Юры Дракахруст, Прага Аляксандар Казулін галадае ўжо больш за 50 дзён. Ці выканальныя патрабаваньні, якія ён выстаўляе? Якая рэакцыя грамадзтва на ягоную галадоўку? Ці можа яна прывесьці да зьменаў палітычнай сытуацыі? На гэтыя тэмы ў “Праскім акцэнце” вядуць гутарку пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч і філёзаф Валянцін Акудовіч, міжнародны каардынатар “Хартыі–97” Андрэй Саньнікаў і расейскі палітоляг Фёдар Лук''янаў, былы палітвязень Сяргей Скрабец і багаслоў Сяргей Гардун.
(Дракахруст: ) “Галадоўка вязьня калёніі “Віцьба”, былога кандыдата на прэзыдэнта Аляксандра Казуліна стала хіба ня самай галоўнай падзеяй у Беларусі ў апошнія тыдні. Гэта – ня першая галадоўка пратэсту, наадварот, яна палягае якраз у шэрагу працяглых галадовак іншых палітвязьняў – Мікалая Аўтуховіча і Сяргея Скрабца, а па часе супала з калектыўнымі галадоўкамі пратэстантаў і каталікоў. І усё ж у галадоўкі Казуліна ёсьць асаблівасьці, якія кардынальна адрозьніваюць яе ад іншых.
Па-першае, на такі крайні крок пайшоў чалавек, які яшчэ сёлета рэальна прэтэндаваў на першую пасаду ў дзяржаве, за што, у пэўным сэнсе, і патрапіў за краты. Па-другое, падчас усіх ранейшых галадовак пратэсту патрабаваньні вылучаліся да беларускіх уладаў – ад іх патрабавалі вызваліць зьняволеных, зьмяніць заканадаўства, прыняць справядлівае рашэньне ў судовай справе, аддаць ці не забіраць будынак царквы і г.д. Казулін падчас сваёй галадоўкі ад уладаў, уласна кажучы, нічога не патрабаваў. Умова, на якой ён быў гатовы спыніць галадоўку, было скліканьне пасяджэньня Рады бясьпекі ААН, прысьвечанага становішчу ў Беларусі.
Пры гэтым Казулін падкрэсьліў, што яму дастатковы самы факт скліканьня такога пасяджэньня, а не рашэньне па адпаведным пытаньні. Былы палітычны вязень, які галадаваў за кратамі разам з Казуліным, лічыць, што Казулін вельмі правільна вызначыў мэту, умовы галадоўкі”.
(Скрабец: ) “На маю думку, гэта вельмі правільна, што Аляксандар Казулін у сваіх патрабаваньнях вывеў уладу "за дужкі". Бо прасіць ці патрабаваць ад нашай улады што б там ні было – справа бессэнсоўная. Хто толькі да яе не зьвяртаўся, але гэта ня мела ніякага плёну. Абвінавачваць: "Вось я ахвяраваў сваім жыцьцём, і ўлада вінаватая ў тым, што я памёр", – дык у нас многа хто ўжо памёр ад нашай улады ці зьнік, і што далей? А яна як была, так і працягвае рабіць сваю чорную справу. На мой погляд, усё мае сэнс у гэтай галадоўцы.
Трэба аб''яднаць людзей, каб яны задумаліся, што ня ўлада вінаватая ў тым, што ў нас дыктатура, а мы самі, кожны з нас – Вы, я, мы ўсе вінаватыя. Трэба дастукацца да розумаў і сэрцаў людзей – гэта зараз і робіць Казулін. Калі нам гэта ўсё падабаецца, дык так нам і трэба – мала яшчэ”.
(Дракахруст: ) “Але зьвяртаючыся да зьместу канкрэтнай умовы спыненьня галадоўкі, якую вылучыў Аляксандар Казулін, варта задаць пытаньне – а ці выканальнае гэтае патрабаваньне наагул, ці справа тут толькі ў волі дзяржаваў–сябраў Рады бясьпекі ААН, да якіх зьвяртаецца сам галадоўнік, ягоныя родныя, а на гэтым тыдні – і палітычная рада дэмакратычных сілаў?
У статуце ААН гаворыцца, што “Рада бясьпекі падтрымлівае міжнародны мір і бясьпеку, дасьледуе любую спрэчку, якая можа прывесьці да міжнароднай напружанасьці, выпрацоўвае пляны адносна вызначэньня пагрозы міру ці акта агрэсіі і выносіць рэкамэндацыі адносна неабходных мераў, робіць ваенныя дзеяньні супраць агрэсара” (гл.сайт Рады бясьпекі ААН http://www.un.org/Docs/sc/).
Ці адпавядае сытуацыя ў Беларусі гэтым паўнамоцтвам Рады бясьпекі ААН? Гаворыць былы намесьнік міністра замежных справаў Беларусі Андрэй Саньнікаў”.
(Саньнікаў: ) “Калі казаць фармальна, то відавочна, што не. Рада бясьпекі займаецца пытаньнямі міжнароднага міру і бясьпекі. І толькі калі ёсьць узброеныя канфлікты ці парушэньне рэжыму нераспаўсюджваньня ядзернай зброі, як гэта адбываецца зь Іранам, калі існуе небясьпека, што ён можа атрымаць ядзерную зброю. Толькі такімі пытаньнямі Рада бясьпекі займаецца, і таму ідуць такія спрэчкі па рэзалюцыях, бо рашэньні Рады бясьпекі абавязковыя для выкананьня ўсімі краінамі-сябрамі Аб''яднаных нацыяў.
Не даводзіцца спадзявацца, што Рада бясьпекі зоймецца пытаньнем Беларусі – гэта проста па за межамі яе кампэтэнцыі. Гэта вынікае з правілаў працэдуры Рады бясьпекі ААН”.
(Дракахруст: ) “Меркаваньні Андрэя Саньнікава падзяляе і расейскі экспэрт у міжнародных справах – рэдактар часопісу "Россия в глобальной политике" Фёдар Лук’янаў”.
