Уладзімер Арлоў, Менск 1890 (?), в. Капысіца (цяпер Шклоўскі раён) — 1.6.1961, тамсама.
Яна была добрай вядзьмаркай: умела замаўляць зубы, выводзіць “каціную драпу”, а калі я, малы, выпадкова разрэзаў шклінаю вену, імгненна, без усялякіх павязак, спыніла фантанчык крыві.
Яна вучыла мяне ня спаць, калі сядае сонца, і не любіцца зь дзеўкамі ў жыце і ў красках, бо колькі каласоў зломіш — столькі людзей ад голаду сканае, а колькі красак зьвяне — столькі дзетак на сьвет не народзіцца.
Яна таемна ахрысьціла нас зь сястрычкай Таняй, дзяцей пракурора і настаўніцы, у Копыскай царкве і купіла нам срэбныя крыжыкі, якія потым скрала, ад’яжджаючы па камсамольскай пуцёўцы на цаліну, нашая нянька.
Яна казала, што няможна хлусіць, бо пачуе сьвяты Мікола з абразоў і будзеш сікацца ўначы. Штовечар яна, укленчыўшы, малілася перад гэтымі абразамі, якія раённы начальнік, што некалі кватараваў у яе хаце, загадваў зьняць, але пачуў рашучы і з намёкам адказ: “Яны ў цябе есьці ня просяць”.
Бабуля Аўгіньня была мамінай мамай і ўдавой дзеда Максіма — “ворага народу”, расстралянага ў 1930-я ў магілеўскіх кар’ерах, хоць пра гэта мы тады нічога ня ведалі. Яна, непісьменная, усё жыцьцё ставіла у калгасных ведамасьцях крыжыкі, але мне здаецца, што я сустракаў на сваім шляху няшмат людзей, адукаванейшых за яе.
Бабуля была маёй першай і найлепшаю настаўніцай беларускай мовы.
І настаўніцай батанікі — бо вадзіла на поплаў, садзіла на грудок і вучыла: “Вось гэта здрыжнічкі, гэта ястрэц, а вунь, на выжарыне, скрыпень зацьвітае...”
І першай настаўніцай гісторыі. Бабуля расказвала пра добрага пана з суседняе вёскі, у якога яна служыла ў маладосьці пакаёўкай і які меў вясёлае ці то прозьвішча, ці то мянушку — Брынка. А таксама — пра першых старшыняў тамтэйшага калгасу, якіх “па-вулічнаму” называлі Раўло і, перапрашаю, Галасрака. Яна апавядала пра партызанаў, што па наводцы суседа прыходзілі забіраць схаваную ў сене бабуліну і маміну зь сястрычкамі кароўку-карміцельку, але тая, усё разумеючы, стаіла дыханьне і ня выдала сябе.
Ад бабы Аўгіньні я атрымаў першую, яшчэ неўсьвядомленую прышчэпку праўды і вальнадумства. Яна нарадзіла ў маёй душы здаровы скепсіс да таго, што ад відна да відна гучала з прыбітага на слупе хрыпатага радыёрэпрадуктара. “Дагонім, дагонім...— казала яна, чуючы бясконцае тагачаснае зьвяганьне пра неабходнасьць дагнаць і перагнаць Амэрыку.— Босым бегчы лягчэй”.
Яна ўпершыню пазнаёміла мяне, сямігадовага, зь сьмерцю. Калі бабуліна сэрца спынілася, я пабег на поле па цётак. “Бабушка заснула? Бабушка заснула? — перапытвалі яны, а я скрозь сьлёзы, але цьвёрда сказаў: “Не заснула, а памерла”.
Бог узяў яе да сябе на самым пачатку лета, калі адцьвітаюць дзьмухаўцы і, калі верыць бабулі, зямля цёплая, мяккая і лёгкая, як дзьмухаўцовы пух.
Яна пайшла так рана, але таемную бабуліну сілу я адчуваю і цяпер, амаль праз паўстагодзьдзя. У любы момант я магу лёгка выклікаць з памяці ня толькі яе твар, але і голас, хаду, адчуваньне ейнай сухой моцнай рукі, што выводзіла ўнука ў вялікі, дзівосны і страшны сьвет.
Безь яе не было б мяне — вандроўніка ў прасторы й часе.
Безь яе не было б пісьменьніка Ўладзімера Арлова.
