Іна Студзінская, Менск 3 сакавіка – Міжнародны дзень міру для пісьменьніка. Сьвята гэта заснаванае 48-м Кангрэсам Міжнароднага ПЭН-клюбу, які адбыўся ў студзені 1986 году. Ці адзначаюць беларускія пісьменьнікі гэты дзень, і колькі наагул сьвятаў міру ў календары?
Я налічыла амаль дзесятак розных сьвятаў міру. Назаву некалькі зь іх у храналягічнай пасьлядоўнасьці: 3 сакавіка – Міжнародны дзень міру для пісьменьніка, 9 жніўня – Міжнародны дзень міру карэнных народаў сьвету, 1 верасьня – Усясьветны дзень міру, 6 верасьня – Міжнародны дзень “Лекары сьвету – за мір”, 21 верасьня – Міжнародны дзень міру ААН... Сапраўды, усе Дні міру і не пералічыш.
А ці адзначаюць сёньняшні Міжнародны дзень міру беларускія пісьменьнікі? Шчыра кажучы, толькі кіраўніцтва Беларускага ПЭН-цэнтру прызналася, што ведае пра гэта сьвята. Пісьменьнікі, зь якімі я размаўляла, са зьдзіўленьнем даведаліся пра яго ад мяне. Што і казаць, беларускія пісьменьнікі перажываюць зараз ня лепшыя свае часы.
Меркаваньне пісьменьніка Валянціна Тараса:
(Тарас: ) “Гадоў 30 таму, на VІ зьезьдзе беларускіх пісьменьнікаў Васіль Быкаў сказаў: у нас выбар вельмі невялікі: альбо літаратура, альбо не літаратура. А яшчэ раней расейскі пісьменьнік Яўген Замяцін, аўтар антытаталітарнага раману “Мы”, сказаў: “Калі пісьменьнік павінен быць абачлівым, павінен быць, так бы мовіць, “благонадёжным”, то гэта не літаратура. Гэта тое, ўва што загортваецца селядзец”. У нашы дні ад пісьменьніка зноў і зноў патрабуюць менавіта чыноўніцкай абачлівасьці, паслужлівасьці. А самае галоўнае, не пісьменьнік павінен прыслухоўвацца да ўлады, а ўлада да пісьменьніка”.
З Валянцінам Тарасам нельга не пагадзіцца. На жаль, у нашай краіне гэта не заўсёды так. А вось пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч лічыць, што ў Дзень міру для пісьменьніка ўсім – і літаратарам, і чытачам – трэба задумацца, што з намі з усімі адбываецца.
(Алексіевіч: ) “Я думаю, мы павінны быць расчараваныя тым, што з намі адбываецца. Ня толькі з намі ў Беларусі, а наагул, з усім сьветам. Яшчэ гадоў 20 таму, калі пачалася перабудова, упала Бэрлінская сьцяна, узьніклі мэтафары нейкіх пераменаў. Здавалася, будзе новы сьвет. І вось што адбылося за гэтыя 20 гадоў: войны паўсюль. Сьвет зноў стаў размаўляць мовай вайны. І мы пайшлі як бы не ў 21-е стагодзьдзе, а назад. Думаю, у гэты дзень усім нам – і пісьменьнікам, і чытачам – трэба падумаць пра тое, што нешта з намі адбываецца. Я шмат ежджу па сьвеце, і я бачу гэтую разгубленасьць і ў простых людзей, і ў інтэлектуалаў – будучыню зноў немагчыма прагназаваць…”
Беларускім пісьменьнікам даводзіцца пастаянна адстойваць свае меркаваньні, свае перакананьні, свае правы. І як гэта не парадаксальна, адстойваць нават сваю маёмасьць, пабудаваную на пісьменьніцкія сродкі – Дом літаратара. Ня першы год ідзе барацьба за будынак, і цяпер у пісьменьнікаў адбіраюць апошняе. Чаму беларускім пісьменьнікам пастаянна даводзіцца змагацца, я запыталася ў Сьвятланы Алексіевіч:
(Алексіевіч: ) “Я думаю, мы проста закансэрваваліся. Мы аказаліся так заражаныя гэтым мікробам савецкім, што паралізаваныя ім. І я б не казала толькі пра будынак Саюзу пісьменьнікаў, які ў нас забіраюць несправядліва. Гэта сьведчыць пра тое, што ўлада ня лічыцца з намі, мы ёй не патрэбныя. Гэта яшчэ сьведчыць і пра іншае: энэргія даверу, энэргія асьветніцкая, энэргія палітычная – яна сышла з гэтага будынку, яна сышла, напэўна, з нашых словаў, з нашых кніг. Мы перасталі быць як раней, царквою, парлямэнтам, важным для людзей словам. Думаю, тут нашыя страты”.
