Юры Дракахруст, Прага Грэцкі ўрад абмовіўся дапусьціць на сваю тэрыторыю міністра спорту Беларусі Юрыя Сівакова. Падстава – падазрэньні ў датычнасьці да зьнікненьня грамадзкіх дзеячоў Беларусі. Ці можа якая-небудзь краіна распачаць крымінальную справу супраць спадара Сівакова па гэтым абвінавачваньні? Як успрымае беларускае чынавенства візавыя санкцыі з боку краінаў Захаду? Наколькі наагул эфэктыўныя санкцыі супраць аўтарытарных рэжымаў?
Гэтыя пытаньні абмяркоўваюць у “Праскім акцэнце” галоўны рэдактар інтэрнэт-выданьня “Беларускія навіны” Аляксандар Класкоўскі, публіцыст Аляксандар Фядута, амэрыканскі экспэрт у міжнародным заканадаўстве, партнэр адвакацкай фірмы “Бэйкэр і Гастэтлер” Дэвід Рыўкін і дакладчык па Беларусі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы Хрыстас Пургурыдэс.
(Дракахруст: ) “Кіраўнік беларускай нацыянальнай алімпійскай дэлегацыі Юры Сівакоў застаўся дома. Грэцкі ўрад адмовіўся ўпусьціць яго на тэрыторыю сваёй краіны. Падставаю стала рэкамэндацыя кіраўніцтва Эўразьвязу, якая ў сваю чаргу грунтавалася на выснове, зробленай Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы. Паводле гэтай высновы ёсьць сур’ёзныя падазрэньні, што шэраг высокапастаўленых беларускіх чыноўнікаў, у тым ліку і цяперашні міністар спорту Юры Сівакоў датычныя да зьнікненьня апазыцыйных грамадзкіх дзеячоў.
Некаторыя выказвалі меркаваньне, што сытуацыя магла разьвівацца яшчэ больш скандальна, што Юры Сівакоў мог быць затрыманы ў афінскім аэрапорце, як падазраваны ў зьдзяйсьненьні гэтых крымінальных злачынствах.
Але варта адзначыць, што хаця сам спадар Сівакоў у адказ на адмову ў візе абвінавачваў Грэцыю і наагул заходнія дэмакратыі ў грэбаваньні правам, юрыдычных нормаў гэтыя дзяржавы ўсё ж прытрымліваюцца. Чалавек можа быць затрыманы ці падчас зьдзяйсьненьня злачынства, ці ў межах ужо распачатай дзесьці крымінальнай справы.
Напрыклад, сакратар беларуска-расейскага саюзу Павал Барадзін быў затрыманы ў ЗША як фігурант у справе аб фінансавых злоўжываньнях кампаніі “Мабэтэкс” – у справе, якую вялі праваахоўныя органы Швайцарыі.
Скажам, былы чылійскі дыктатар Аўгуста Піначэт быў арыштаваны ў Лёндане як падазраваны ў справе, распачатай гішпанскім судзьдзём. Справа тая, дарэчы, тычылася ня тысячаў чылійцаў, што сталі ахвярамі рэжыму Піначэта, а 9 грамадзянаў Гішпаніі, якія загінулі падчас праўленьня генэрала.
Ці можа суд нейкай краіны распачаць справу супраць замежнага, прынамсі, беларускага ўрадоўца, які падазраецца ў злачынствах адносна сваіх суграмадзянаў? Гаворыць Хрыстас Пургурыдэс – аўтар дакладу аб зьніклых у Беларусі, чые высновы і сталі падмуркам для адпаведнай рэзалюцыі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы”.
(Пургурыдэс: ) “Так, ёсьць юрысдыкцыя ў пэўных краінах, якая тычыцца некаторых злачынстваў. Гвалтоўныя зьнікненьні – гэта адно з такіх злачынстваў, якое ў пэўных эўрапейскіх краінах можа прывесьці да крымінальнага перасьледу.
Ёсьць некалькі краінаў, але я ня думаю, што было б слушна для мяне казаць, што тая або іншая краіна можа зрабіць гэта. Праблема ў атрыманьні сьведчаньняў. Таму што сьведчаньні мусяць быць сабраныя ў Беларусі. Вось чаму ніхто не павінен зашмат надаваць зашмат увагі крымінальным працэдурам за мяжой. Але трэба падкрэсьліваць важнасьць крымінальных працэдураў унутры Беларусі. Рэжым трэба намаганьнямі міжнароднай супольнасьці прымусіць правесьці належныя расьсьледаваньні й ажыцьцявіць крымінальныя працэдуры супраць тых, хто быў уцягнуты ў зьнікненьні”.
(Дракахруст: ) “Свой погляд на гэтую праблему выклаў у інтэрв’ю нашаму радыё амэрыканскі адмысловец міжнароднага права Дэвід Рыўкін”.
(Рыўкін: ) “Гэта вельмі складанае пытаньне, ёсьць шмат рознагалосьсяў, супярэчнасьцяў у міжнародным законе наконт гэтага. Я асабіста думаю, што ў адсутнасьці нейкай традыцыйнай базы для юрысдыкцыі сувэрэнная краіна ня можа арыштаваць афіцыйную асобу іншай краіны па абвінавачваньні ў злачынстве, якое мела месца на тэрыторыі той іншай краіны. Так што я, як і шмат іншых юрыстаў, мяркую, што, напрыклад, Бэльгія ня мела права распачынаць справу супраць прэм’ер-міністра Ізраілю Арыэля Шарона, бо інкрымінаваныя яму дзеяньні не адбываліся ў Бэльгіі і ня тычыліся бэльгійскіх грамадзянаў.
Але 99% эўрапейскіх краінаў і вялікая частка іншага сьвету мае іншы погляд. Яны дзейнічаюць паводле гэтак званай “унівэрсальнай юрысдыкцыі”. Паводле гэтага прынцыпу, ёсьць такія жудасныя рэчы, як ваенныя злачынствы, пазасудовыя сьмяротныя пакараньні, генацыд, што дзе б яны не адбываліся і хто б супраць каго іх ні рабіў, кожная краіна мае паўнамоцтвы дасьледаваць, судзіць і караць такіх асобаў. Тут ёсьць істотнае адрозьненьне паміж амэрыканскай і эўрапейскай пазыцыямі”.
