Міхал Стэльмак, Менск У Чэрвені, раённым цэнтры Менскай вобласьці, наш карэспандэнт наведаў алею памяці ў і месца масавых расстрэлаў ахвяраў сталінскіх рэпрэсіяў.
Цыгановіч: “Алеі ў нас былі. Там, на плошчы. А цяпер усё павыразалі. Узьвялі пабудовы – і ўсё”.
Гэта пэнсіянэрка Марыя Цыгановіч. Зь ёй я разгаварыўся на ўезьдзе ў Чэрвень. Ад ускрайку паселішча рухаюся ў цэнтар.
Плошчай тут называюць цэнтар гораду, пляцоўку перад будынкам райвыканкаму.
Цяпер на пляцы ў Чэрвені застаўся толькі помнік Леніну.
Сьвятар мясцовай эвангельскай царквы Міхаіл Глушко ўпэўнены, што стаяць на плошчы засталося нядоўга:
“Кажучы пра тое, каб чалавека ўзвышаць і ўвекавечваць яго імя, Біблія гэта катэгарычна забараняе. Я веру, што Ленін будзе зьняты не толькі з плошчы Чэрвеня, але і з плошчы, што ля Дома ўраду”.
Да помніка Леніна вядзе закінутая алея. Я крочу па ёй і заўважаю, што тут няма і паловы лавак, а ў ліхтарах выбітыя лямпачкі. У цэнтры алеі – разламаны фантан.
Жыхар Чэрвеня спадар сярэдняга веку Віктар добра памятае, як выглядала гэтае месца ў савецкія часы:
“Тут, дзе стаіць “белы дом”, тут стаяў будынак сельгасупраўленьня. Быў стары Ашчадны банк. Там, дзе машына стаіць, відаць белыя таблічкі – усе перадавікі віселі. “Можа яны ўжо непатрэбныя?! Перадавікоў не стала ў нас. Толькі ў газэце”.
Карэспандэнт: “У Чэрвені былі алеі?”
“Там вунь, дзе плошча. Алеі, помнікі стаялі: Сталіну, Леніну, камсамольцам, воіну”...
Я размаўляю з краязнаўцам, былым настаўнікам, пэнсіянэрам Уладзімерам Дарагужам:
“Гэтая алея была пракладзена ў сярэдзіне 80-х гадоў. Там зрабілі фантан, ён не дзейнічаў. Засыпалі—зрабілі клюмбу. Потым у 80-я гады зрабілі новы фантан – сьвятломузычны. Але ён “біўся” токам, яго спынілі, людзі абадралі абліцоўку. На гэтым вось месцы, дзе мы стаім, быў першы цагляны будынак. Там стаяла царква. У 30-я гады яе зьнішчылі. Вось тут былі могілкі сьвятароў”.
А зараз з Уладзімерам Дарагужам мы знаходзімся на ўскрайку Чэрвеня ва ўрочышчы Цагельня. Тут у часы сталінскіх рэпрэсіяў расстралялі болей за 4 тысячы чалавек.
“Я памятаю, адсюль, з гэтага боку – чэргі, чэргі, чэргі “энкавэдзістаў”. Карацей, уся гэтая дарога была засланая трупамі. І асабліва шмат трупаў было на ўзьлеску”.
Уладзімер Дарагуж і мастак Чэрвеньскага дому культуры Генадзь Матусевіч у 1989 годзе адшукалі гэтае месца. Навялі тут парадак. Генадзь Матусевіч выразаў з дрэва скульптуры ў памяць пра расстраляных.
Цяпер на свае вочы я бачу раскіданае сьмецьце і пустыя бутэлькі ад алькагольных напояў.
Спадар Дарагуж кажа, што ўвесну жыхары Чэрвеня выбіраюцца ва ўрочышча на шашлыкі.
Пасьля такіх пікнікоў краязнаўца прыбірае сьмецьце. Але чысьціня трымаецца нядоўга. Да наступных выходных.
Гэта пэнсіянэрка Марыя Цыгановіч. Зь ёй я разгаварыўся на ўезьдзе ў Чэрвень. Ад ускрайку паселішча рухаюся ў цэнтар.
Плошчай тут называюць цэнтар гораду, пляцоўку перад будынкам райвыканкаму.
Цяпер на пляцы ў Чэрвені застаўся толькі помнік Леніну.
Сьвятар мясцовай эвангельскай царквы Міхаіл Глушко ўпэўнены, што стаяць на плошчы засталося нядоўга:
“Кажучы пра тое, каб чалавека ўзвышаць і ўвекавечваць яго імя, Біблія гэта катэгарычна забараняе. Я веру, што Ленін будзе зьняты не толькі з плошчы Чэрвеня, але і з плошчы, што ля Дома ўраду”.
Да помніка Леніна вядзе закінутая алея. Я крочу па ёй і заўважаю, што тут няма і паловы лавак, а ў ліхтарах выбітыя лямпачкі. У цэнтры алеі – разламаны фантан.
Жыхар Чэрвеня спадар сярэдняга веку Віктар добра памятае, як выглядала гэтае месца ў савецкія часы:
“Тут, дзе стаіць “белы дом”, тут стаяў будынак сельгасупраўленьня. Быў стары Ашчадны банк. Там, дзе машына стаіць, відаць белыя таблічкі – усе перадавікі віселі. “Можа яны ўжо непатрэбныя?! Перадавікоў не стала ў нас. Толькі ў газэце”.
Карэспандэнт: “У Чэрвені былі алеі?”
“Там вунь, дзе плошча. Алеі, помнікі стаялі: Сталіну, Леніну, камсамольцам, воіну”...
Я размаўляю з краязнаўцам, былым настаўнікам, пэнсіянэрам Уладзімерам Дарагужам:
“Гэтая алея была пракладзена ў сярэдзіне 80-х гадоў. Там зрабілі фантан, ён не дзейнічаў. Засыпалі—зрабілі клюмбу. Потым у 80-я гады зрабілі новы фантан – сьвятломузычны. Але ён “біўся” токам, яго спынілі, людзі абадралі абліцоўку. На гэтым вось месцы, дзе мы стаім, быў першы цагляны будынак. Там стаяла царква. У 30-я гады яе зьнішчылі. Вось тут былі могілкі сьвятароў”.
А зараз з Уладзімерам Дарагужам мы знаходзімся на ўскрайку Чэрвеня ва ўрочышчы Цагельня. Тут у часы сталінскіх рэпрэсіяў расстралялі болей за 4 тысячы чалавек.
“Я памятаю, адсюль, з гэтага боку – чэргі, чэргі, чэргі “энкавэдзістаў”. Карацей, уся гэтая дарога была засланая трупамі. І асабліва шмат трупаў было на ўзьлеску”.
Уладзімер Дарагуж і мастак Чэрвеньскага дому культуры Генадзь Матусевіч у 1989 годзе адшукалі гэтае месца. Навялі тут парадак. Генадзь Матусевіч выразаў з дрэва скульптуры ў памяць пра расстраляных.
Цяпер на свае вочы я бачу раскіданае сьмецьце і пустыя бутэлькі ад алькагольных напояў.
Спадар Дарагуж кажа, што ўвесну жыхары Чэрвеня выбіраюцца ва ўрочышча на шашлыкі.
Пасьля такіх пікнікоў краязнаўца прыбірае сьмецьце. Але чысьціня трымаецца нядоўга. Да наступных выходных.