А ці адзначаюць сёньняшні Міжнародны дзень міру беларускія пісьменьнікі? Шчыра кажучы, толькі кіраўніцтва Беларускага ПЭН-цэнтру прызналася, што ведае пра гэта сьвята. Пісьменьнікі, зь якімі я размаўляла, са зьдзіўленьнем даведаліся пра яго ад мяне. Што і казаць, беларускія пісьменьнікі перажываюць зараз ня лепшыя свае часы.
Меркаваньне пісьменьніка Валянціна Тараса:
(Тарас: ) “Гадоў 30 таму, на VІ зьезьдзе беларускіх пісьменьнікаў Васіль Быкаў сказаў: у нас выбар вельмі невялікі: альбо літаратура, альбо не літаратура. А яшчэ раней расейскі пісьменьнік Яўген Замяцін, аўтар антытаталітарнага раману “Мы”, сказаў: “Калі пісьменьнік павінен быць абачлівым, павінен быць, так бы мовіць, “благонадёжным”, то гэта не літаратура. Гэта тое, ўва што загортваецца селядзец”. У нашы дні ад пісьменьніка зноў і зноў патрабуюць менавіта чыноўніцкай абачлівасьці, паслужлівасьці. А самае галоўнае, не пісьменьнік павінен прыслухоўвацца да ўлады, а ўлада да пісьменьніка”.
З Валянцінам Тарасам нельга не пагадзіцца. На жаль, у нашай краіне гэта не заўсёды так. А вось пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч лічыць, што ў Дзень міру для пісьменьніка ўсім – і літаратарам, і чытачам – трэба задумацца, што з намі з усімі адбываецца.
(Алексіевіч: ) “Я думаю, мы павінны быць расчараваныя тым, што з намі адбываецца. Ня толькі з намі ў Беларусі, а наагул, з усім сьветам. Яшчэ гадоў 20 таму, калі пачалася перабудова, упала Бэрлінская сьцяна, узьніклі мэтафары нейкіх пераменаў. Здавалася, будзе новы сьвет. І вось што адбылося за гэтыя 20 гадоў: войны паўсюль. Сьвет зноў стаў размаўляць мовай вайны. І мы пайшлі як бы не ў 21-е стагодзьдзе, а назад. Думаю, у гэты дзень усім нам – і пісьменьнікам, і чытачам – трэба падумаць пра тое, што нешта з намі адбываецца. Я шмат ежджу па сьвеце, і я бачу гэтую разгубленасьць і ў простых людзей, і ў інтэлектуалаў – будучыню зноў немагчыма прагназаваць…”
Беларускім пісьменьнікам даводзіцца пастаянна адстойваць свае меркаваньні, свае перакананьні, свае правы. І як гэта не парадаксальна, адстойваць нават сваю маёмасьць, пабудаваную на пісьменьніцкія сродкі – Дом літаратара. Ня першы год ідзе барацьба за будынак, і цяпер у пісьменьнікаў адбіраюць апошняе. Чаму беларускім пісьменьнікам пастаянна даводзіцца змагацца, я запыталася ў Сьвятланы Алексіевіч:
(Алексіевіч: ) “Я думаю, мы проста закансэрваваліся. Мы аказаліся так заражаныя гэтым мікробам савецкім, што паралізаваныя ім. І я б не казала толькі пра будынак Саюзу пісьменьнікаў, які ў нас забіраюць несправядліва. Гэта сьведчыць пра тое, што ўлада ня лічыцца з намі, мы ёй не патрэбныя. Гэта яшчэ сьведчыць і пра іншае: энэргія даверу, энэргія асьветніцкая, энэргія палітычная – яна сышла з гэтага будынку, яна сышла, напэўна, з нашых словаў, з нашых кніг. Мы перасталі быць як раней, царквою, парлямэнтам, важным для людзей словам. Думаю, тут нашыя страты”.