Паэт Зьніч (айцец Іаан, праваслаўны манах Жыровіцкага манастыра) дэклямуе анэкдоты пра камуністаў, якія кінулі ўсё на алтар змаганьня з рэлігіяй.
77-гадовы Алег Бембель, вядомы ў сьвецкім і духоўным жыцьці пад рознымі імёнамі і ў розных іпастасях — паэт, філёзаф, дысыдэнт, музыка, публіцыст. Ён ня часта пакідае межы сваёй кельлі ў Жыровічах, аднак прынагодная падзея паклікала ў Менск, дзе аўтабіяграфічную кнігу «Кантакты» прэзэнтаваў гісторык і публіцыст, дзяяч беларускай дыяспары ў ЗША Янка Запруднік.
Янку Запрудніку, да 90-годзьдзя зямнога шляху
За польскім, за савецкім, за нямецкім,
За акіянскім часам беларус застаўся беларускім,
Палоньнікам узьнёслых шчырых муз,
Цэнтрам злучэньня розных беларусаў.
У шматгалосьсі існым, як Сусьвет
Пазьбегнуў абурэньняў і спакусаў,
Бо нёс у сэрцы Божы запавет...
Пажадаўшы 90-гадоваму аўтару «яшчэ 100 гадоў зь беларускім гакам», Зьніч падарыў яму і ўласны плён творчых шуканьняў — збор «рыфмараў» і мадуляцый «Апошняму беларусу».
Зьніч з прысьвячэньнем Янку Запрудніку
«У мяне ў Менску назапасілася некалькі клопатаў — і лекавыя, і творчыя, — гаворыць Зьніч. — Але, безумоўна, галоўнай нагодай была сустрэча з сябрам і аднадумцам Янкам. Гэтаксама ўсьцешаны, што большая палова заплечніка з асобнікамі „Апошняга беларуса“ патрапіла ў рукі да менскай шляхты. Гэта быў шматгалосны сьпеў, дзе ўсе галасы гучалі на поўную моц і адзін аднаму не заміналі: Яначка свае аўтографы даваў, Зьніч — свае».
Дарэчы, адна з кніг падпісаная для Нобэлеўскай ляўрэаткі Сьвятланы Алексіевіч і чакае гаспадыню ў рэдакцыі Свабоды:
«Сьвятлана! У войнаў — цынкавы і не жаночы твар!
А твой — заўжды прад Богачалавекам
Праменіць сапраўды нябёсны дар —
Любоў Хрыстовую адвотуль і... давеку!».
Што натхняла да творчасьці паміж малітвамі? Зьніч ляканічны:
«Тытул, вокладка, яе адваротны бок даюць зьмястоўны адказ на гэтыя пытаньні. Тытул — „Апошняму беларусу“, адваротны бок вокладкі — „...як колас на забытай пожні — дай Бог — каб ты ня быў апошнім...“. Дзякаваць Богу, ён дае нам шмат мудрых, ураўнаважаных, боганатхнёных людзей».
Вокладка кнігі «Апошняму беларусу»
Са Зьнічом размаўляем у менскай кватэры паэта і навукоўца Алеся Клышкі. Яны ня толькі сябры па жыцьці і веры, але і суаўтары шэрагу сумесных выданьняў. Нягледзячы на пэўныя разыходжаньні ў ацэнцы геапалітычных падзеяў на ўсходзе Ўкраіны, апошнія два дзясяткі гадоў арганічна дапаўняюць і ўраўнаважваюць адзін аднаго. У цяжкія для спадара Клышкі дні менавіта духоўны настаўнік першым падставіў плячо, ня даў расчаравацца ў жыцьці. Нездарма ў «Апошнім беларусе» ёсьць радкі з прыпіскай — «Алесю Клышку і ўсім, хто любіць Беларусь...»:
... Брат, зьбірай Беларусь па каменьчыку,
Час прадсконны, зьбірай камяні.
Нават мёртвыя ў скрусе ўкленчылі,
Шанец ёсьць яшчэ, не абміні.
Вырашальныя — хвілі апошнія,
Выйграе — хто ўваскрос са Хрыстом,
Нашы сэрцы пакуль што ня скошаны,
Але гнуцца пад чорным дажджом.
Нас яшчэ не панесьлі да хвойніку,
Наш настаўнік — хто справа сканаў.
Ён — ня мячык, а сэрца разбойніка
Прама ў Райскую браму ўвагнаў...
Зь сябрам і суаўтарам Алесем Клышкам
Да паслушэнства ў Жыровічах, якое Алег Бембель прыняў два дзясяткі гадоў таму, ён быў пасьпяховым «міранінам», рэалізаваўся ў розных галінах. Сын вядомага скульптара Андрэя Бембеля, пайшоў у творчасьці іншым шляхам: у 1969-м скончыў Менскую кансэрваторыю, у 1971-74 гадах — асьпірант Інстытуту філязофіі і права Акадэміі навук Беларусі. Абараніцца не ўдалося, дысэртацыю аб народных і інтэрнацыянальных элемэнтах у літаратуры прызналі «нацыяналістычнай».
Паваротным у лёсе Алега Бембеля стаў 1985 год, калі ён выдаў у Лёндане сваю працу «Роднае слова і маральна-эстэтычны прагрэс». У дасьледаваньні, якое было распачатае яшчэ пры канцы 1970-х, на падставе аўтарскага анкетаваньня крытыкавалася савецкая моўная палітыка, якая мэтанакіравана зьнішчала адзін з галоўных складнікаў ідэнтыфікацыі беларусаў.
