Галадамор: гістарычныя і палітычныя аспэкты

Ва Ўкраіне праводзяцца памятныя мерапрыемствы, прысьвечаныя 75-годзьдзю Галадамору. Чаму гэтыя ўгодкі сталі палітычным чыньнікам? Чаму Аляксандар Лукашэнка не паехаў на мерапрыемствы ў Кіеў?

Удзельнікі: гісторык і праваабаронца Тацяна Процька і філёзаф Валянцін Акудовіч.


Валер Карбалевіч: “75-я ўгодкі Галадамору сталі важным фактарам палітычнага жыцьця Ўкраіны. У памятных мерапрыемствах, прысьвечаных гэтай падзеі, бяруць удзел прадстаўнікі 22 краін, у тым ліку кіраўнікі сямі дзяржаў.

Трагічныя падзеі 75-гадовай даўніны сталі прадметам палітычнай барацьбы, абвастрылі дачыненьні паміж Расеяй і Ўкраінай. Украінскае кіраўніцтва лічыць, што Галадамор быў генацыдам супраць украінскага народу. Такога гледзішча ў 14 краінах прытрымліваюцца парлямэнты, якія прынялі адпаведныя рэзалюцыі. Расея прызнае тыя падзеі злачынствам, але лічыць іх скіраванымі супраць сялянства ўсяго СССР, а ня толькі Ўкраіны. Блізкая да гэтага гледзішча рэзалюцыя Эўрапарлямэнту, якая прызнае Галадамор злачынствам супраць чалавечнасьці. Чаму Галадамор стаў палітычным чыньнікам?”

Тацяна Процька: “Праблема Галадамору для Ўкраіны — балючая праблема. Гэта вынік масавай гвалтоўнай калектывізацыі. Голад, які меў месца ва ўсім СССР, асабліва страшным быў ва Ўкраіне. Каб людзі не разьбягаліся зь месца голаду ў пошуках хлеба, былі выстаўленыя войскі АДПУ.

У Беларусі голад найбольш закрануў Палесьсе і частку Віцебскай вобласьці. Але ў нас гэтым пытаньнем ніхто не цікавіцца.

Вядома, што падзеі гісторыі часта робяцца чыньнікам палітыкі. Іх выкарыстоўваюць, каб абгрунтаваць тую ці іншую палітычную пазыцыю. Кіраўніцтва Ўкраіны, якое рухаецца па шляху ў Эўропу, імкнецца прыцягнуць увагу да гэтых трагічных старонак гісторыі, у тым ліку і дзеля таго, каб савецкае мінулае не было прыцягальным для грамадзян”.


Валянцін Акудовіч: “На мой погляд, Галадамор ня быў генацыдам украінскага народу, прынамсі ў тым сэнсе, якім быў Халакост для габрэяў. Калі нацыянальны складнік у гэтай жахлівай падзеі і прысутнічаў, дык ён быў не галоўны. Галоўным тут быў сацыяльны генацыд. Насельніцтва Ўкраіны на той час жыло больш заможна, чым іншыя народы СССР. І гэтую прыватнаўласьніцкую заможнасьць трэба было зьнішчыць як сыстэму, варожую бальшавіцкай ідэалёгіі. Што і было зроблена.

Безумоўна, сёньня ў ацэнцы Галадамору зашмат палітыкі. Генацыдам украінскага народу Галадамор лічаць найперш тыя краіны, якія самі зазналі жорсткія рэпрэсіі расейскага бальшавізму. Да іх дадаюцца тыя краіны, у якіх склаліся антырасейскія настроі. І Галадамор стаў ядром, якое сыстэматызуе антырасейскі фронт. Асабіста мне бліжэйшая пазыцыя Эўрапарлямэнту, якая прызнае Галадамор злачынствам супраць чалавечнасьці”.


Карбалевіч: “Галадамор меў месца і ў Беларусі, хоць і не ў такіх маштабах, як ва Ўкраіне. Але Аляксандар Лукашэнка не паехаў у Кіеў на гэтыя мерапрыемствы. Вядома, што палітыка беларускіх уладаў грунтуецца на замоўчваньні злачынстваў сталінскага рэжыму. Гэта відаць і па стаўленьні да мэмарыялу ў Курапатах. Мінулым годам беларускія ўлады адмовіліся на афіцыйным узроўні ўдзельнічаць у мерапрыемствах з нагоды 70-годзьдзя масавых рэпрэсій, хоць у Расеі сам прэзыдэнт Пуцін узяў удзел ва ўшанаваньні ахвяраў тых падзей. Ці гэтым можна патлумачыць тое, што Лукашэнка не паехаў у Кіеў?”

Процька: “Тут некалькі прычын. Найперш, Беларусь мае вялікую эканамічную залежнасьць ад Расеі. Таму ўдзел у акцыі, якая носіць антырасейскае адценьне, непажаданы для Лукашэнкі.

Але ёсьць і ідэалягічныя прычыны. Беларуская афіцыйная ідэалёгія разглядае гісторыю Беларусі ў асноўным як савецкую гісторыю. І гісторыя савецкага часу фарбуецца ў сьветлыя, ружовыя фарбы. А тыя падзеі, якія нельга зрабіць ружовымі, проста замоўчваюцца. Таму пра Галадамор у нас пішуць толькі адзінкі. Дакумэнты па гэтай тэме ня ўводзяцца ў навуковы зварот”.


Акудовіч: “Ні беларуская дзяржава, ні грамадзкая супольнасьць Беларусі пакуль ня маюць акрэсьленай пазыцыі адносна Галадамору. Нават стасоўна ўласных Курапатаў яны ня могуць вызначыцца. Праблема тут, бадай, ня столькі ў ідэалёгіі ўлады, колькі ў сацыяльнай псыхалёгіі беларусаў. Беларусы панічна баяцца мінулага. Бо зашмат у нашай нядаўняй гісторыі было трагічнага і страшнага.

Таму цалкам натуральна, што Лукашэнка не адгукнуўся на запрашэньне. Бо беларускае грамадзтва не ўхваліла б ягоную паездку. Беларусь у пэўным сэнсе ўсё яшчэ застаецца суцэльнай “Лініяй Сталіна”, якая бароніць славянства ад ”цывілізаваных барбараў з Эўропы”. Таму для Лукашэнкі паездка ў Кіеў азначала б публічную здраду ўласным ідэалам. Я ўжо не кажу, што і ў Расеі, і ў Беларусі такая паездка ўспрымалася б амаль як разрыў дыпляматычных адносінаў з нашай вялікай усходняй суседкай. А гэта ні Лукашэнку, ні Беларусі як сувэрэннай краіне сёньня зусім не патрэбна”.