Гарадзенец Аляксандар Місьцюкевіч, былы інжынэр, сябра ТБМ, выдаў кнігу пра сваю родную вёску Піронім у Слонімскім раёне і навакольлі — «Падарожжы па родных мясьцінах».
— Спадар Аляксандар, што натхніла чалавека з тэхнічнай адукацыяй выдаць кнігу пра родную вёску і ці доўга вы над ёй працавалі?
— Працаваў я над ёй восем гадоў. Канечне, усё даволі марудна, без усякага досьведу. Пасьля апэрацыі я пакінуў працу, і дзеці на мяне населі, што я сяджу ў хаце. Прапанавалі, ведаючы маю цікаўнасьць да краязнаўства, даведацца пра наш радавод. Вось гэта, у прынцыпе, і было пачаткам маёй працы. Праўда, найперш, сутыкнуўшыся з абсалютна новым для мяне заняткам, устанавіў, калі ў суседняй вёсцы была пабудавана царква, бо там пачаў шукаць зьвесткі. А пазьней знайшоў зьвесткі пра маіх родных, і толькі да 1882 году. А далей — тупік...
— І вас гэта захапіла?
— Так, бо я ўжо даведаўся, што да падзелаў Рэчы Паспалітай наша царква была ўніяцкая. Даведаўся, што пасьля 1795 году вяскоўцы пачалі ў большасьці пераходзіць у каталіцызм, а тых, хто не пайшоў, бацюшкі абярнулі ў праваслаўе. Дарэчы, менавіта тады і пачалі маіх вяскоўцаў-каталікоў запісваць па нацыянальнасьці палякамі, а праваслаўных — рускімі. І вось першыя мае знаходкі я апублікаваў у «Газеце Слонімскай». А публікацыі патрабавалі працягу.
— Ваша вёска мае цікавую назву — Піронім. Ці даведаліся вы што пра паходжаньне гэтае назвы?
— Гэта аказалася ня вельмі проста, бо самі вяскоўцы пра гэта нічога ня памятаюць. Але мне ўдалося высьветліць, што ў нашай вёсцы наводшыбе стаяў старажытны дом, я яго яшчэ памятаю, яго называлі «ляпянка» і яму было больш за 400 гадоў. Дык вось я даведаўся, што дамы тыя рабілі з гліны: гліну так пераміналі зь пяском, каб не заставалася паветраных пухіроў — гэта і легла ў аснову назвы маёй вёскі. Цікава, што гэты дом прастаяў да 1972 году, і яго папросту зьнесьлі бульдозэрам — нікому гэта не было патрэбна. Пазьней я адшукаў у архівах, што вёска належала Сапегам, а перад імі нейкаму роду Ісаевічаў.
Кніга «Падарожжы па родных мясьцінах»
— Вам, напэўна, было прыемна і цікава адкрываць для сябе такія таямніцы пра сваю радзіму?
— Ведаеце, напачатку да маіх пошукаў ставіліся з падазронасьцю. Але потым, калі блізкія пачыталі мае першыя публікацыі, то настрой падняўся і ў мяне. Потым я знайшоў імёны сваіх прадзедаў, адсачыў іх лёсы. Станавілася цікавей і цікавей...
— Вы, паводле артыкулаў у кнізе, адсачылі гісторыю сваёй вёскі на працягу амаль 400 гадоў. Што, на вашу думку, было найбольш адметным у яе разьвіцьці?
— Знаходзіліся рэчы, якія мяне папросту зьдзівілі. Я яшчэ зь дзяцінства памятаю, як у нас адну мясьціну называлі — Фабрыка, але ніхто і ніколі той фабрыкі ня бачыў, папросту людзі так казалі ў вёсцы. І вось праз архівы ў справаздачах царскага ўраду высьвятляю, што існавала ў Піроніме суконная фабрыка, якая была запушчана ў 1830 годзе і праіснавала 32 гады. На ёй стаяла ангельскае абсталяваньне, і ейная прадукцыя ішла пераважна на вайсковыя патрэбы. А гэта зьмяніла ў многім і наша навакольле, бо людзі пачалі трымаць шмат авечак, мелі грошы, будаваліся. Цікава, што ў вёсцы было толькі 20 двароў, і работнікі набіраліся з навакольных вёсак. Так што мае землякі ў той час ужо ўпраўляліся на ангельскіх машынах.