(Лук’янаў: ) “Гэта не прэрагатыва Рады бясьпекі ААН – разглядаць унутраную, унутрыпалітычную сытуацыю ў краінах, калі гэта не зьяўляецца прадметам дзейнасьці ААН па міратворчай дзейнасьці ці дзейнасьці па ўрэгуляваньні канфліктаў. Напрыклад, сытуацыя сёньня ў Судане ці сытуацыя ў Югаславіі часоў яе распаду і войнаў – гэта канфлікты, якія выходзяць ці выходзілі за межы нацыянальных межаў і якія маюць сур''ёзныя наступствы для усіх краінаў, у тым ліку і для вялікіх дзяржаваў.
Калі размова ідзе пра сытуацыю ўнутры краіны, а наколькі я разумею, спадар Казулін патрабуе абмеркаваць рэжым у Беларусі, то гэта пытаньне не ААН. Тут можна апэляваць да Рады Эўропы, да АБСЭ, але Рада бясьпекі тым, наколькі дэмакратычны рэжым Лукашэнкі, займацца ня будзе”.
(Дракахруст: ) “Паводле Андрэя Саньнікава, зварот, патрабаваньне Казуліна накіраваныя не па адрасу”.
(Саньнікаў: ) “Гэта не адпавядае статуту ААН, гэта не адпавядае кампэтэнцыі Рады бясьпекі. Тое, што ёсьць звароты ў Раду ААН па правах чалавека – гэта адпавядае статуту, бо яна была створаная адмыслова для разгляду такіх пытаньняў.
У ААН ёсьць некалькі органаў, якія займаюцца профільнымі справамі. Правамі чалавека займаецца трэці камітэт ААН, які, дарэчы, прыняў рэзалюцыю па Беларусі. Ёсьць згаданая Рада па правах чалавека. Але Рада бясьпекі ніколі не займалася такімі пытаньнямі”.
(Дракахруст: ) “Але вядома, што даволі часта прадметам разгляду Рады бясьпекі ААН робіцца сытуацыя ўнутры краінаў. Фёдар Лук''янаў ужо прыгадаў сытуацыю ў Югаславіі, у тым жа Косаве ў 1990-х гадох і цяперашнія забурэньні ў Судане. Гэта ж, здаецца, не міжнародныя справы. Зь іншага боку, скажам, леташні расстрэл дэманстрацыі ва Ўзбэкістане, у Андыжане, калі загінулі сотні людзей, ці жахлівае становішча з правамі чалавека ў Паўночнай Карэі, дзе паводле ацэнак праваабаронцаў больш за 200 тысячаў палітзьняволеных – гэта ніколі не разглядалася Радай бясьпекі ААН. Чаму? Гаворыць Фёдар Лук’янаў”.
(Лук’янаў: ) “У Судане мы маем справу з канфліктам паміж этнічнымі групамі ўнутры краіны, які, па першае, выплюхваецца за яе межы ў выглядзе патоку ўцекачоў, а па-другое, сытуацыя фактычнай грамадзянскай вайны прыводзіць да гуманітарнай катастрофы. Гуманітарная катастрофа лічыцца падставай для ўмяшальніцтва ААН і наагул зьнешніх сілаў. Зразумела, можна спытаць – чаму Рада бясьпекі ААН ня ўмешвалася ў справы Паўночнай Карэі, дзе пэрыядычна быў жахлівы голад, у 1990-я гады асабліва?
Але тут працуе такі крытэр – калі ўлады краіны надзейна кантралююць яе, няважна, якая там унутраная сытуацыя, калі гэта дзеяздольная, хай і рэпрэсіўная, дзяржава, то ўмяшальніцтва звонку практычна выключана. Судан – гэта ў тэрмінах паліталёгіі "недзеяздольная дзяржава", там цэнтральныя ўлады фактычна не кантралююць тэрыторыю краіны.
Вяртаючыся да Беларусі і ідэі спадара Казуліна: можна як заўгодна ставіцца да прэзыдэнта Лукашэнкі, але сказаць, што Беларусь – недзеяздольная дзяржава, а ўлады не кантралююць яе тэрыторыю, што можа прывесьці да генацыду ці этнічных чыстак – гэта відавочнае перабольшваньне”.
(Дракахруст: ) “Андрэй Саньнікаў тлумачыць, што ўнутраныя праблемы краіны могуць стаць прадметам абмеркаваньня ў Радзе бясьпекі толькі ў дакладна вызначаных выпадках”.
(Саньнікаў: ) “Генацыд належыць да сфэры кампэтэнцыі Рады бясьпекі. Калі ёсьць факты ці нават небясьпека генацыду, тады Рада бясьпекі ААН можа і павінна ўмешвацца – так было з Косавам, так адбываецца зараз з суданскім Дарфурам, там ідзе гаворка пра генацыд.
А тое, што адбылося ў Андыжане – гэта пад кампэтэнцыю Рады бясьпекі не трапляе. Тое самае тычыцца і сытуацыі ў Паўночнай Карэі, там ідзе гаворка пра дыктатарскі рэжым. Праўда, ускосна наступствы тамтэйшай дыктатуры пад увагу Рады бясьпекі ААН патрапілі, калі ўзьнікла пагроза, што КНДР набудзе ядзерную зброю. Нелегальны гандаль зброяй – таксама пытаньне Рады бясьпекі.
Калі б ставілася пытаньне пра тое, што ў беларускага рэжыму ёсьць небясьпечныя праявы такога кшталту, то можна было б атрымаць пэўны адказ Рады бясьпекі. І так ужо было – пад эгідай Рады бясьпекі разглядалася пытаньне нелегальнага гандлю зброяй, і Беларусь там згадвалася”.
