Караткевіч: Валянціна, якія беларускія словы Вы ведаеце?
Чубарава: Першае, самае патрэбнае слова – сябры, пасьля – “Жыве Беларусь!” і “Свабоду не спыніць, калі яна жыве ў сэрцы”.
Караткевіч: А чаму Вы выбралі на замову песьню НРМ “Маё пакаленьне” – чым яна Вам блізкая? Дзе Вы яе пачулі і чаму яна Вам спадабалася?
Чубарава: Мне сябры прывозілі дыскі – “Песьні свабоды”, я іх выбарачна слухала. А гэта – мэлядычная і вельмі прыгожая песьня, і асабліва ўзрушылі пранізьлівыя радкі “Мы беларусы з братняю Русьсю разам шукалі к шчасьцю дарог”... Мяне палохалі, што “там – беларускія нацыяналісты”, яны амаль як у Заходняй Украіне нас ня любяць, а калі я гэта пачула, я зразумела, што большасьць напэўна ўсё ж менавіта так да гэтага ставіцца.
Караткевіч: Валянціне Чубаравай 21 год, яна піша ў Акадэміі Навук навуковую працу па этналёгіі, скончыла Гуманітарны ўнівэрсытэт у спэцыяльнасьці “Сацыяльная антрапалёгія”. Валянціна цікавіцца характарам славянаў, яна мае свой блог, і вялікі ўплыў на яе зрабіла ў яе грамадзянскай і часткова палітычнай актыўнасьці зрабіла Аранжавая рэвалюцыя ва Ўкраіне.
Валянціна, што менавіта ў падзеях ва Ўкраіне Вас уразіла і чаму гэта Вас так асабіста кранула?
Чубарава: Найкарацей гэта характарызуецца словам “драйв”, калі мы пабачылі, што палітыка – гэта ня толькі справа нейкіх людзей у гальштуках, што моладзь і палітыка ня супярэчаць адно аднаму і што ёсьць людзі, якія сапраўды гатовыя гэта адстойваць – ня з патасам, не рвучы на грудзях кашулю. З аднаго боку ім весела, яны разумеюць, што яны за сваю краіну. Яны не за лідэра, яны – за закон. Гэта для мяне прынцыповы момант у Аранжавай рэвалюцыі, і таму я не люблю называць яе “рэвалюцыяй” – пакуль я была ў руху “Абарона”, у мяне заўсёды былі спрэчкі, бо для мяне, як і для бальшыні насельніцтва нашай былой радзімы, слова “рэвалюцыя” асацыюецца з 1917 годам і морам крыві. Баюся, што гэты стэрэатып цяпер не пераламаць, а можа й ня трэба. Падчас “аранжавых падзеяў” людзі пайшлі на гэта сьвядома, яны не спалохаліся і здолелі выстаяць, хоць спачатку на іх глядзелі як на вар'ятаў, бо здавалася, што гэта безнадзейная задума.
Караткевіч: Валянціна Чубарава мае свой блог у інтэрнэце – valiko.livejournal.com, я працытую адно выказваньне адтуль: “У мяне нават не было дылемы – каго падтрымліваць, як ставіцца да ўсіх гэтых “аранжавых” справаў. Я ўсім спрабавала даказаць, што я не за Юшчанку – я за тое, як прагаласавалі людзі. Калі б бальшыня прагаласавала за Януковіча, а Юшчанка забраў бы галасы – я была б за Януковіча”. Ну і тое, што ўжо Валянціна сказала – “... ніколі не было жаданьня рабіць рэвалюцыю, нават не люблю гэтага слова. Але тады я зразумела, што пабудову грамадзянскай супольнасьці трэба пачынаць зь сябе”.
Валянціна, Вы згадалі пра арганізацыю “Абарона” – Вы былі яе каардынатарам. Што гэта за арганізацыя, які яе лёс і чаму Вы зь яе выйшлі?