(Дракахруст: ) “Як бачым, пытаньне міжнароднага перасьледу злачынцаў – справа надзвычай складаная, прынамсі эўрапейскія і амэрыканскія юрысты ў гэтым пытаньні прытрымліваюцца супрацьлеглых поглядаў. Ці ёсьць выкраданьне людзей злачынствам, якое падпадае пад унівэрсальную юрысдыкцыю – таксама праблема. Але вашынгтонскі юрыст Дэвід Рыўкін ўпэўнены, што ў любым выпадку грэцкі ўрад меў поўнае права не пусьціць спадара Сівакова на сваю тэрыторыю”.
(Рыўкін: ) “Былі выпадкі, калі людзям, якім быў забаронены ўезд у ЗША, было дазволена выступіць з трыбуны ААН. Прынамсі, прыкладам зьяўляецца Ясір Арафат. Але прычына ў тым, што ёсьць статус ААН, які абмяжоўвае сувэрэннае права краіны знаходжаньня, ААН можа запрашаць каго хоча. Але агульнае правіла такое: краіна мае сувэрэннае права забараніць уезд да сябе каму заўгодна, паводле любой прычыны. Выпадак ААН – выключны, бо Злучаныя Штаты, стаўшы краінай знаходжаньня штаб-кватэры ААН, самі абмежавалі свае правы. Але ААН і Алімпіяда – гэта розныя рэчы. Я чуў размовы пра дух сяброўства, спасылкі, што традыцыйна, прынамсі, у часы старажытнай Грэцыі, спыняліся нават войны – але гэта такая “лёгкая”, паэтычная аргумэнтацыя. Гэта – не юрыдычнае патрабаваньне. Няма ніякага абавязку краіны, якая праводзіць Алімпійскія гульні, пускаць да сябе непажаданую асобу”.
(Дракахруст: ) “Камэнтуючы рашэньне Грэцыі, спадар Сівакоў прыгадаў пра прэзумпцыю невінаватасьці. Але, як вынікае з тлумачэньняў спадара Рыўкіна, гэтыя спасылкі ў дадзеным выпадку недарэчныя. Спадара Сівакова грэкі не судзілі, іх рашэньне мела палітычны, а не юрыдычны характар. Пра палітычны аспэкт справы мы далей і пагаворым.
Скандал зь Юрыем Сіваковым – далёка ня першы падобнага кшталту ў апошнія гады. Варта прыгадаць хаця б незапрашэньне Аляксандра Лукашэнкі на саміт НАТА ў Прагу ў 2002 годзе, увядзеньне Эўразьвязам і Злучанымі Штатамі часовых візавых забаронаў для кіраўніцтва Беларусі падчас скандалаў вакол рэзыдэнцыі “Дразды” і групы АБСЭ. Кангрэс ЗША ўжо працяглы час абмяркоўвае “Акт аб дэмакратыі ў Беларусі”, які апроч іншага прадугледжвае ўвядзеньня візавых забаронаў адносна вышэйшых беларускіх чыноўнікаў.
Але наколькі моцны ўплыў робяць на беларускае чынавенства гісторыі, падобныя да той, што здарылася з паездкай Юрыя Сівакова ў Грэцыю? Якую рэакцыю выклікае ў іх: абурэньне, гатоўнасьць яшчэ больш рашуча адстойваць сваю пазыцыю ці наадварот – страх, імкненьне паводзіць сябе больш асьцярожна? Маё пытаньне да публіцыста Аляксандра Фядуты, у мінулым – таксама супрацоўніка адміністрацыі прэзыдэнта.
(Фядута: ) “На мой погляд усе гэтыя візавыя санкцыі аніякім чынам не ўплываюць на пазыцыі дзяржаўных службоўцаў, бо большасьць зь іх ад’яжджае за мяжу (прынамсі за заходнюю мяжу) раз на год – падчас адпачынку. Усё астатняе тычыцца толькі асобных пэрсонаў, якія займаюць больш высокія пасады. Таму няма аніякай крыўды за тое, што так адбываецца. “Увялі санкцыі – ну і ўвялі, не асабіста ж супраць мяне”, разважае кожны зь іх. А там, у вышэйшых эшалёнах улады, існуе катэгорыя людзей, якія прымаюць палітычныя рашэньні, і толькі іх гэта і тычыцца. Так што чыноўнікі ставяцца да гэтай праблемы абыякава”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, а як Вы мяркуеце, што падказвае Ваш досьвед, як успрымаюць беларускія чыноўнікі візавыя забароны ці пэрспэктыву такіх забаронаў?”
(Класкоўскі: ) “Натуральна, што для большасьці чынавенства гэта не трагедыя, бо наўпрост іх не закранае. Зь іншага боку, наколькі я, са свайго досьведу магу меркаваць, то... Калі казаць коратка – усе людзі. І чыноўнікі – таксама, і гэтае дзесяцігодзьдзе санкцыяў, міжнароднай абструкцыі ім абрыдла.
Зараз, калі пачалася Алімпіяда, расейскі друк поўны паведамленьняў пра “касякі” тамтэйшых палітыкаў, намэнклятуршчыкаў, якія рушылі ў Афіны. Прычым, яны гатовыя плаціць шалёныя грошы, каб пабыць там некалькі дзён. Мяркую, што беларускаму чынавенству сама мала зайздросна, бо яно ня можа параўнацца з расейскім ані ў эканамічным сэнсе, ані ў палітычным.
Беларускае чынавенства таксама хацела б езьдзіць па ўсім сьвеце, справа ня толькі ў найвышэйшых асобах. Не такія ўжо нашыя чыноўнікі й ідэйныя. Ёсьць, магчыма, невялічкае кола зацятых асобаў, збольшага гэта, мусіць, тыя, хто фігуруе ў знакамітым дакладзе Пургурыдэса. Для іх масты на Захад, бадай, спаленыя. Але для большасьці гэта ня так, і яны хацелі б пацяпленьня стасункаў з Захадам. Нават спадар Лукашэнка даволі цьвяроза ацэньвае ступень іх ідэйнасьці, калі гаворыць, што яны “рохкаюць каля карыта”. У глыбіні душы і сам Лукашэнка не хацеў бы быць ізгоем, як сёньня. І гэтыя патаемныя ваяжы на горналыжныя курорты ў Славенію і Аўстрыю паказваюць, чаго ён хацеў бы на самой справе. Але гэта як раз той выпадак, калі дарэчы прымаўка: “Рады бы ў рай, ды грахі не пускаюць”.