(Дракахруст: ) “Падводзячы вынікі нашага абмеркаваньня з экспэртамі, можна прыйсьці да высновы, што невыкананьне патрабаваньня Аляксандра Казуліна – зусім ня вынік недахопу добрай волі ва ўрадаў Злучаных Штатаў, Вялікабрытаніі ці Францыі. Для выкананьня трэба, папросту кажучы, зьмяніць статут ААН, істотна пашырыўшы паўнамоцтвы Рады бясьпекі гэтай арганізацыі.
Камусьці нашае разьбіральніцтва можа падацца недарэчным, маўляў, чалавек на мяжы жыцьця і сьмерці, а “Праскі акцэнт” абмяркоўвае бюракратычныя тонкасьці. Але ад гэтых тонкасьцяў залежыць адказ на пытаньне – ці могуць быць выкананыя патрабаваньні Казуліна. Калі гэта немагчыма ў прынцыпе, то галадоўка набывае іншы сэнс – сэнс самазабойства, што ёсьць вялікі грэх, скажам, з рэлігійнага пункту гледжаньня. Гаворыць праваслаўны багаслоў Сяргей Гардун”.
(Гардун: ) “Біблейскае вучэньне палягае ў тым, што Бог – тварэц сьвету і тварэц жыцьця, Бог дае жыцьцё чалавеку, і паколькі мы ўсе – тварэньні Боскія, то чалавек ня мае права распараджацца сваім жыцьцём – і сваім, і жыцьцём іншага чалавека. Жыцьцё кожнага чалавека ва ўладзе Боскай. Таму самазабойства – страшны грэх, гэта выяўленьне недаверу да Бога, недаверу да промыслу Боскага, тое, што ў пэўнай цяжкай сытуацыі чалавек ня хоча пакласьціся на волю Боскую. Гэта ў пэўным сэнсе выклік Богу, пратэст супраць Бога. Бог чалавеку даў жыцьцё, а той не прымае гэты найвышэйшы дар Боскі”.
(Дракахруст: ) “Праўда, паводле айца Сяргея, галадоўку наўрад ці можна разглядаць як сьвядомае самазабойства – гэта залежыць ад мэтаў галадоўкі”.
(Гардун: ) “Мне здаецца, нельга адназначна сказаць, што галадоўка – гэта самазабойства. Мне здаецца, што можа быць такая сытуацыя, калі дзеля іншых, дзеля нейкай вельмі важнай справы чалавек рызыкуе сваім жыцьцём. Галадоўка – гэта рызыка жыцьцём, нельга ж адназначна сказаць, што галадоўка адназначна заўжды сканчаецца сьмерцю. Калі чалавек дзеля высокіх ідэалаў рызыкуе сваім жыцьцём, то гэта апраўдана і не зьяўляецца грахом”.
(Дракахруст: ) “Але ці справядлівыя гэтыя развагі айца Сяргея, калі, як мы высьветлілі, мэта галадоўкі не дасягальная ў прынцыпе?
Шмат палітыкаў і грамадзкіх дзеячоў ужо зьвярнуліся да Казуліна з просьбай спыніць галадоўку – гэта лідэры палітычных партыяў і праваабаронцы, пісьменьнікі, прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі і эміграцыі. З просьбай спыніць галадоўку да Аляксандра Казуліна зьвярталіся ў сваіх тэлефанаваньнях і нашы слухачы.
Галадоўка Аляксандра Казуліна – гэта ня толькі маральны выбар, маральны пратэст – гэта і палітычны крок, ён, безумоўна, спадзяецца, што ягоная галадоўка раскартухае, узьніме грамадзтва, як, скажам, у свой час усю Індыю скаланула галадоўка Махатмы Гандзі. Ці правільны гэты палітычны разьлік, ці прынясе такі вынік трагічны канец галадоўкі, ці выкліча гэта адпаведны розгалас у беларускім грамадзтве? Гаворыць Сяргей Скрабец, які сам неаднойчы галадаваў за кратамі”.
(Скрабец: ) "На мой погляд – выкліча. І ўжо выклікала. Увага ўсясьветнага грамадзтва да гэтага прыцягнутая. А што тычыцца да нашых грамадзянаў – трэба ж хоць нешта рабіць, так жыць нельга. І я ведаю, што ёсьць шмат тых, хто спачувае гэтай галадоўцы, хай і ціха. Людзі ня пойдуць на вуліцы, каб дамагацца сваёй свабоды, яна на сёньня беларускаму грамадзтву непатрэбная. Бо ня кожны чалавек разумее, што яму рабіць са сваёй свабодай.
Грамадзтва як было ціхае і спакойнае, так і засталося, я наагул ня ведаю, што яго можа ўзрушыць, можа калі, ня дай Бог, атамная бомба ўзарвецца ў цэнтры Менску. А так усё ціха-спакойна. Нікога гэта не хвалюе, бо гэта ж наша Беларусь родная. Тут што ні рабі..."
(Дракахруст: ) “Філёзаф Валянцін Акудовіч таксама лічыць, што беларускае грамадзтва наўрад ці ўзьніме галадоўка Казуліна, чым бы яна ні скончылася”.
(Акудовіч: ) “Наперад цяжка прадказваць. Але мяркую, што трагедыя была б вельмі непажаданай для нашай улады. Аляксандар Казулін – не шараговы самаахвярны маладзён. Калі сыход Аляксандра Казуліна і атрымалася зьмікшаваць у вачох беларускага грамадзтва, то ёсьць жа яшчэ і міжнародная супольнасьць. Цывілізаваны сьвет, і ня толькі эўрапейскі, ужо даўно не сустракаўся ні з чым падобным. А ўлічваючы, што ў Беларусі склаўся трывалы імідж апошняй дыктатуры Эўропы, то гэткая падзея, калі б яна скончылася трагічна, амаль напэўна спарадзіла б інфармацыйны выбух неверагоднай сілы, які мог бы выклікаць ня толькі новыя санкцыі, але і нейкія іншыя сур''ёзныя захады супраць беларускіх уладаў.