— У вашай кнізе ёсьць асобныя разьдзелы, зьвязаныя з паўстаньнямі 1830 і 1863 гадоў — ці складана было адшукаць матэрыял?
— Матэрыялы ўдалося адшукаць у архівах. Насамрэч, у нашым навакольлі быў атрад паўстанцаў, якім кіраваў сын мясцовага пана, і большасьць людзей брала ўдзел у паўстаньнях. І два браты з нашага роду бралі ўдзел на баку паўстанцаў, а іх старэйшы брат не прыняў паўстаньня і быў на баку царскіх уладаў. Ён тады ўжо быў выдаўцом і журналістам, меў чын тайнага саветніка і пазьней напісаў успаміны пра гэта. Яго ўспаміны ў Беларусі перавыдадзеныя. Дарэчы, ён сябраваў зь Міцкевічам і Пушкіным. Лёс паўстанцаў з нашай вёскі і навакольных быў такі, як па ўсёй Беларусі: іх высылалі. Праўда, царскія ўлады вялі сьпіс паўстанцаў, і хто пасьля паўстаньня прыходзіў і здаваўся, то іх адпускалі. У мяне многія прозьвішчы апублікаваныя.
— У вашай кнізе ўсё расьпісана ў храналягічным парадку, ёсьць шмат спасылак на іншых аўтараў...
— Так, я імкнуўся пісаць у храналягічным парадку. У мяне шмат апублікавана і пра Першую сусьветную вайну, і пра міжваенны час, і пра Другую сусьветную вайну. Цікава, што і пра міжваенны час, і пра Другую сусьветную вайну я ўжо шмат працаваў зь людзьмі, якія самі жылі ў тыя часы. Іх аповеды вельмі каштоўныя. Да прыкладу, у архівах хацеў знайсьці дакумэнты пра спаленую падчас Другой сусьветнай вайны партызанамі суседнюю вёску, але мне іх ня выдалі ў архіве. А вось адзін з аднавяскоўцаў усё гэта добра памятаў і распавёў. Цікава, што ў савецкія часы ў маёй вёсцы налічвалася каля 160 двароў, а цяпер жывуць людзі толькі ў дваццаці хатах, і то гэта хутчэй дажываюць старыя.
— Ці былі з вашае вёскі вядомыя, выбітныя людзі, якіх ведаюць ва ўсім сьвеце?
— Не, такіх я не знайшоў. Праўда, я змог апублікаваць прозьвішчы тых, хто быў вывезены нямецкімі ўладамі на прымусовыя працы ў Нямеччыну. Ёсьць вельмі цікавыя ўспаміны людзей, як партызаны прымушалі нашых аднавяскоўцаў ісьці да іх у лес і як людзі з гэтым не пагаджаліся. Цікавы пэрыяд калектывізацыі, і пра гэта таксама згадваюць мае аднавяскоўцы...
— Ці цікавяцца вашы аднавяскоўцы цяпер гісторыяй сваёй вёскі, ці патрэбная ім ваша кніга?
— Зразумела, што старым, якія там цяпер дажываюць, гэта наўрад ці патрэбна. Але ёсьць маладыя, якія цяпер жывуць у розных гарадах па ўсёй Беларусі, тэлефанавалі, прасілі аб сустрэчы і хочуць атрымаць кнігу. Я зразумеў, што гэтую кнігу было варта напісаць і ня толькі дзеля сваіх дзяцей, яна патрэбная людзям. І шкада, што падобныя кнігі пішуцца ня ў кожнай нашай вёсцы. У мяне, дарэчы, ня ўвесь матэрыял увайшоў у гэтую кнігу, а гэта азначае, што над гісторыяй вёскі трэба яшчэ працаваць.