Чубарава: Лёс арганізацыі вельмі дзіўны – прыходзяць добрыя людзі і сыходзяць, некалькі хваляў. Арганізацыя пазыцыянуе сябе як грамадзкая, але асабіста для мяне яна, на жаль, станавілася больш палітычная. Я прыйшла туды з асабістых меркаваньняў, там былі людзі, які былі мне сымпатычныя, і мне падабалася, што яны робяць, і нішто ня рэзала вока, а пасьля я год была каардынатарам – у 2006-м – а пасьля, можа, у краіне зьмянілася сытуацыя, устала пытаньне – ці выходзім мы на “маршы нязгодных” разам з НБП – бальшыня ў нас была за, я разумею, што гэткае гледзішча мае права на існаваньне, але я асабіста не магу быць на маршы разам зь людзьмі, якія пад сьцягамі зь сярпом і молатам скандуюць “Рэвалюцыя! Рэвалюцыя!”... Для мяне было вырашальным, калі ўжо “Абарона” сама прыняла заяву пад загалоўкам “Рэвалюцыя будзе” – я зразумела, што, на жаль, хоць я і надалей вельмі добра стаўлюся да гэтых людзей – але нашы грамадзкія шляхі разыйшліся. мы пэрыядычна сутыкаемся на тых самых акцыях, але я разумею, што я хутчэй грамадзянскі актывіст і на тыя самыя “маршы нязгодных” яны прыходзяць як удзельнікі – а я прыходжу як назіральнік.
Караткевіч: Яшчэ адна цытата з блогу: “Ёсьць вельмі шмат грамадзкіх рухаў, мне даспадобы далёка ня ўсе, але ў гэтых рухах – людзі, якія сымпатычныя мне як асобы”. Валянціна ня любіць, калі падкрэсьліваюць, што яна – дачка Віктара Шэндэровіча – вядомага расейскага журналіста, які, дарэчы, нарадзіўся ў Беларусі, у Чавусах.
Валянціна, Вы пазнаёміліся зь беларускім актывістам Андрэем Кімам. Раскажыце, як гэта адбылося.
Чубарава: Па-першае, тады ён яшчэ ня быў беларускім актывістам, я таксама не была актывісткай, гэта было знаёмства праз інтэрнэт – паводле супадзеньня літаратурных і жыцьцёвых зацікаўленьняў. Дзякуючы яму я задумалася пра Беларусь, пра яе гісторыю – я са зьдзіўленьнем даведалася, што ёсьць гісторыя Беларусі, якая не супадае з тым, чаму вучаць нас – а нас зусім нічому ня вучаць. Для мяне гэта ўсё было адкрыцьцём. Ён стаў маім блізкім сябрам, я пачала рэгулярна езьдзіць у Беларусь. А пасьля, гады два таму, мы з Андрэем, не дамаўляючыся, абодва ўвайшлі ў грамадзянскую актыўнасьць. У яго гэта было нашмат больш сур'ёзна – ён працаваў у перадвыбарчым штабе Казуліна, зьбіраў подпісы і незадоўга да выбараў першы раз трапіў у міліцыю, а на наступны дзень я першы раз трапіла ў міліцыю – ужо як каардынатар “Абароны”. Ён тады атрымаў суткі і ня быў на свабодзе ні падчас выбараў, ні калі быў намётавы лягер. Ну а пасьля мы паралельна – кожны ў сваёй краіне – займаліся актыўнасьцю, параўноўвалі адчуваньні...
Караткевіч: “Я разумею, што на фоне нашай гісторыі з Алексанянам усё гэта гучыць досыць пабытова, але тым ня менш – у Менску ў СІЗА сядзіць Андрэй Кім, актывіст моладзевага руху “Ініцыятыва”, сябра маёй дачкі і проста вельмі добры хлопец”, – напісаў у сваім дзёньніку Віктар Шэндэровіч, бацька нашай сёньняшняй госьці. Валянціна, наколькі ў прынцыпе расейскіх дэмакратычных актывістаў хвалюе тое, што адбываецца ў Беларусі?