А што да ўласна беларускага грамадзтва, то яно хаця нейкім чынам і адгукнулася б на гэтую падзею, але, мяркую, вельмі млява. Дый дзяржаўныя сродкі масавай інфармацыі атачылі б яе такімі інсынуацыямі, што палітычны эфэкт мог бы стацца адваротным ад чаканага.
Ня думаю, што сучаснае беларускае грамадзтва гатовае ацаніць самаахвярнае слугаваньне нейкай палітычнай ідэі, калі гэтая ідэя скіраваная супраць нашай улады. Таму, шчыра кажучы, я ня ўпэўнены, што разьлік Аляксандра Казуліна – цьвярозы, прагматычны ці эмацыйны, экзыстэнцыйны – мае рацыю ў тым сэнсе, што ён будзе мець рэальнае палітычнае значэньне. Хаця паўтаруся – наперад такія рэчы вельмі цяжка разьлічваць”.
(Дракахруст: ) “У сытуацыі Аляксандра Казуліна, як і ў сытуацыі любой падобнай галадоўкі, важна, як выйсьці зь яе. Выстаўленыя ўмовы, пры якіх галадоўка можа быць спыненая, яны ня выкананыя (у выпадку Казуліна – і ня могуць быць выкананыя). Што рабіць? Ісьці да канца? На думку Сяргея Скрабца, пытаньне “захаваньня твару” ня мае для Казуліна ніякага значэньня”.
(Скрабец: ) “На маю думку, Казулін галадае не для таго, каб з прыгожым тварам выйсьці з галадоўкі. Яму ўсё роўна, які будзе ў яго "твар", калі ён выйдзе з галадоўкі. Ён жа не зьвяртаецца да ўлады, і таму яму непатрэбна захоўваць твар.
Мэты галадоўкі ўжо зараз дасягнутыя, вынікі будуць пазьней, можа, у наступным годзе. І трэба яму зараз выходзіць з галадоўкі, бо ён патрэбны для працягу барацьбы. Бо калі ўсе будуць ахвяраваць сваім жыцьцём і памруць, то хто ж будзе змагацца? Сапраўдных мужыкоў жа няма, у нас жа баязьліўцы вакол. Той, хто адкрыта кідае выклік дыктатуры – такіх адзінкі. Ну давайце мы ўсе памрэм – Казулін, я, Клімаў. І што далей? Так і будзе у гэтым балоце квакаць”.
(Дракахруст: ) “На думку Андрэя Саньнікава тое, што ААН магла б зрабіць у гэтай сытуацыі, яна ўжо зрабіла, у гэтым сэнсе галадоўка Казуліна мела плён – ён ужо дамогся свайго”.
(Саньнікаў: ) “Я лічу, што ўжо адбылося тое, чаго ён дамагаўся. Тая ж рэзалюцыя ў трэцім камітэце ААН была прынятая не без уплыву галадоўкі і мужных паводзінаў Аляксандра Казуліна. Ён ужо мае палітычныя вынікі гэтай галадоўкі. А тое, што ўжо зараз толькі яго здароўе можна прынесьці карысьць Беларусь.
Таму, як чалавек, я перш за ўсё выказаў бы павагу мужнасьці Аляксандра Казуліна і сказаў бы, што ён патрэбны ўсім нам, патрэбны Беларусі”.
(Дракахруст: ) “І напрыканцы – погляд, заклік да Казуліна пісьменьніцы Сьвятланы Алексіевіч”.
(Алексіевіч: ) “Казулін пайшоў далей за нас усіх, ён хоча пайсьці да канца. Я мяркую, што ён – апошні прадстаўнік савецкага ідэалізму. Ягонае ўяўленьне аб барацьбе, аб формах барацьбы – яны сілкуюцца ідэаламі мінулага. І я б хацела сказаць, што гэта трагедыя– і нашага руху, і асабіста Аляксандра Ўладзіслававіча. І я б хацела яму сказаць, што час зусім іншы. Мяняюцца спосабы барацьбы. Сёньня мужнасьць патрэбная для таго, каб раней за другіх нешта сфармуляваць, зразумець, нарадзіць ідэі. Час Сьценькі Разіна, час вулічных герояў – ён прайшоў.
Я не хачу прынізіць подзьвігі тых людзей, якія выйшлі на наш беларускі Майдан, сілкуючыся водблескамі ўкраінскага пажару. Але я думаю, што сёньня патрэбныя іншыя мэтады барацьбы, мэтады паступовага будаўніцтва – партыяў, супраціву, ідэяў. Казулін уварваўся на палітычную сцэну, для мяне ён быў супрацьвагой нашай плебейскай уладзе, яе прымітыўнасьці. Такіх людзей, як Казулін, вельмі няшмат. Я хацела б сказаць Аляксандру Ўладзіслававічу – ня трэба адчайвацца. Ягоны крок прадыктаваны адчаем, што нельга зламаць гэты мур, што людзі маўчаць, што ў той час, калі Вы гінеце, яны робяць рамонт, будуюць дамы. купляюць новую машыну.
Паколькі каналы інфармацыі закрытыя, манапалізаваныя – ягоны ціхі подзьвіг ня будзе вядомы. Гэта павінна быць відовішчам, а відовішча закрытае. Тое, што яму здаецца, што ён пракрычыць сьвету – гэта будзе задушаны крык, яго не пачуюць.
Сёньня патрэбная іншая мужнасьць, мужнасьць выжыць, мужнасьць прыйсьці да людзей і потым сабраць нейкую сваю каманду і пакрысе падточваць гэта. Гэта – не асабістае Лукашэнкі, гэта сядзіць у кожным чалавеку. Рэвалюцыю трэба зрабіць у галаве кожнага чалавека.