(Дракахруст: ) “Я прапаную пашырыць кантэкст нашай размовы. Пасьля таго, як грэцкія ўлады не далі візу спадару Сівакову, беларускія ўлады адмовілі ва ўезьдзе ў Беларусь дэлегацыі амэрыканскіх кангрэсмэнаў на чале з сэнатарам Джонам Маккэйнам. Дарэчы, спадар Сівакоў, камэнтуючы адмову яму ў візе, абвінаваціў у гэтым чамусьці менавіта Злучаныя Штаты. Але справа ня ў гэтых заявах саміх па сабе, а ў выніку: беларускіх чыноўнікаў не пускаюць на Захад, у адказ у Беларусь не пускаюць заходніх палітыкаў, навукоўцаў, грамадзкіх дзеячоў? Такая ізаляцыя – яна на карысьць каму? Спадар Класкоўскі, Вам слова”.
(Класкоўскі: ) “Калі ўзнаўляць храналёгію, то мне здаецца, што спачатку адмовілі ў візе спадару Маккэйну, а потым ужо не пусьцілі ў Грэцыю спадара Сівакова. Гісторыя з Маккэйнам проста ўсплыла пазьней, калі ён зрабіў публічную заяву. Так што тут не даводзіцца казаць пра помсту з боку беларускіх уладаў. Гэтая гісторыя з Маккэйнам дэманструе найперш інтэлектуальны і маральны узровень нашай улады, гэта такая местачковая помста за асабістую пазыцыю сэнатара Маккэйна. Ён вядомы як барацьбіт за радыкальныя дэмакратычныя перамены ў Беларусі. Пазыцыя беларускага боку такая: “Калі ты такі разумнік, то вось хваробу табе, а не візу”.
Гэта – пэўная тэндэнцыя: узгадайце, як у свой час не пускалі ў краіну спадара Дувэ, упаўнаважанага АБСЭ ў пытаньнях свабоды слова, які таксама вызначаўся рэзкімі заявамі на адрас беларускіх ўладаў. Пусьцілі б Макккэйна ў краіну, не падарваў бы ён гэтую ўладу.
Калі наагул разважаць наконт плёну санкцыяў і міжнароднай ізаляцыі, тут сапраўды ёсьць пытаньне. Па-першае, ёсьць санкцыі і санкцыі. Калі размова ідзе пра візавае “табу” для вузкага кола асобаў – гэта адно. Сапраўды, калі ўнутры краіны няма ўжо ніякіх маральных тармазоў, то поўха, якую далі грэкі, можа трохі працьвярэжвае і прымушае задумацца над тым, што ёсьць міжнародныя нормы. З другога боку, калі казаць пра шырокі комплекс санкцыяў, якія закранаюць эканамічныя інтарэсы Беларусі, вядуць да згортваньня навуковых, студэнцкіх кантактаў, то гэта б’е па інтарэсах больш шырокіх слаёў насельніцтва. Калі, утрыравана кажучы, уявіць сабе нейкі варыянт блякады, то трэба разумець, што, так бы мовіць, рацыёны намэнклятуры будуць зьменшаныя ў апошнюю чаргу. Ёсьць грубае народнае выслоўе: “Пакуль тлусты сохне, худы здохне”. Я мяркую, што практычна гэта і нерэальна, бо суседзтва Беларусі з Эўразьвязам прымушае да шчыльных кантактаў.
Вяртаючыся да асобы Маккэйна і наагул да гэтага тыпу шчырых, пасіянарных барацьбітоў за дэмакратычныя перамены ў Беларусі, трэба сказаць, што іншым разам іх лабавыя, катэгарычныя заявы, кажучы мовай беларускай прапаганды, ільюць ваду менавіта на яе млын. Падчас той жа рыскай канфэрэнцыі ў лютым, дзе спадар Маккэйн выступаў перад лідэрамі беларускай апазыцыі, беларуская прапаганда вельмі добра скарыстала некаторыя моманты, заявы кшталту: “Трэба вызваліць народ, які стогне пад пятой тыраніі”. Шараговы беларус пачуваецца трохі інакш, і такі лабавы патас выклікае іронію і трохі скептычнае стаўленьне да заходняга патранату над лёсам беларускай дэмакратыі”.
(Дракахруст: ) “А як ставіцца да праблемы маральнасьці і эфэктыўнасьці санкцыяў дакладчык па Беларусі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы Хрыстас Пургурыдэс?”
(Пургурыдэс: ) “Ніхто б не падтрымаў санкцыі проста так, таму што санкцыі паводле сваёй агульнай прыроды могуць нашкодзіць беларускім людзям, якія не вінаватыя ўва ўчынках свайго кіраўніцтва, не вінаватыя ўва учынках Лукашэнкавага рэжыму. Але былі выпадкі, калі людзі ў Іраку цярпелі ад таго, што мелі зладзейскае кіраўніцтва, людзі ў Сэрбіі цярпелі ад таго, што мелі зладзейскае кіраўніцтва. Таму санкцыі могуць у рэшце рэшт быць адзіным інструмэнтам, даступным міжнароднай супольнасьці, каб прынесьці дэмакратыю й вяршэнства закону ў Беларусь. Народ Беларусі можа пацярпець значна больш пад кіраўніцтвам цяперашняга рэжыму, калі цяперашні рэжым застанецца ўва ўладзе, чымсьці ад санкцыяў, якія могуць доўжыцца некалькі месяцаў і праз гэта рэжым падзе”.
(Дракахруст: ) “Спадар Фядута, а як Вы глядзіце на праблему маральнасьці санкцыяў? Пакараць хочуць рэжым, а церпяць простыя людзі. Калі, як мяркуе спадар Пургурыдэс, цярпець давядзецца некалькі месяцаў, дык гэта адна справа, а калі як, скажам, на Кубе – 40 гадоў – крыху іншая?”
(Фядута: ) “Паколькі пакуль што, на мой погляд, санкцыяў аніякіх не было, то няма пра што казаць наагул. Але калі ўводзяцца санкцыі, то яны сапраўды павінныя закранаць інтарэсы грамадзтва – толькі тады грамадзтва пачынае асэнсоўваць тое, што адбываецца. На мой погляд, пасьля таго, што адбылося з ЭГУ, сапраўды патрэба было ўвесьці санкцыі супраць сыстэмы. Спадар Радзькоў прымаў рашэньне аб ліквідацыі ЭГУ як службовая асоба, якая ўзначальвае ўсю сыстэму адукацыі. І санкцыі павінныя быць уведзеныя не асабіста супраць Радзькова, а супраць усёй сыстэмы адукацыі. Пасьля ліквідацыі ЭГУ заходнія краіны павінныя замарозіць усе праекты, якія датычацца фінансаваньня навуковых і адукацыйных праграмаў у дзяржаўных навуковых і адукацыйных установах Беларусі. Тады гэта і ёсьць санкцыі. А зараз што? Ну, не атрымае спадар Радзькоў тую візу, ну і што? Ніхто нічога, акрамя яго, не адчуе”.