Безь яе не было б і нашае перадачы “Імёны Свабоды”, якая сёньня выйшла ў эфір апошні раз.
Дзякуй вам, дарагія слухачы, і — да сустрэчы.
Яна вучыла мяне ня спаць, калі сядае сонца, і не любіцца зь дзеўкамі ў жыце і ў красках, бо колькі каласоў зломіш — столькі людзей ад голаду сканае, а колькі красак зьвяне — столькі дзетак на сьвет не народзіцца.
Яна таемна ахрысьціла нас зь сястрычкай Таняй, дзяцей пракурора і настаўніцы, у Копыскай царкве і купіла нам срэбныя крыжыкі, якія потым скрала, ад’яжджаючы па камсамольскай пуцёўцы на цаліну, нашая нянька.
Яна казала, што няможна хлусіць, бо пачуе сьвяты Мікола з абразоў і будзеш сікацца ўначы. Штовечар яна, укленчыўшы, малілася перад гэтымі абразамі, якія раённы начальнік, што некалі кватараваў у яе хаце, загадваў зьняць, але пачуў рашучы і з намёкам адказ: “Яны ў цябе есьці ня просяць”.
Бабуля Аўгіньня была мамінай мамай і ўдавой дзеда Максіма — “ворага народу”, расстралянага ў 1930-я ў магілеўскіх кар’ерах, хоць пра гэта мы тады нічога ня ведалі. Яна, непісьменная, усё жыцьцё ставіла у калгасных ведамасьцях крыжыкі, але мне здаецца, што я сустракаў на сваім шляху няшмат людзей, адукаванейшых за яе.
Бабуля была маёй першай і найлепшаю настаўніцай беларускай мовы.
І настаўніцай батанікі — бо вадзіла на поплаў, садзіла на грудок і вучыла: “Вось гэта здрыжнічкі, гэта ястрэц, а вунь, на выжарыне, скрыпень зацьвітае...”
І першай настаўніцай гісторыі. Бабуля расказвала пра добрага пана з суседняе вёскі, у якога яна служыла ў маладосьці пакаёўкай і які меў вясёлае ці то прозьвішча, ці то мянушку — Брынка. А таксама — пра першых старшыняў тамтэйшага калгасу, якіх “па-вулічнаму” называлі Раўло і, перапрашаю, Галасрака. Яна апавядала пра партызанаў, што па наводцы суседа прыходзілі забіраць схаваную ў сене бабуліну і маміну зь сястрычкамі кароўку-карміцельку, але тая, усё разумеючы, стаіла дыханьне і ня выдала сябе.
Ад бабы Аўгіньні я атрымаў першую, яшчэ неўсьвядомленую прышчэпку праўды і вальнадумства. Яна нарадзіла ў маёй душы здаровы скепсіс да таго, што ад відна да відна гучала з прыбітага на слупе хрыпатага радыёрэпрадуктара. “Дагонім, дагонім...— казала яна, чуючы бясконцае тагачаснае зьвяганьне пра неабходнасьць дагнаць і перагнаць Амэрыку.— Босым бегчы лягчэй”.
Яна ўпершыню пазнаёміла мяне, сямігадовага, зь сьмерцю. Калі бабуліна сэрца спынілася, я пабег на поле па цётак. “Бабушка заснула? Бабушка заснула? — перапытвалі яны, а я скрозь сьлёзы, але цьвёрда сказаў: “Не заснула, а памерла”.
Бог узяў яе да сябе на самым пачатку лета, калі адцьвітаюць дзьмухаўцы і, калі верыць бабулі, зямля цёплая, мяккая і лёгкая, як дзьмухаўцовы пух.
Яна пайшла так рана, але таемную бабуліну сілу я адчуваю і цяпер, амаль праз паўстагодзьдзя. У любы момант я магу лёгка выклікаць з памяці ня толькі яе твар, але і голас, хаду, адчуваньне ейнай сухой моцнай рукі, што выводзіла ўнука ў вялікі, дзівосны і страшны сьвет.
Безь яе не было б мяне — вандроўніка ў прасторы й часе.
Безь яе не было б пісьменьніка Ўладзімера Арлова.
Безь яе не было б і нашае перадачы “Імёны Свабоды”, якая сёньня выйшла ў эфір апошні раз.
Дзякуй вам, дарагія слухачы, і — да сустрэчы.