Я жыву ў тым жа доме, у тым жа пад''езьдзе, дзе Казулін. І я часта бачыла яго шчасьлівым: дзьве прыгожыя дачкі, ягоная жонка – было бачна, што там каханьне, заўсёды было радасна іх бачыць. Можа, героі рэвалюцыі, якая ў нас усё ніяк не адбудзецца, са мной не пагодзяцца, і, можа, Аляксандар Уладзіслававіч са мной не пагадзіцца, але я скажу: Аляксандар Уладзіслававіч, маленькае жыцьцё, Ваша асабістае жыцьцё, жыцьцё Вашых дзяцей – вышэй тых мэтаў, якія Вы ставіце. Ня трэба сьмерцю акупляць новыя ідэі. Толькі жыцьцём. Вяртайцеся да жыцьця! Адчай нам не памочнік”.
Па-першае, на такі крайні крок пайшоў чалавек, які яшчэ сёлета рэальна прэтэндаваў на першую пасаду ў дзяржаве, за што, у пэўным сэнсе, і патрапіў за краты. Па-другое, падчас усіх ранейшых галадовак пратэсту патрабаваньні вылучаліся да беларускіх уладаў – ад іх патрабавалі вызваліць зьняволеных, зьмяніць заканадаўства, прыняць справядлівае рашэньне ў судовай справе, аддаць ці не забіраць будынак царквы і г.д. Казулін падчас сваёй галадоўкі ад уладаў, уласна кажучы, нічога не патрабаваў. Умова, на якой ён быў гатовы спыніць галадоўку, было скліканьне пасяджэньня Рады бясьпекі ААН, прысьвечанага становішчу ў Беларусі.
Пры гэтым Казулін падкрэсьліў, што яму дастатковы самы факт скліканьня такога пасяджэньня, а не рашэньне па адпаведным пытаньні. Былы палітычны вязень, які галадаваў за кратамі разам з Казуліным, лічыць, што Казулін вельмі правільна вызначыў мэту, умовы галадоўкі”.
(Скрабец: ) “На маю думку, гэта вельмі правільна, што Аляксандар Казулін у сваіх патрабаваньнях вывеў уладу "за дужкі". Бо прасіць ці патрабаваць ад нашай улады што б там ні было – справа бессэнсоўная. Хто толькі да яе не зьвяртаўся, але гэта ня мела ніякага плёну. Абвінавачваць: "Вось я ахвяраваў сваім жыцьцём, і ўлада вінаватая ў тым, што я памёр", – дык у нас многа хто ўжо памёр ад нашай улады ці зьнік, і што далей? А яна як была, так і працягвае рабіць сваю чорную справу. На мой погляд, усё мае сэнс у гэтай галадоўцы.
Трэба аб''яднаць людзей, каб яны задумаліся, што ня ўлада вінаватая ў тым, што ў нас дыктатура, а мы самі, кожны з нас – Вы, я, мы ўсе вінаватыя. Трэба дастукацца да розумаў і сэрцаў людзей – гэта зараз і робіць Казулін. Калі нам гэта ўсё падабаецца, дык так нам і трэба – мала яшчэ”.
(Дракахруст: ) “Але зьвяртаючыся да зьместу канкрэтнай умовы спыненьня галадоўкі, якую вылучыў Аляксандар Казулін, варта задаць пытаньне – а ці выканальнае гэтае патрабаваньне наагул, ці справа тут толькі ў волі дзяржаваў–сябраў Рады бясьпекі ААН, да якіх зьвяртаецца сам галадоўнік, ягоныя родныя, а на гэтым тыдні – і палітычная рада дэмакратычных сілаў?
У статуце ААН гаворыцца, што “Рада бясьпекі падтрымлівае міжнародны мір і бясьпеку, дасьледуе любую спрэчку, якая можа прывесьці да міжнароднай напружанасьці, выпрацоўвае пляны адносна вызначэньня пагрозы міру ці акта агрэсіі і выносіць рэкамэндацыі адносна неабходных мераў, робіць ваенныя дзеяньні супраць агрэсара” (гл.сайт Рады бясьпекі ААН http://www.un.org/Docs/sc/).
Ці адпавядае сытуацыя ў Беларусі гэтым паўнамоцтвам Рады бясьпекі ААН? Гаворыць былы намесьнік міністра замежных справаў Беларусі Андрэй Саньнікаў”.
(Саньнікаў: ) “Калі казаць фармальна, то відавочна, што не. Рада бясьпекі займаецца пытаньнямі міжнароднага міру і бясьпекі. І толькі калі ёсьць узброеныя канфлікты ці парушэньне рэжыму нераспаўсюджваньня ядзернай зброі, як гэта адбываецца зь Іранам, калі існуе небясьпека, што ён можа атрымаць ядзерную зброю. Толькі такімі пытаньнямі Рада бясьпекі займаецца, і таму ідуць такія спрэчкі па рэзалюцыях, бо рашэньні Рады бясьпекі абавязковыя для выкананьня ўсімі краінамі-сябрамі Аб''яднаных нацыяў.
Не даводзіцца спадзявацца, што Рада бясьпекі зоймецца пытаньнем Беларусі – гэта проста па за межамі яе кампэтэнцыі. Гэта вынікае з правілаў працэдуры Рады бясьпекі ААН”.
(Дракахруст: ) “Меркаваньні Андрэя Саньнікава падзяляе і расейскі экспэрт у міжнародных справах – рэдактар часопісу "Россия в глобальной политике" Фёдар Лук’янаў”.
(Лук’янаў: ) “Гэта не прэрагатыва Рады бясьпекі ААН – разглядаць унутраную, унутрыпалітычную сытуацыю ў краінах, калі гэта не зьяўляецца прадметам дзейнасьці ААН па міратворчай дзейнасьці ці дзейнасьці па ўрэгуляваньні канфліктаў. Напрыклад, сытуацыя сёньня ў Судане ці сытуацыя ў Югаславіі часоў яе распаду і войнаў – гэта канфлікты, якія выходзяць ці выходзілі за межы нацыянальных межаў і якія маюць сур''ёзныя наступствы для усіх краінаў, у тым ліку і для вялікіх дзяржаваў.