(Дракахруст: ) “Наколькі ў палітыцы санкцыяў адносна Беларусі мусіць улічвацца яе шчыльная сувязь з Расеяй, якая, на думку некаторых, пагражае нават незалежнасьці Беларусі? Пытаньне спадару Пургурыдэсу”.
(Пургурыдэс: ) “Калі Расея вырашыць пайсьці на санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі, дык я ўпэўнены, што рэжым падзе за некалькі месяцаў. Мы маем двух ключавых гульцоў у гэтай гульні. Першы гулец – гэта народ Беларусі. Народ Беларусі павінен выйсьці на вуліцы, патрабуючы дэмакратыі. Народ Беларусі павінен мірна патрабаваць вяртаньня дэмакратыі ў сваю краіну. Другі ключавы гулец – Расея. Расея, відавочна, адыгрывае скрайне важную ролю ўва ўсім рэгіёне, і гэта ў інтарэсах Расеі – мець стабільнасьць у рэгіёне. І калі вы маеце рэжымы, якія не абраныя дэмакратычна, якія не паважаюць вяршэнства закону – вы ня можаце адчуваць сябе спакойна й быць упэўненымі ў стабільнасьці. Гэтыя рэжымы – крыніца нестабільнасьці”.
(Класкоўскі: ) “Мы часам гаворым пра лёс Беларусі так, нібыта тут ёсьць толькі некалькі гульцоў: улада, апазыцыя, зьнешнепалітычныя чыньнікі. Але ёсьць яшчэ і народ. Калі дзесяцігодзьдзе кіраваньня Лукашэнкі ў маштабах гісторыі – гэта імгненьне, то для асобы, для асобнага чалавека – гэта вельмі шмат. І таму варта глядзець з пазыцыі нейкага прыватнага чалавека. Змагары за свабоду Беларусі могуць думаць: “Хай будзе 5-10 гадоў ціску, затое потым будзе дэмакратычны рай”. А для канкрэтнага маладога чалавека гэта можа быць стратай жыцьцёвай пэрспэктывы. Нельга ўсё разглядаць у рэвалюцыйных катэгорыях – калі будзе зрынуты гэты рэжым. Жыцьцё працягваецца і трэба, каб у кожнага пакаленьня быў свой жыцьцёвы шанец.
І яшчэ адзін момант. Калі казаць пра татальныя санкцыі, якія закранаюць шырокія слаі насельніцтва, то я прыгадваю зімовую расейскую “газавую атаку”. Гэта ж таксама прыклад татальных санкцыяў. Мне здаецца, што тады спрацаваў фэномэн яднаньня нацыі вакол правадыра ў цяжкую хвіліну. Пра гэта таксама трэба памятаць”.
(Дракахруст: ) “Я прапаную пагаварыць пра яшчэ адзін аспэкт магчымай рэакцыі беларускага грамадзтва на выпадак зь Сіваковым. Вы, спадар Класкоўскі, прыгадалі своеасаблівы адказ беларусаў на лютаўскую газавую блякаду, у пэўнай ступені – на тыя самыя расейскія санкцыі, пра якія казаў спадар Пургурыдэс. Рэакцыя была паводле прынцыпу “нашых б’юць”. Што тычыцца Сівакова, то тут можа спрацаваць падобны мэханізм, але ўжо чыста спартовы “Судзьдзю – на мыла”. Калі беларускія спартоўцы прывязуць менш мэдалёў, чым чакалася, дык ня толькі ўлады, але і заўзятары могуць сказаць: “Судзілі нашых у Грэцыі несправядліва, нават кіраўніка дэлегацыі туды не пусьцілі”.
(Класкоўскі: ) “Хіба толькі постфактум, калі “ўраджай” мэдалёў будзе больш сьціплы, чым было загадана, тады сапраўды могуць паставіць гэтую кружэлку. І ўсё ж я мяркую, што вялікага прапагандысцкага размаху тут ня будзе. Глядзіце, як хуценька згарнулі ўсе пратэсты. Напачатку МЗС і сам Сівакоў выступалі, нават неабачліва заяўлялі, што грэкі і Эўропа не прыводзяць аніякіх пераканаўчых доказаў. А потым спахапіліся і прыкусілі язык, бо калі пасыплюцца доказы, то мала ня здасца.
Таму, калі параўноўваць зь лютаўскай “газавай атакай” Расеі, то ў тым выпадку беларускай уладзе не было асабліва чаго ўтойваць. Тады беларускі кіраўнік выступаў палымяна і амаль што шчыра, хіба трохі замоўчваючы пра абяцанкі продажу “Белтрансгазу” і іншага “фамільнага срэбра” – абяцанкі, якія даваліся расейцам перад выбарамі 2001 году. Што да Сівакова, то нават у апалітычнага заўзятара можа прачнуцца “нездаровы”, паводле ўладных меркаваньняў, інтарэс – а што ж міністру сапраўды інкрымінуюць. Таму, я думаю, невыпадкова афіцыйны Менск гэтак хутка згарнуў пратэсты і наўрад ці і ў далейшым будзе надта раскручваць гэтую тэму, бо пытаньне гэтае – двухбаковавострае”.
(Фядута: ) “Гэтым разам я цалкам пагаджаюся са спадаром Класкоўскім, бо нічога, акрамя цікавасьці наконт таго, хто такі наагул Сівакоў, аб існаваньні якога большая частка беларускіх заўзятараў ня ведае, і таго, чаму яго не пусьцілі ў Грэцыю – ніякіх іншых пытаньняў у заўзятараў і быць ня можа. Гэта па-першае. А па-другое, ну і што з таго, што міністра не пусьцілі? Калі ад гэтага беларускія спартоўцы пачалі выступаць горш, дык што гэта за спартоўцы?
І яшчэ адна заўвага – наконт параўнаньня справы Сівакова і лютаўскай “газавай атакай” Расеі. Не было тады аніякіх санкцыяў, быў адзін дзень, калі газ не паступаў у Беларусь. Гэтага ніхто на сабе не адчуў і адбылася не кансалідацыя вакол улады, а псыхалягічная самаабарона кожнага жыхара Беларусі.