У Беларусі праца была прызнана «ідэалягічна шкоднай», але машынапісны варыянт удалося перадаць у Лёндан, дзе кніга і была надрукавана Таварыствам беларусаў Вялікай Брытаніі. Адразу ж пасьля гэтага Бембеля выключылі з КПСС і звольнілі з Інстытуту філязофіі і права, ягоны аддзел эстэтыкі і псыхалёгіі проста скасавалі. Ва ўстановах навукі і культуры нават зьбіраліся сходы дзеля асуджэньня дзейнасьці «псэўдадасьледчыка».
Тры ў адным: паэт, філёзаф, публіцыст
Атрымаўшы па карку ад савецкай сыстэмы, Бембель стаў актыўным удзельнікам беларускага нацыянальнага руху, пад псэўданімам Зьніч публікаваў свае вершы ў самвыдаце і незалежнай прэсе. Пры канцы 1980-х пачаў супрацоўнічаць з часопісам «Праваслаўная думка». У якасьці літаратурнага дадатку да часопісу быў выдадзены збор вершаў «Малітвы за Беларусь». Заглыбленьне ў веру адбывалася імкліва: пачаў выдаваць рэлігійна-культурны часопіс «Жыровіцкая абіцель» у аднайменным манастыры, ад 1996 году — у послуху ў Жыровічах. Духоўнае імя — айцец Іаан.
Адваротны бок кнігі «Апошняму беларусу»
Ідэалягічныя разыходжаньні з камуністычнай ідэалёгіяй дагэтуль не даюць спакою Зьнічу і ён не адмаўляе сабе ў задавальненьні пакпіць з колішніх партыйцаў. Адным з улюбёных спосабаў расслабіцца — анэкдоты з сэрыі пра «армянскае радыё», якім надаецца аўтарская інтэрпрэтацыя. Насамрэч гэта не зусім звыклыя анэкдоты, а цэлыя міні-спэктаклі зь пераўвасабленьнем у пэрсанажаў, з дакладным парадзіраваньнем Леніна, Сталіна ды іншых савецкіх бальшавікоў. Іх трэба як мінімум слухаць. Некалькі такіх «інтэрмэдыяў» Свабода дае магчымасьць невядомыя раней здольнасьці паэта ацаніць і сваім наведнікам.
Your browser doesn’t support HTML5
Паэт Зьніч расказвае анэкдоты. Ч.1
Your browser doesn’t support HTML5
Паэт Зьніч расказвае анэкдоты. Ч.2
«Товаисчи, хочу напомнить момент нашей недавней исто’ии. Товаисч Айтматов в свое в’емя написал сенсационный роман, в котоʼом б’осил вызов самому Достоевскому с его легендой о „Великом инквизито’е“. Так вот товаисч Айтматов придумал легенду про манкурта. Мы просмот’ели выход его в печать, наказали товаисчей, которые п’оспали, извините за выражение, выход такого произведение в эфи’. Роман нашумел и поэтому Политбюро было вынуждено заниматься этим воп’осом. До утра заседали и решали воп’ос: что дать товаисчу Айтматову — 10 лет или Ленинскую п’емию? В конце концов измученные членю Политбюро решили: дать Ленинскую п’емию, чтобы не возбуждать страсти выше допустимого п’едела. Во так товаисчи: нужно быть бдительными, выпуская матеиалы в эфи’».
Your browser doesn’t support HTML5
Паэт Зьніч расказвае анэкдоты. Ч.3
«Сустрэліся два закадычныя сябры — ні адзін дзясятак гадоў сябруюць, ні адзін пуд солі зьелі. Адзін другому гаворыць:
— А ты ведаеш, што ў нас кожны другі — стукач!
— Ты што?! Ты ж мяне ведаеш!
— Ну, ня ты, дык я!».
Зьніч (Алег Бембель) нарадзіўся 16 сьнежня 1939 году ў Менску. Вучыўся на энэргетычным факультэце Беларускага палітэхнічнага інстытуту, скончыў Менскую музычную вучэльню і Беларускую дзяржаўную кансэрваторыю па спэцыяльнасьці фартэпіяна. Працаваў выкладчыкам у музычных школах Менску, у Глыбокім Віцебскай вобласьці і Тарусе Калускай вобласьці. Асьпірант Інстытуту філязофіі і права АН БССР, навуковы супрацоўнік гэтага інстытуту.
Сябра Саюзу пісьменьнікаў СССР ад 1989 году. У друку зь вершамі пачаў выступаць у 1979 годзе. Аўтар кніг паэзіі «Рэха малітвы» (Нью-Ёрк, 1988), «Саната ростані» (Беласток, 1988). У Беларусі вершы друкаваліся ў калектыўным зборніку «Крыло» (1984), у «Днях паэзіі» (1982, 1983, 1984), у газэтах «Літаратура і мастацтва», «Голас Радзімы», часопісах «Полымя», «Маладосць», «Беларусь», «Крыніца».
Выступае з філязофска-эстэтычнымі дасьледаваньнямі, прысьвечанымі праблемам нацыянальнага і інтэрнацыянальнага ў мастацкай культуры. У 1985 г. у Лёндане выйшла філязофска-сацыялягічнае дасьледаваньне «Роднае слова і маральна-эстэтычны прагрэс».