Калі размова ідзе пра сытуацыю ўнутры краіны, а наколькі я разумею, спадар Казулін патрабуе абмеркаваць рэжым у Беларусі, то гэта пытаньне не ААН. Тут можна апэляваць да Рады Эўропы, да АБСЭ, але Рада бясьпекі тым, наколькі дэмакратычны рэжым Лукашэнкі, займацца ня будзе”.
(Дракахруст: ) “Паводле Андрэя Саньнікава, зварот, патрабаваньне Казуліна накіраваныя не па адрасу”.
(Саньнікаў: ) “Гэта не адпавядае статуту ААН, гэта не адпавядае кампэтэнцыі Рады бясьпекі. Тое, што ёсьць звароты ў Раду ААН па правах чалавека – гэта адпавядае статуту, бо яна была створаная адмыслова для разгляду такіх пытаньняў.
У ААН ёсьць некалькі органаў, якія займаюцца профільнымі справамі. Правамі чалавека займаецца трэці камітэт ААН, які, дарэчы, прыняў рэзалюцыю па Беларусі. Ёсьць згаданая Рада па правах чалавека. Але Рада бясьпекі ніколі не займалася такімі пытаньнямі”.
(Дракахруст: ) “Але вядома, што даволі часта прадметам разгляду Рады бясьпекі ААН робіцца сытуацыя ўнутры краінаў. Фёдар Лук''янаў ужо прыгадаў сытуацыю ў Югаславіі, у тым жа Косаве ў 1990-х гадох і цяперашнія забурэньні ў Судане. Гэта ж, здаецца, не міжнародныя справы. Зь іншага боку, скажам, леташні расстрэл дэманстрацыі ва Ўзбэкістане, у Андыжане, калі загінулі сотні людзей, ці жахлівае становішча з правамі чалавека ў Паўночнай Карэі, дзе паводле ацэнак праваабаронцаў больш за 200 тысячаў палітзьняволеных – гэта ніколі не разглядалася Радай бясьпекі ААН. Чаму? Гаворыць Фёдар Лук’янаў”.
(Лук’янаў: ) “У Судане мы маем справу з канфліктам паміж этнічнымі групамі ўнутры краіны, які, па першае, выплюхваецца за яе межы ў выглядзе патоку ўцекачоў, а па-другое, сытуацыя фактычнай грамадзянскай вайны прыводзіць да гуманітарнай катастрофы. Гуманітарная катастрофа лічыцца падставай для ўмяшальніцтва ААН і наагул зьнешніх сілаў. Зразумела, можна спытаць – чаму Рада бясьпекі ААН ня ўмешвалася ў справы Паўночнай Карэі, дзе пэрыядычна быў жахлівы голад, у 1990-я гады асабліва?
Але тут працуе такі крытэр – калі ўлады краіны надзейна кантралююць яе, няважна, якая там унутраная сытуацыя, калі гэта дзеяздольная, хай і рэпрэсіўная, дзяржава, то ўмяшальніцтва звонку практычна выключана. Судан – гэта ў тэрмінах паліталёгіі "недзеяздольная дзяржава", там цэнтральныя ўлады фактычна не кантралююць тэрыторыю краіны.
Вяртаючыся да Беларусі і ідэі спадара Казуліна: можна як заўгодна ставіцца да прэзыдэнта Лукашэнкі, але сказаць, што Беларусь – недзеяздольная дзяржава, а ўлады не кантралююць яе тэрыторыю, што можа прывесьці да генацыду ці этнічных чыстак – гэта відавочнае перабольшваньне”.
(Дракахруст: ) “Андрэй Саньнікаў тлумачыць, што ўнутраныя праблемы краіны могуць стаць прадметам абмеркаваньня ў Радзе бясьпекі толькі ў дакладна вызначаных выпадках”.
(Саньнікаў: ) “Генацыд належыць да сфэры кампэтэнцыі Рады бясьпекі. Калі ёсьць факты ці нават небясьпека генацыду, тады Рада бясьпекі ААН можа і павінна ўмешвацца – так было з Косавам, так адбываецца зараз з суданскім Дарфурам, там ідзе гаворка пра генацыд.
А тое, што адбылося ў Андыжане – гэта пад кампэтэнцыю Рады бясьпекі не трапляе. Тое самае тычыцца і сытуацыі ў Паўночнай Карэі, там ідзе гаворка пра дыктатарскі рэжым. Праўда, ускосна наступствы тамтэйшай дыктатуры пад увагу Рады бясьпекі ААН патрапілі, калі ўзьнікла пагроза, што КНДР набудзе ядзерную зброю. Нелегальны гандаль зброяй – таксама пытаньне Рады бясьпекі.
Калі б ставілася пытаньне пра тое, што ў беларускага рэжыму ёсьць небясьпечныя праявы такога кшталту, то можна было б атрымаць пэўны адказ Рады бясьпекі. І так ужо было – пад эгідай Рады бясьпекі разглядалася пытаньне нелегальнага гандлю зброяй, і Беларусь там згадвалася”.
(Дракахруст: ) “Падводзячы вынікі нашага абмеркаваньня з экспэртамі, можна прыйсьці да высновы, што невыкананьне патрабаваньня Аляксандра Казуліна – зусім ня вынік недахопу добрай волі ва ўрадаў Злучаных Штатаў, Вялікабрытаніі ці Францыі. Для выкананьня трэба, папросту кажучы, зьмяніць статут ААН, істотна пашырыўшы паўнамоцтвы Рады бясьпекі гэтай арганізацыі.