Такая кансалідацыя магла б адбыцца, калі б мы былі літоўцамі і Расея спыніла газавыя пастаўкі з прычыны таго, што мы сталі сувэрэннымі. Але ведаеце – беларусы ня той народ. Ну першыя два тыдні можа і будзе кансалідацыя. А далей пачнецца “самаедзтва”, дакладней, народ пачне “есьці” ўласную ўладу. І нічога іншага быць ня можа, бо што ты за кіраўнік, калі за два-тры тыдні, калі спынілі газ, ты ня здолеў дамовіцца наконт паставак? А большага запасу газавай трываласьці ў Беларусі няма”.
(Дракахруст: ) “Кіраўнік беларускай нацыянальнай алімпійскай дэлегацыі Юры Сівакоў застаўся дома. Грэцкі ўрад адмовіўся ўпусьціць яго на тэрыторыю сваёй краіны. Падставаю стала рэкамэндацыя кіраўніцтва Эўразьвязу, якая ў сваю чаргу грунтавалася на выснове, зробленай Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы. Паводле гэтай высновы ёсьць сур’ёзныя падазрэньні, што шэраг высокапастаўленых беларускіх чыноўнікаў, у тым ліку і цяперашні міністар спорту Юры Сівакоў датычныя да зьнікненьня апазыцыйных грамадзкіх дзеячоў.
Некаторыя выказвалі меркаваньне, што сытуацыя магла разьвівацца яшчэ больш скандальна, што Юры Сівакоў мог быць затрыманы ў афінскім аэрапорце, як падазраваны ў зьдзяйсьненьні гэтых крымінальных злачынствах.
Але варта адзначыць, што хаця сам спадар Сівакоў у адказ на адмову ў візе абвінавачваў Грэцыю і наагул заходнія дэмакратыі ў грэбаваньні правам, юрыдычных нормаў гэтыя дзяржавы ўсё ж прытрымліваюцца. Чалавек можа быць затрыманы ці падчас зьдзяйсьненьня злачынства, ці ў межах ужо распачатай дзесьці крымінальнай справы.
Напрыклад, сакратар беларуска-расейскага саюзу Павал Барадзін быў затрыманы ў ЗША як фігурант у справе аб фінансавых злоўжываньнях кампаніі “Мабэтэкс” – у справе, якую вялі праваахоўныя органы Швайцарыі.
Скажам, былы чылійскі дыктатар Аўгуста Піначэт быў арыштаваны ў Лёндане як падазраваны ў справе, распачатай гішпанскім судзьдзём. Справа тая, дарэчы, тычылася ня тысячаў чылійцаў, што сталі ахвярамі рэжыму Піначэта, а 9 грамадзянаў Гішпаніі, якія загінулі падчас праўленьня генэрала.
Ці можа суд нейкай краіны распачаць справу супраць замежнага, прынамсі, беларускага ўрадоўца, які падазраецца ў злачынствах адносна сваіх суграмадзянаў? Гаворыць Хрыстас Пургурыдэс – аўтар дакладу аб зьніклых у Беларусі, чые высновы і сталі падмуркам для адпаведнай рэзалюцыі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы”.
(Пургурыдэс: ) “Так, ёсьць юрысдыкцыя ў пэўных краінах, якая тычыцца некаторых злачынстваў. Гвалтоўныя зьнікненьні – гэта адно з такіх злачынстваў, якое ў пэўных эўрапейскіх краінах можа прывесьці да крымінальнага перасьледу.
Ёсьць некалькі краінаў, але я ня думаю, што было б слушна для мяне казаць, што тая або іншая краіна можа зрабіць гэта. Праблема ў атрыманьні сьведчаньняў. Таму што сьведчаньні мусяць быць сабраныя ў Беларусі. Вось чаму ніхто не павінен зашмат надаваць зашмат увагі крымінальным працэдурам за мяжой. Але трэба падкрэсьліваць важнасьць крымінальных працэдураў унутры Беларусі. Рэжым трэба намаганьнямі міжнароднай супольнасьці прымусіць правесьці належныя расьсьледаваньні й ажыцьцявіць крымінальныя працэдуры супраць тых, хто быў уцягнуты ў зьнікненьні”.
(Дракахруст: ) “Свой погляд на гэтую праблему выклаў у інтэрв’ю нашаму радыё амэрыканскі адмысловец міжнароднага права Дэвід Рыўкін”.
(Рыўкін: ) “Гэта вельмі складанае пытаньне, ёсьць шмат рознагалосьсяў, супярэчнасьцяў у міжнародным законе наконт гэтага. Я асабіста думаю, што ў адсутнасьці нейкай традыцыйнай базы для юрысдыкцыі сувэрэнная краіна ня можа арыштаваць афіцыйную асобу іншай краіны па абвінавачваньні ў злачынстве, якое мела месца на тэрыторыі той іншай краіны. Так што я, як і шмат іншых юрыстаў, мяркую, што, напрыклад, Бэльгія ня мела права распачынаць справу супраць прэм’ер-міністра Ізраілю Арыэля Шарона, бо інкрымінаваныя яму дзеяньні не адбываліся ў Бэльгіі і ня тычыліся бэльгійскіх грамадзянаў.
Але 99% эўрапейскіх краінаў і вялікая частка іншага сьвету мае іншы погляд. Яны дзейнічаюць паводле гэтак званай “унівэрсальнай юрысдыкцыі”. Паводле гэтага прынцыпу, ёсьць такія жудасныя рэчы, як ваенныя злачынствы, пазасудовыя сьмяротныя пакараньні, генацыд, што дзе б яны не адбываліся і хто б супраць каго іх ні рабіў, кожная краіна мае паўнамоцтвы дасьледаваць, судзіць і караць такіх асобаў. Тут ёсьць істотнае адрозьненьне паміж амэрыканскай і эўрапейскай пазыцыямі”.
(Дракахруст: ) “Як бачым, пытаньне міжнароднага перасьледу злачынцаў – справа надзвычай складаная, прынамсі эўрапейскія і амэрыканскія юрысты ў гэтым пытаньні прытрымліваюцца супрацьлеглых поглядаў. Ці ёсьць выкраданьне людзей злачынствам, якое падпадае пад унівэрсальную юрысдыкцыю – таксама праблема. Але вашынгтонскі юрыст Дэвід Рыўкін ўпэўнены, што ў любым выпадку грэцкі ўрад меў поўнае права не пусьціць спадара Сівакова на сваю тэрыторыю”.