Чубарава: Мне здаецца, што пытаньне было сфармуляванае ня надта карэктна – відавочна, большасьць рэспандэнтаў падумала, што гаворка ідзе пра нашых пракрамлёўскіх палітыкаў, якія прыяжджаюць умешвацца ва ўнутраныя справы, тым часам як гаворка пра людзей, якія ўдзельнічаюць у апазыцыйных акцыях з тымі самымі поглядамі. У прынцыпе вынікі апытаньня дастаткова цікавыя. Я так і баялася – людзі прызвычаіліся, што з Масквы сыходзіць імпэрская спроба заваяваць, падмяць пад сябе, нават калі прыяжджаюць апазыцыйныя актывісты, якія падтрымліваюць ідэю свабоды – усё роўна гэта ўспрымаецца як спроба з другога боку, больш вынаходліва ўцерціся ў давер беларусам. Для мяне гэта заўсёды было вельмі вялікае пытаньне, і калі актывісты “Абароны” ехалі і рыхтаваліся да намётавага мястэчка – я туды не зьбіралася з гэтых меркаваньняў, i Андрэй Кім раздражнёна казаў: “Што вашыя хлопцы туды едуць? Што яны там забыліся?” Але пасьля, калі ён зь імі пакантактаваў, мы яму расказалі – бо ён прапусьціў Плошчу – і ён зьмяніў сваю думку і стаў больш добразычлівы. Тым ня менш я магу зразумець людзей, якім гэта ня надта прыемна, бо пасьля паказваюць відэа і кажуць: глядзіце, няма ніякіх беларусаў, папрыяжджалі там з Украіны... Хоць у прынцыпе, з другога боку, важная салідарнасьць, і нам таксама вельмі прыемна і важна бачыць на відэа расейскія сьцягі і разумець, што Пуцін і яго каманда – гэта ня ўся Расея, а ёсьць яшчэ і такая пазыцыя. Хоць, вядома, на жаль, мала хто ў Расеі ведае, што насамрэч адбываецца ў Беларусі – Лукашэнка, вядома, трохі анэкдатычны пэрсанаж, але ўсё роўна вобраз таго, што ў гэтай краіне ўсё йдзе добра, што хай бы мы жылі як у Беларусі, ёсьць людзі, якім Пуцін не падабаецца, а Лукашэнка падабаецца – на жаль, з усім гэтым нам трэба нейкімі асьветніцкімі дзеяньнямі змагацца.
Караткевіч: Аляксандар Лукашэнка днямі сказаў, што яму не патрэбная “шапка Манамаха” ў Крамлі. Лідэр БНФ Зянон Пазьняк, які часта гаворыць пра імпэрскія амбіцыі Расеі ў Беларусі, у сярэдзіне 90-х, калі да ўлады прыйшоў Аляксандар Лукашэнка, сказаў, што ў Беларусі будзе адбывацца сцэнар, які будзе пасьля адпрацоўвацца і рэалізоўвацца ў Расеі. Вы згодныя з такой ацэнкай?
