Чатырохсэрыйны тэлефільм “СМЕРШ” паказаў першы канал беларускага тэлебачаньня. Яго здымалі ўвосень 2006 году ў Горадні.
Фільм зроблены маскоўскай кінагрупай, рэжысэр — Зінові Ройзман. Жанр — “вайсковы прыгодніцкі баявік”, сцэнар напісаны на падставе аднайменнай аповесьці, аўтар якой Дзьмітры Іваноў.
Увосень 1945-га году тры афіцэры і сяржант “СМЕРШу” едуць зь Нямеччыны ў Маскву ў адпачынак. У заходнебеларускім горадзе яны сутыкаюцца з бандай альбо атрадам Арміі Краёвай, які дзёрзка нападае на склады, на чырвонаармейцаў, шмат забівае. Адпачыньнікі мусяць дапамагаць мясцовай камэндатуры зьліквідаваць атрад. У фільме гаворыцца пра Горадню, якая непадалёк, хаця глядач рэальна бачыць горад: сцэны, зробленыя ў рачным порце, побач з касьцёламі, на гарадзенскіх вуліцах.
Не зважаючы, што гэта баявік, аўтары імкнуліся прытрымлівацца рэальнай гісторыі. У сувязі з гэтым цікавыя два моманты: характарыстыка Арміі Краёвай і рамантызацыя супрацоўнікаў “СМЕРШу”. Вось урывак размовы з фільму.
Спадарыня: “Ён быў у атрадзе Арміі Краёвай”.
Сьмершавец: “Вы так спакойна пра гэта гаворыце…”
Дргуі сьмершавец: “Дзе банда?”
Спадарыня: “Атрад”.
Сьмершавец: “Банда!!”
Меркаваньне доктара гістарычных навук Алеся Смаленчука:
“Калі не памыляюся, Армія Краёва была афіцыйна расфарміраваная, таму, можа, з фармальнага боку няправільна называць тыя лясныя атрады Арміяй Краёвай… Мы праводзілі экспэдыцыю ў Сапоцкінскім раёне, людзі так і называлі іх — банды, хаця я разумею, што за гэтым тэрмінам не стаіць адназначны акт асуджэньня. Хаця выказваліся крытычна таксама пра іхнія мэты, нават гучала такое: “Ваявалі за Польшчу “ад можа да можа”, сталіца — Гожа”.
Гожа — гэта вёска на правым беразе Нёмана на поўнач ад Горадні.
У фільме заўважнае пэўнае імкненьне да гістарычнай праўды: “сьмершаўцы” называюць злачынцамі “лясных братоў”, а кабета, якую дапытваюць, адказвае:
“Вы так лічыце, таму, што змагаеце зь імі, а з пункту гледжаньня тых, хто змагаецца з вамі, злачынцы — вы. Бяда ў тым, што з часам злачынцамі робяцца ўсе, хто ў гэтым удзельнічае”.
А гэта — прызнаньне камандзера атраду Арміі Краёвай Юзафа, які мае званьне капітана:
“У нас рукі ў крыві, у немцаў у крыві, у рускіх, але мы з табой іншыя!! Я клянуся, што за вызваленьне Польшчы ад акупантаў буду біцца да канца!! Тут мой дом! Мне няма куды ісьці…”
У выніку атрад зьліквідаваны некалькімі “сьмершаўцамі”, сярод іх таксама ёсьць страты… Гісторык Алесь Смалянчук зазначае, што баевікі заўжды будуць здымаць, гэта неўміручы жанр, але што датычыць “СМЕРШу”, ён мяркуе наступнае:
“Гераізацыя гэтай арганізацыі мне вельмі не падабаецца. Гэта ж ня проста “Сьмерць шпіёнам!”, гэта ж фактычна яны займаліся “зачысткай” мясцовага насельніцтва, мясцовай тэрыторыі для ўсталяваньня савецкай улады”.