(Рыўкін: ) “Былі выпадкі, калі людзям, якім быў забаронены ўезд у ЗША, было дазволена выступіць з трыбуны ААН. Прынамсі, прыкладам зьяўляецца Ясір Арафат. Але прычына ў тым, што ёсьць статус ААН, які абмяжоўвае сувэрэннае права краіны знаходжаньня, ААН можа запрашаць каго хоча. Але агульнае правіла такое: краіна мае сувэрэннае права забараніць уезд да сябе каму заўгодна, паводле любой прычыны. Выпадак ААН – выключны, бо Злучаныя Штаты, стаўшы краінай знаходжаньня штаб-кватэры ААН, самі абмежавалі свае правы. Але ААН і Алімпіяда – гэта розныя рэчы. Я чуў размовы пра дух сяброўства, спасылкі, што традыцыйна, прынамсі, у часы старажытнай Грэцыі, спыняліся нават войны – але гэта такая “лёгкая”, паэтычная аргумэнтацыя. Гэта – не юрыдычнае патрабаваньне. Няма ніякага абавязку краіны, якая праводзіць Алімпійскія гульні, пускаць да сябе непажаданую асобу”.
(Дракахруст: ) “Камэнтуючы рашэньне Грэцыі, спадар Сівакоў прыгадаў пра прэзумпцыю невінаватасьці. Але, як вынікае з тлумачэньняў спадара Рыўкіна, гэтыя спасылкі ў дадзеным выпадку недарэчныя. Спадара Сівакова грэкі не судзілі, іх рашэньне мела палітычны, а не юрыдычны характар. Пра палітычны аспэкт справы мы далей і пагаворым.
Скандал зь Юрыем Сіваковым – далёка ня першы падобнага кшталту ў апошнія гады. Варта прыгадаць хаця б незапрашэньне Аляксандра Лукашэнкі на саміт НАТА ў Прагу ў 2002 годзе, увядзеньне Эўразьвязам і Злучанымі Штатамі часовых візавых забаронаў для кіраўніцтва Беларусі падчас скандалаў вакол рэзыдэнцыі “Дразды” і групы АБСЭ. Кангрэс ЗША ўжо працяглы час абмяркоўвае “Акт аб дэмакратыі ў Беларусі”, які апроч іншага прадугледжвае ўвядзеньня візавых забаронаў адносна вышэйшых беларускіх чыноўнікаў.
Але наколькі моцны ўплыў робяць на беларускае чынавенства гісторыі, падобныя да той, што здарылася з паездкай Юрыя Сівакова ў Грэцыю? Якую рэакцыю выклікае ў іх: абурэньне, гатоўнасьць яшчэ больш рашуча адстойваць сваю пазыцыю ці наадварот – страх, імкненьне паводзіць сябе больш асьцярожна? Маё пытаньне да публіцыста Аляксандра Фядуты, у мінулым – таксама супрацоўніка адміністрацыі прэзыдэнта.
(Фядута: ) “На мой погляд усе гэтыя візавыя санкцыі аніякім чынам не ўплываюць на пазыцыі дзяржаўных службоўцаў, бо большасьць зь іх ад’яжджае за мяжу (прынамсі за заходнюю мяжу) раз на год – падчас адпачынку. Усё астатняе тычыцца толькі асобных пэрсонаў, якія займаюць больш высокія пасады. Таму няма аніякай крыўды за тое, што так адбываецца. “Увялі санкцыі – ну і ўвялі, не асабіста ж супраць мяне”, разважае кожны зь іх. А там, у вышэйшых эшалёнах улады, існуе катэгорыя людзей, якія прымаюць палітычныя рашэньні, і толькі іх гэта і тычыцца. Так што чыноўнікі ставяцца да гэтай праблемы абыякава”.
(Дракахруст: ) “Спадар Класкоўскі, а як Вы мяркуеце, што падказвае Ваш досьвед, як успрымаюць беларускія чыноўнікі візавыя забароны ці пэрспэктыву такіх забаронаў?”
(Класкоўскі: ) “Натуральна, што для большасьці чынавенства гэта не трагедыя, бо наўпрост іх не закранае. Зь іншага боку, наколькі я, са свайго досьведу магу меркаваць, то... Калі казаць коратка – усе людзі. І чыноўнікі – таксама, і гэтае дзесяцігодзьдзе санкцыяў, міжнароднай абструкцыі ім абрыдла.
Зараз, калі пачалася Алімпіяда, расейскі друк поўны паведамленьняў пра “касякі” тамтэйшых палітыкаў, намэнклятуршчыкаў, якія рушылі ў Афіны. Прычым, яны гатовыя плаціць шалёныя грошы, каб пабыць там некалькі дзён. Мяркую, што беларускаму чынавенству сама мала зайздросна, бо яно ня можа параўнацца з расейскім ані ў эканамічным сэнсе, ані ў палітычным.
Беларускае чынавенства таксама хацела б езьдзіць па ўсім сьвеце, справа ня толькі ў найвышэйшых асобах. Не такія ўжо нашыя чыноўнікі й ідэйныя. Ёсьць, магчыма, невялічкае кола зацятых асобаў, збольшага гэта, мусіць, тыя, хто фігуруе ў знакамітым дакладзе Пургурыдэса. Для іх масты на Захад, бадай, спаленыя. Але для большасьці гэта ня так, і яны хацелі б пацяпленьня стасункаў з Захадам. Нават спадар Лукашэнка даволі цьвяроза ацэньвае ступень іх ідэйнасьці, калі гаворыць, што яны “рохкаюць каля карыта”. У глыбіні душы і сам Лукашэнка не хацеў бы быць ізгоем, як сёньня. І гэтыя патаемныя ваяжы на горналыжныя курорты ў Славенію і Аўстрыю паказваюць, чаго ён хацеў бы на самой справе. Але гэта як раз той выпадак, калі дарэчы прымаўка: “Рады бы ў рай, ды грахі не пускаюць”.
(Дракахруст: ) “Я прапаную пашырыць кантэкст нашай размовы. Пасьля таго, як грэцкія ўлады не далі візу спадару Сівакову, беларускія ўлады адмовілі ва ўезьдзе ў Беларусь дэлегацыі амэрыканскіх кангрэсмэнаў на чале з сэнатарам Джонам Маккэйнам. Дарэчы, спадар Сівакоў, камэнтуючы адмову яму ў візе, абвінаваціў у гэтым чамусьці менавіта Злучаныя Штаты. Але справа ня ў гэтых заявах саміх па сабе, а ў выніку: беларускіх чыноўнікаў не пускаюць на Захад, у адказ у Беларусь не пускаюць заходніх палітыкаў, навукоўцаў, грамадзкіх дзеячоў? Такая ізаляцыя – яна на карысьць каму? Спадар Класкоўскі, Вам слова”.
