. То бок, гэта чыста беларускія, вясковыя традыцыі, апісаныя яшчэ Якубам Коласам у паэме “Новая зямля”. Акрамя хіба парсючка пасярод стала: ня тое што задавальненьне дарагое, а проста досыць складана зрабіць гэта ў гарадзкіх умовах. Дзеля гэтага трэба ўсё ж жыць на вёсцы”.

Мастак Алесь Пушкін сёньня зь першай зоркай ідзе калядаваць па сваім родным Бабры. Расказвае, якім будзе маршрут калядоўнікаў:

“Трэба павіншаваць найперш крыўдзіцеляў. Пойдзем калядаваць тых, хто калісьці мяне калаціў, да хлопцаў, якіх выхавала расейская дырэктарка Шэкун. Я сёньня запытаўся ў мамы аднаго хлопца, які мяне біў, гэта Аляксей Біруля. Яна была ў царкве, я пацікавіўся: а дзе Лёша? Кажа, прыехаў зь Менску, дома. Сяргей Шынкевіч, Дзіма Сасноўскі – усіх гэтых хлопцаў, якія мяне калацілі, канечне, трэба наведаць у выглядзе калядоўнай кампаніі, павіншаваць. Падставіць мех, можа яны што ўкінуць. А калі ня ўкінуць, то тады я ім падару венік, каб у лазьні выганялі д’ябла азлабленьня.

Потым трэба зайсьці да судзьдзі Андрэя Сіза, які асудзіў мяне за тое, што ў свой час выставіў шпакоўні, і за гэта ён даў мне штраф 875 тысяч рублёў (тады ў эквіваленце 400 даляраў). Ведаючы, што гэтыя грошы я не буду прасіць у заходніх фондаў, а буду сам выплачваць. Хацеў бы таксама павіншаваць нашага былога ўчастковага, старшага лейтэнанта Андрэя Бярозку, але, на жаль (а можа і не выпадкова), ён зараз сядзіць у турме. Чалавек, які круціў мне рукі 25 сакавіка, асуджаны за тое, што “крышаваў” наркатрафік. То бок, спачатку такіх людзей. А потым ужо трэба наведаць і настаўніц, і мэдсёстраў, якія ў нас ходзяць, і лясьнічых, і нашага старшыню сельрады. Трэба падысьці вясёлай каляднай кампаніяй, пастукацца ў хату, сказаць, што Бог аб’явіўся, дазвольце казу папускаці, песьні пасьпяваці і паспрабаваць іх трошкі павесяліць. Зло -- дабром перамагаем!”.

Вядомы беларускі філёзаф Уладзімер Конан кажа, што яшчэ ад дзяцінства Каляды, Вялікдзень у ягонай сям’і лічыліся найвялікшымі сьвятамі. Ён так і не прызвычаіўся да сьвецкіх сьвяткаваньняў, якія часьцяком трапляюць у поўную супярэчнасьць з хрысьціянскімі канонамі:

“Калі вучыўся ў школе яшчэ ў Заходняй Беларусі, на Наваградчыне, усе традыцыі, традыцыйныя абрады захоўваліся: і з зоркай хадзілі, і песьні сьпявалі. Праўда, песьні ў Заходняй Беларусі былі з крыху рэлігійным адценьнем, то бок, адначасова сьпявалі і народныя, і рэлігійныя. Хоць мы і жылі бедна, але Каляды былі найвялікшым сьвятам для ўсіх – і для дзяцей, і для дарослых. Дарэчы, ёлку таксама ставілі на Каляды, а не на Новы год. Новы год цяперашні наогул у нас не заўважалі. Яго сьвяткавалі 14 студзеня, то бок, па старым стылі, па царкоўным календары.

Таму ў мяне захавалася нейкая містыка (можа не такая, як у дзяцінстве і маладосьці) менавіта ад гэтых сьвятаў – Каляд, Вялікадня. А не ад савецкіх. Ці сьвецкіх, што ў прынцыпе адно і тое ж. Бо сьвецкі Новы год па сутнасьці язычніцкі. Ня ў горшым сэнсе, а народнае сьвята (ад слова “языкі” -- народы). Яно зьвязанае з усялякімі гульбішчамі і г.д. І я заўсёды зьдзіўляўся, калі праваслаўныя наладжваюць такія гульбішчы на Новы год. Бо на Новы год у нас – у маіх бацькоў і дзядоў – пачынаўся так званы шчыры пост. З 1 да 6 студзеня дазваляліся толькі хлеб і вада. Таму ўнутрана я бліжэй туды, хоць ужо мала што засталося, няма тых абрадаў. Але хоць успомніць – і то добра”.

А вось адзін са старэйшых беларускіх паэтаў, заслужаны работнік культуры Беларусі Мікола Аўрамчык гаворыць, што з зайздрасьцю глядзіць на людзей, якія захавалі векавыя традыцыі. Ён жа – тыповая ахвяра савецкай сыстэмы, якая грунтавалася на бязбожніцтве:

“З задавальненьнем гляджу і слухаю, як гэта ўсё сьвяткуецца, а сам не прывучаны. Мае бацькі служылі ў панскім двары, дык вось дзіва, але памешчык сам і ягоная кабета ня верылі ў Бога. Дык яны такія ў мяне засталіся, і нас зь дзяцінства ніхто да гэтага не прывучаў. Адна бабуля трохі вадзіла мяне прычашчаць у царкву. Дык гэтага ж мала! А цяпер, канечне, зайздросна глядзець на людзей, якія усё гэта ведаюць, разумеюць і ўмеюць, усе старыя рытуалы захоўваюць. Натуральна, нешта сьвяточнае ў такія дні ў дзяцінстве было, але зусім не ў такім пляне, як нават цяпер гэта ўсё перадаецца па радыё, паказваюць па тэлебачаньні. Бабуля верыла, малілася, дзеда, відаць, таксама прымушала. У царкву на Вялікдзень вазілі яйкі сьвяціць. Але ні маці, ні бацькі ніколі не хрысьціліся, ні маліліся. Таму і нас так выхавалі. Вось і дажыліся тым часам да такога. Шкада, канечне…”.