Чубарава: Паралелі безумоўна ёсьць, проста кідаюцца ў вочы. Я зноў працытую Андрэя Кіма, які цяпер сядзіць – калі мы пазнаёміліся, ён казаў: вы ад нас адстаяце роўна на пяць гадоў. Празь некалькі гадоў ён ледзь не з павагай сказаў: а вы ўжо даганяеце – засталося паўтара года, паўгода! А цяпер, на жаль, можна сказаць, што ў нейкіх рэчах мы ўжо і пераплюнулі. Напрыклад, што да палітзьняволеных – вось мы зараз склалі заяву, якую прапануем падпісваць расіянам на сайце “За правы чалавека”, дзе пішам, што ў Беларусі сытуацыя яшчэ горшая, чым у Расеі – а нашы людзі, якія і ў вас паўдзельнічалі, кажуць: “Я ня бачу розьніцы – і там атрымліваў па галаве ад АМОНу, і тут атрымліваю”. Або паглядзіце, колькі ў Расеі палітзьняволеных – па адной толькі справе ЮКАСу або тых нацболаў, як бы мы да іх ні ставіліся. Гэта больш, чым у Беларусі, нават калі прапарцыйна. А што было ў Інгушэціі... Так што месцамі ўжо сапраўды ў нас недзе і горш. Так што я лічу, што проста горш тое, што Пуцін – цынічны, разважлівы і нудны чалавек, а тут – сапраўдны “буйны”, якіх мала. Ну й пасьля прабелам – у магчымасьці прававой абароны, бо іншая геапалітычная сытуацыя: Расея вымушаная хоць неяк выконваць міжнародныя дамоўленасьці, больш сябраваць з Захадам, яна ўваходзіць у Раду Эўропы, Эўрапейскі суд правоў чалавека, і ёсьць выпадкі, калі расейскім грамадзянам удаецца даводзіць свае справы супраць Расеі да ЭСПЧ і нават выйграваць іх. Беларусь – гэта проста белая пляма на карце Эўропы. Магчымасьцяў прававой абароны тут менш, і сам закон напісаны так, што мітынг можна проста забараніць – у Расеі гэта немагчыма.
Караткевіч: Каго б Вы назвалі рэальнымі сучаснымі дысыдэнтамі ў Расеі?
Чубарава: Пры слове “дысыдэнты” ў галаву прыходзяць людзі, якія былі вядомыя ў савецкія гады – бо гэта ўсё ж гістарычна абумоўленае паняцьце. Ёсьць праваабаронцы – Леў Панамароў, Людміла Аляксеева, якіх мы любім, цэнім, паважаем, але мы зь сябрамі ідзем больш у грамадзянскую актыўнасьць, бо нам больш хочацца асацыяваць сябе з праваабаронцамі, а не станавіцца палітыкамі. Цяпер я слова “дысыдэнт” не ўжываю.
Караткевіч: І апошняе пытаньне. Валянціна, я ўжо казала, што Ваш бацька – Віктар Шэндэровіч – нарадзіўся ў Беларусі..
Чубарава: У Беларусі нарадзіліся яго бабулі і дзядулі, а сам ён – масквіч у другім пакаленьні.
Караткевіч: А ў вас яшчэ ёсьць нейкія сваякі ў Беларусі?
Чубарава: Не, гэта былі яўрэйскія мястэчкі, зь якіх пасьля рэвалюцыі зьехалі бацькі маіх бабулі і дзядулі, і зараз тата езьдзіў, каб знайсьці там нейкія карані – прозьвішча яшчэ памятаюць, але больш нічога.
Караткевіч: Мы ўжо згадалі пра Вашага беларускага сябра Андрэя Кіма, які цяпер сядзіць у турме – таксама за грамадзянскую дзейнасьць. Што б Вы перадалі беларускім моладзевым актывістам і самому Андрэю
Чубарава: Па-першае, хачу перадаць велізарную павагу, бо людзі рызыкуюць больш, чым мы, і нашмат больш адказна, чым у нас, ставяцца да пытаньняў грамадзянскага пратэсту. Хлопцы: трымайцеся, ня бойцеся – рэжым насамрэч значна больш прагнілы, чым здаецца. У Беларусі – значна больш шанцаў і значна карацейшыя тэрміны, каб усё гэта пераламіць і каб ажыцьцявіўся лёзунг: “Беларусь – у Эўропу”. Яна гэтага вартая.
І апошняе. Я зьвяртаюся да ўсіх, каму неабыякавы лёс Андрэя Кіма, пісаць яму лісты:
220050, Менск, вул. Валадарскага, 2,
СІЗА-1, камэра 39, Кіму Андрэю Іванавачу. Ён прасіў, каб пісалі па-беларуску.