(Класкоўскі: ) “Калі ўзнаўляць храналёгію, то мне здаецца, што спачатку адмовілі ў візе спадару Маккэйну, а потым ужо не пусьцілі ў Грэцыю спадара Сівакова. Гісторыя з Маккэйнам проста ўсплыла пазьней, калі ён зрабіў публічную заяву. Так што тут не даводзіцца казаць пра помсту з боку беларускіх уладаў. Гэтая гісторыя з Маккэйнам дэманструе найперш інтэлектуальны і маральны узровень нашай улады, гэта такая местачковая помста за асабістую пазыцыю сэнатара Маккэйна. Ён вядомы як барацьбіт за радыкальныя дэмакратычныя перамены ў Беларусі. Пазыцыя беларускага боку такая: “Калі ты такі разумнік, то вось хваробу табе, а не візу”.
Гэта – пэўная тэндэнцыя: узгадайце, як у свой час не пускалі ў краіну спадара Дувэ, упаўнаважанага АБСЭ ў пытаньнях свабоды слова, які таксама вызначаўся рэзкімі заявамі на адрас беларускіх ўладаў. Пусьцілі б Макккэйна ў краіну, не падарваў бы ён гэтую ўладу.
Калі наагул разважаць наконт плёну санкцыяў і міжнароднай ізаляцыі, тут сапраўды ёсьць пытаньне. Па-першае, ёсьць санкцыі і санкцыі. Калі размова ідзе пра візавае “табу” для вузкага кола асобаў – гэта адно. Сапраўды, калі ўнутры краіны няма ўжо ніякіх маральных тармазоў, то поўха, якую далі грэкі, можа трохі працьвярэжвае і прымушае задумацца над тым, што ёсьць міжнародныя нормы. З другога боку, калі казаць пра шырокі комплекс санкцыяў, якія закранаюць эканамічныя інтарэсы Беларусі, вядуць да згортваньня навуковых, студэнцкіх кантактаў, то гэта б’е па інтарэсах больш шырокіх слаёў насельніцтва. Калі, утрыравана кажучы, уявіць сабе нейкі варыянт блякады, то трэба разумець, што, так бы мовіць, рацыёны намэнклятуры будуць зьменшаныя ў апошнюю чаргу. Ёсьць грубае народнае выслоўе: “Пакуль тлусты сохне, худы здохне”. Я мяркую, што практычна гэта і нерэальна, бо суседзтва Беларусі з Эўразьвязам прымушае да шчыльных кантактаў.
Вяртаючыся да асобы Маккэйна і наагул да гэтага тыпу шчырых, пасіянарных барацьбітоў за дэмакратычныя перамены ў Беларусі, трэба сказаць, што іншым разам іх лабавыя, катэгарычныя заявы, кажучы мовай беларускай прапаганды, ільюць ваду менавіта на яе млын. Падчас той жа рыскай канфэрэнцыі ў лютым, дзе спадар Маккэйн выступаў перад лідэрамі беларускай апазыцыі, беларуская прапаганда вельмі добра скарыстала некаторыя моманты, заявы кшталту: “Трэба вызваліць народ, які стогне пад пятой тыраніі”. Шараговы беларус пачуваецца трохі інакш, і такі лабавы патас выклікае іронію і трохі скептычнае стаўленьне да заходняга патранату над лёсам беларускай дэмакратыі”.
(Дракахруст: ) “А як ставіцца да праблемы маральнасьці і эфэктыўнасьці санкцыяў дакладчык па Беларусі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы Хрыстас Пургурыдэс?”
(Пургурыдэс: ) “Ніхто б не падтрымаў санкцыі проста так, таму што санкцыі паводле сваёй агульнай прыроды могуць нашкодзіць беларускім людзям, якія не вінаватыя ўва ўчынках свайго кіраўніцтва, не вінаватыя ўва учынках Лукашэнкавага рэжыму. Але былі выпадкі, калі людзі ў Іраку цярпелі ад таго, што мелі зладзейскае кіраўніцтва, людзі ў Сэрбіі цярпелі ад таго, што мелі зладзейскае кіраўніцтва. Таму санкцыі могуць у рэшце рэшт быць адзіным інструмэнтам, даступным міжнароднай супольнасьці, каб прынесьці дэмакратыю й вяршэнства закону ў Беларусь. Народ Беларусі можа пацярпець значна больш пад кіраўніцтвам цяперашняга рэжыму, калі цяперашні рэжым застанецца ўва ўладзе, чымсьці ад санкцыяў, якія могуць доўжыцца некалькі месяцаў і праз гэта рэжым падзе”.
(Дракахруст: ) “Спадар Фядута, а як Вы глядзіце на праблему маральнасьці санкцыяў? Пакараць хочуць рэжым, а церпяць простыя людзі. Калі, як мяркуе спадар Пургурыдэс, цярпець давядзецца некалькі месяцаў, дык гэта адна справа, а калі як, скажам, на Кубе – 40 гадоў – крыху іншая?”
(Фядута: ) “Паколькі пакуль што, на мой погляд, санкцыяў аніякіх не было, то няма пра што казаць наагул. Але калі ўводзяцца санкцыі, то яны сапраўды павінныя закранаць інтарэсы грамадзтва – толькі тады грамадзтва пачынае асэнсоўваць тое, што адбываецца. На мой погляд, пасьля таго, што адбылося з ЭГУ, сапраўды патрэба было ўвесьці санкцыі супраць сыстэмы. Спадар Радзькоў прымаў рашэньне аб ліквідацыі ЭГУ як службовая асоба, якая ўзначальвае ўсю сыстэму адукацыі. І санкцыі павінныя быць уведзеныя не асабіста супраць Радзькова, а супраць усёй сыстэмы адукацыі. Пасьля ліквідацыі ЭГУ заходнія краіны павінныя замарозіць усе праекты, якія датычацца фінансаваньня навуковых і адукацыйных праграмаў у дзяржаўных навуковых і адукацыйных установах Беларусі. Тады гэта і ёсьць санкцыі. А зараз што? Ну, не атрымае спадар Радзькоў тую візу, ну і што? Ніхто нічога, акрамя яго, не адчуе”.
(Дракахруст: ) “Наколькі ў палітыцы санкцыяў адносна Беларусі мусіць улічвацца яе шчыльная сувязь з Расеяй, якая, на думку некаторых, пагражае нават незалежнасьці Беларусі? Пытаньне спадару Пургурыдэсу”.