Камусьці нашае разьбіральніцтва можа падацца недарэчным, маўляў, чалавек на мяжы жыцьця і сьмерці, а “Праскі акцэнт” абмяркоўвае бюракратычныя тонкасьці. Але ад гэтых тонкасьцяў залежыць адказ на пытаньне – ці могуць быць выкананыя патрабаваньні Казуліна. Калі гэта немагчыма ў прынцыпе, то галадоўка набывае іншы сэнс – сэнс самазабойства, што ёсьць вялікі грэх, скажам, з рэлігійнага пункту гледжаньня. Гаворыць праваслаўны багаслоў Сяргей Гардун”.
(Гардун: ) “Біблейскае вучэньне палягае ў тым, што Бог – тварэц сьвету і тварэц жыцьця, Бог дае жыцьцё чалавеку, і паколькі мы ўсе – тварэньні Боскія, то чалавек ня мае права распараджацца сваім жыцьцём – і сваім, і жыцьцём іншага чалавека. Жыцьцё кожнага чалавека ва ўладзе Боскай. Таму самазабойства – страшны грэх, гэта выяўленьне недаверу да Бога, недаверу да промыслу Боскага, тое, што ў пэўнай цяжкай сытуацыі чалавек ня хоча пакласьціся на волю Боскую. Гэта ў пэўным сэнсе выклік Богу, пратэст супраць Бога. Бог чалавеку даў жыцьцё, а той не прымае гэты найвышэйшы дар Боскі”.
(Дракахруст: ) “Праўда, паводле айца Сяргея, галадоўку наўрад ці можна разглядаць як сьвядомае самазабойства – гэта залежыць ад мэтаў галадоўкі”.
(Гардун: ) “Мне здаецца, нельга адназначна сказаць, што галадоўка – гэта самазабойства. Мне здаецца, што можа быць такая сытуацыя, калі дзеля іншых, дзеля нейкай вельмі важнай справы чалавек рызыкуе сваім жыцьцём. Галадоўка – гэта рызыка жыцьцём, нельга ж адназначна сказаць, што галадоўка адназначна заўжды сканчаецца сьмерцю. Калі чалавек дзеля высокіх ідэалаў рызыкуе сваім жыцьцём, то гэта апраўдана і не зьяўляецца грахом”.
(Дракахруст: ) “Але ці справядлівыя гэтыя развагі айца Сяргея, калі, як мы высьветлілі, мэта галадоўкі не дасягальная ў прынцыпе?
Шмат палітыкаў і грамадзкіх дзеячоў ужо зьвярнуліся да Казуліна з просьбай спыніць галадоўку – гэта лідэры палітычных партыяў і праваабаронцы, пісьменьнікі, прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі і эміграцыі. З просьбай спыніць галадоўку да Аляксандра Казуліна зьвярталіся ў сваіх тэлефанаваньнях і нашы слухачы.
Галадоўка Аляксандра Казуліна – гэта ня толькі маральны выбар, маральны пратэст – гэта і палітычны крок, ён, безумоўна, спадзяецца, што ягоная галадоўка раскартухае, узьніме грамадзтва, як, скажам, у свой час усю Індыю скаланула галадоўка Махатмы Гандзі. Ці правільны гэты палітычны разьлік, ці прынясе такі вынік трагічны канец галадоўкі, ці выкліча гэта адпаведны розгалас у беларускім грамадзтве? Гаворыць Сяргей Скрабец, які сам неаднойчы галадаваў за кратамі”.
(Скрабец: ) "На мой погляд – выкліча. І ўжо выклікала. Увага ўсясьветнага грамадзтва да гэтага прыцягнутая. А што тычыцца да нашых грамадзянаў – трэба ж хоць нешта рабіць, так жыць нельга. І я ведаю, што ёсьць шмат тых, хто спачувае гэтай галадоўцы, хай і ціха. Людзі ня пойдуць на вуліцы, каб дамагацца сваёй свабоды, яна на сёньня беларускаму грамадзтву непатрэбная. Бо ня кожны чалавек разумее, што яму рабіць са сваёй свабодай.
Грамадзтва як было ціхае і спакойнае, так і засталося, я наагул ня ведаю, што яго можа ўзрушыць, можа калі, ня дай Бог, атамная бомба ўзарвецца ў цэнтры Менску. А так усё ціха-спакойна. Нікога гэта не хвалюе, бо гэта ж наша Беларусь родная. Тут што ні рабі..."
(Дракахруст: ) “Філёзаф Валянцін Акудовіч таксама лічыць, што беларускае грамадзтва наўрад ці ўзьніме галадоўка Казуліна, чым бы яна ні скончылася”.
(Акудовіч: ) “Наперад цяжка прадказваць. Але мяркую, што трагедыя была б вельмі непажаданай для нашай улады. Аляксандар Казулін – не шараговы самаахвярны маладзён. Калі сыход Аляксандра Казуліна і атрымалася зьмікшаваць у вачох беларускага грамадзтва, то ёсьць жа яшчэ і міжнародная супольнасьць. Цывілізаваны сьвет, і ня толькі эўрапейскі, ужо даўно не сустракаўся ні з чым падобным. А ўлічваючы, што ў Беларусі склаўся трывалы імідж апошняй дыктатуры Эўропы, то гэткая падзея, калі б яна скончылася трагічна, амаль напэўна спарадзіла б інфармацыйны выбух неверагоднай сілы, які мог бы выклікаць ня толькі новыя санкцыі, але і нейкія іншыя сур''ёзныя захады супраць беларускіх уладаў.
А што да ўласна беларускага грамадзтва, то яно хаця нейкім чынам і адгукнулася б на гэтую падзею, але, мяркую, вельмі млява. Дый дзяржаўныя сродкі масавай інфармацыі атачылі б яе такімі інсынуацыямі, што палітычны эфэкт мог бы стацца адваротным ад чаканага.
Ня думаю, што сучаснае беларускае грамадзтва гатовае ацаніць самаахвярнае слугаваньне нейкай палітычнай ідэі, калі гэтая ідэя скіраваная супраць нашай улады. Таму, шчыра кажучы, я ня ўпэўнены, што разьлік Аляксандра Казуліна – цьвярозы, прагматычны ці эмацыйны, экзыстэнцыйны – мае рацыю ў тым сэнсе, што ён будзе мець рэальнае палітычнае значэньне. Хаця паўтаруся – наперад такія рэчы вельмі цяжка разьлічваць”.