(Пургурыдэс: ) “Калі Расея вырашыць пайсьці на санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі, дык я ўпэўнены, што рэжым падзе за некалькі месяцаў. Мы маем двух ключавых гульцоў у гэтай гульні. Першы гулец – гэта народ Беларусі. Народ Беларусі павінен выйсьці на вуліцы, патрабуючы дэмакратыі. Народ Беларусі павінен мірна патрабаваць вяртаньня дэмакратыі ў сваю краіну. Другі ключавы гулец – Расея. Расея, відавочна, адыгрывае скрайне важную ролю ўва ўсім рэгіёне, і гэта ў інтарэсах Расеі – мець стабільнасьць у рэгіёне. І калі вы маеце рэжымы, якія не абраныя дэмакратычна, якія не паважаюць вяршэнства закону – вы ня можаце адчуваць сябе спакойна й быць упэўненымі ў стабільнасьці. Гэтыя рэжымы – крыніца нестабільнасьці”.
(Класкоўскі: ) “Мы часам гаворым пра лёс Беларусі так, нібыта тут ёсьць толькі некалькі гульцоў: улада, апазыцыя, зьнешнепалітычныя чыньнікі. Але ёсьць яшчэ і народ. Калі дзесяцігодзьдзе кіраваньня Лукашэнкі ў маштабах гісторыі – гэта імгненьне, то для асобы, для асобнага чалавека – гэта вельмі шмат. І таму варта глядзець з пазыцыі нейкага прыватнага чалавека. Змагары за свабоду Беларусі могуць думаць: “Хай будзе 5-10 гадоў ціску, затое потым будзе дэмакратычны рай”. А для канкрэтнага маладога чалавека гэта можа быць стратай жыцьцёвай пэрспэктывы. Нельга ўсё разглядаць у рэвалюцыйных катэгорыях – калі будзе зрынуты гэты рэжым. Жыцьцё працягваецца і трэба, каб у кожнага пакаленьня быў свой жыцьцёвы шанец.
І яшчэ адзін момант. Калі казаць пра татальныя санкцыі, якія закранаюць шырокія слаі насельніцтва, то я прыгадваю зімовую расейскую “газавую атаку”. Гэта ж таксама прыклад татальных санкцыяў. Мне здаецца, што тады спрацаваў фэномэн яднаньня нацыі вакол правадыра ў цяжкую хвіліну. Пра гэта таксама трэба памятаць”.
(Дракахруст: ) “Я прапаную пагаварыць пра яшчэ адзін аспэкт магчымай рэакцыі беларускага грамадзтва на выпадак зь Сіваковым. Вы, спадар Класкоўскі, прыгадалі своеасаблівы адказ беларусаў на лютаўскую газавую блякаду, у пэўнай ступені – на тыя самыя расейскія санкцыі, пра якія казаў спадар Пургурыдэс. Рэакцыя была паводле прынцыпу “нашых б’юць”. Што тычыцца Сівакова, то тут можа спрацаваць падобны мэханізм, але ўжо чыста спартовы “Судзьдзю – на мыла”. Калі беларускія спартоўцы прывязуць менш мэдалёў, чым чакалася, дык ня толькі ўлады, але і заўзятары могуць сказаць: “Судзілі нашых у Грэцыі несправядліва, нават кіраўніка дэлегацыі туды не пусьцілі”.
(Класкоўскі: ) “Хіба толькі постфактум, калі “ўраджай” мэдалёў будзе больш сьціплы, чым было загадана, тады сапраўды могуць паставіць гэтую кружэлку. І ўсё ж я мяркую, што вялікага прапагандысцкага размаху тут ня будзе. Глядзіце, як хуценька згарнулі ўсе пратэсты. Напачатку МЗС і сам Сівакоў выступалі, нават неабачліва заяўлялі, што грэкі і Эўропа не прыводзяць аніякіх пераканаўчых доказаў. А потым спахапіліся і прыкусілі язык, бо калі пасыплюцца доказы, то мала ня здасца.
Таму, калі параўноўваць зь лютаўскай “газавай атакай” Расеі, то ў тым выпадку беларускай уладзе не было асабліва чаго ўтойваць. Тады беларускі кіраўнік выступаў палымяна і амаль што шчыра, хіба трохі замоўчваючы пра абяцанкі продажу “Белтрансгазу” і іншага “фамільнага срэбра” – абяцанкі, якія даваліся расейцам перад выбарамі 2001 году. Што да Сівакова, то нават у апалітычнага заўзятара можа прачнуцца “нездаровы”, паводле ўладных меркаваньняў, інтарэс – а што ж міністру сапраўды інкрымінуюць. Таму, я думаю, невыпадкова афіцыйны Менск гэтак хутка згарнуў пратэсты і наўрад ці і ў далейшым будзе надта раскручваць гэтую тэму, бо пытаньне гэтае – двухбаковавострае”.
(Фядута: ) “Гэтым разам я цалкам пагаджаюся са спадаром Класкоўскім, бо нічога, акрамя цікавасьці наконт таго, хто такі наагул Сівакоў, аб існаваньні якога большая частка беларускіх заўзятараў ня ведае, і таго, чаму яго не пусьцілі ў Грэцыю – ніякіх іншых пытаньняў у заўзятараў і быць ня можа. Гэта па-першае. А па-другое, ну і што з таго, што міністра не пусьцілі? Калі ад гэтага беларускія спартоўцы пачалі выступаць горш, дык што гэта за спартоўцы?
І яшчэ адна заўвага – наконт параўнаньня справы Сівакова і лютаўскай “газавай атакай” Расеі. Не было тады аніякіх санкцыяў, быў адзін дзень, калі газ не паступаў у Беларусь. Гэтага ніхто на сабе не адчуў і адбылася не кансалідацыя вакол улады, а псыхалягічная самаабарона кожнага жыхара Беларусі.
Такая кансалідацыя магла б адбыцца, калі б мы былі літоўцамі і Расея спыніла газавыя пастаўкі з прычыны таго, што мы сталі сувэрэннымі. Але ведаеце – беларусы ня той народ. Ну першыя два тыдні можа і будзе кансалідацыя. А далей пачнецца “самаедзтва”, дакладней, народ пачне “есьці” ўласную ўладу. І нічога іншага быць ня можа, бо што ты за кіраўнік, калі за два-тры тыдні, калі спынілі газ, ты ня здолеў дамовіцца наконт паставак? А большага запасу газавай трываласьці ў Беларусі няма”.