(Дракахруст: ) “У сытуацыі Аляксандра Казуліна, як і ў сытуацыі любой падобнай галадоўкі, важна, як выйсьці зь яе. Выстаўленыя ўмовы, пры якіх галадоўка можа быць спыненая, яны ня выкананыя (у выпадку Казуліна – і ня могуць быць выкананыя). Што рабіць? Ісьці да канца? На думку Сяргея Скрабца, пытаньне “захаваньня твару” ня мае для Казуліна ніякага значэньня”.
(Скрабец: ) “На маю думку, Казулін галадае не для таго, каб з прыгожым тварам выйсьці з галадоўкі. Яму ўсё роўна, які будзе ў яго "твар", калі ён выйдзе з галадоўкі. Ён жа не зьвяртаецца да ўлады, і таму яму непатрэбна захоўваць твар.
Мэты галадоўкі ўжо зараз дасягнутыя, вынікі будуць пазьней, можа, у наступным годзе. І трэба яму зараз выходзіць з галадоўкі, бо ён патрэбны для працягу барацьбы. Бо калі ўсе будуць ахвяраваць сваім жыцьцём і памруць, то хто ж будзе змагацца? Сапраўдных мужыкоў жа няма, у нас жа баязьліўцы вакол. Той, хто адкрыта кідае выклік дыктатуры – такіх адзінкі. Ну давайце мы ўсе памрэм – Казулін, я, Клімаў. І што далей? Так і будзе у гэтым балоце квакаць”.
(Дракахруст: ) “На думку Андрэя Саньнікава тое, што ААН магла б зрабіць у гэтай сытуацыі, яна ўжо зрабіла, у гэтым сэнсе галадоўка Казуліна мела плён – ён ужо дамогся свайго”.
(Саньнікаў: ) “Я лічу, што ўжо адбылося тое, чаго ён дамагаўся. Тая ж рэзалюцыя ў трэцім камітэце ААН была прынятая не без уплыву галадоўкі і мужных паводзінаў Аляксандра Казуліна. Ён ужо мае палітычныя вынікі гэтай галадоўкі. А тое, што ўжо зараз толькі яго здароўе можна прынесьці карысьць Беларусь.
Таму, як чалавек, я перш за ўсё выказаў бы павагу мужнасьці Аляксандра Казуліна і сказаў бы, што ён патрэбны ўсім нам, патрэбны Беларусі”.
(Дракахруст: ) “І напрыканцы – погляд, заклік да Казуліна пісьменьніцы Сьвятланы Алексіевіч”.
(Алексіевіч: ) “Казулін пайшоў далей за нас усіх, ён хоча пайсьці да канца. Я мяркую, што ён – апошні прадстаўнік савецкага ідэалізму. Ягонае ўяўленьне аб барацьбе, аб формах барацьбы – яны сілкуюцца ідэаламі мінулага. І я б хацела сказаць, што гэта трагедыя– і нашага руху, і асабіста Аляксандра Ўладзіслававіча. І я б хацела яму сказаць, што час зусім іншы. Мяняюцца спосабы барацьбы. Сёньня мужнасьць патрэбная для таго, каб раней за другіх нешта сфармуляваць, зразумець, нарадзіць ідэі. Час Сьценькі Разіна, час вулічных герояў – ён прайшоў.
Я не хачу прынізіць подзьвігі тых людзей, якія выйшлі на наш беларускі Майдан, сілкуючыся водблескамі ўкраінскага пажару. Але я думаю, што сёньня патрэбныя іншыя мэтады барацьбы, мэтады паступовага будаўніцтва – партыяў, супраціву, ідэяў. Казулін уварваўся на палітычную сцэну, для мяне ён быў супрацьвагой нашай плебейскай уладзе, яе прымітыўнасьці. Такіх людзей, як Казулін, вельмі няшмат. Я хацела б сказаць Аляксандру Ўладзіслававічу – ня трэба адчайвацца. Ягоны крок прадыктаваны адчаем, што нельга зламаць гэты мур, што людзі маўчаць, што ў той час, калі Вы гінеце, яны робяць рамонт, будуюць дамы. купляюць новую машыну.
Паколькі каналы інфармацыі закрытыя, манапалізаваныя – ягоны ціхі подзьвіг ня будзе вядомы. Гэта павінна быць відовішчам, а відовішча закрытае. Тое, што яму здаецца, што ён пракрычыць сьвету – гэта будзе задушаны крык, яго не пачуюць.
Сёньня патрэбная іншая мужнасьць, мужнасьць выжыць, мужнасьць прыйсьці да людзей і потым сабраць нейкую сваю каманду і пакрысе падточваць гэта. Гэта – не асабістае Лукашэнкі, гэта сядзіць у кожным чалавеку. Рэвалюцыю трэба зрабіць у галаве кожнага чалавека.
Я жыву ў тым жа доме, у тым жа пад''езьдзе, дзе Казулін. І я часта бачыла яго шчасьлівым: дзьве прыгожыя дачкі, ягоная жонка – было бачна, што там каханьне, заўсёды было радасна іх бачыць. Можа, героі рэвалюцыі, якая ў нас усё ніяк не адбудзецца, са мной не пагодзяцца, і, можа, Аляксандар Уладзіслававіч са мной не пагадзіцца, але я скажу: Аляксандар Уладзіслававіч, маленькае жыцьцё, Ваша асабістае жыцьцё, жыцьцё Вашых дзяцей – вышэй тых мэтаў, якія Вы ставіце. Ня трэба сьмерцю акупляць новыя ідэі. Толькі жыцьцём. Вяртайцеся да жыцьця! Адчай нам не памочнік”.