Сяргей Навумчык распачынае новы цыкль «Дзевяноста чацьверты», прысьвечаны першым у гісторыі Беларусі прэзыдэнцкім выбарам.
У якой ступені цыкль «Дзевяноста чацьверты» будзе працягам ранейшага цыклю, прысьвечанага аднаўленьню Незалежнасьці Беларусі і які быў асновай кнігі "Дзевяноста першы"? І чаму прапушчаныя два гады — 92-гі і 93-ці?
У пэўным сэнсе так, гэта працяг цыклю дасьледаваньня найноўшай гісторыі. 1992 год не зусім прапушчаны — у мяне быў цыкль тэкстаў пра «Рэфэрэндум, які мог зьмяніць Беларусь», прысьвечаны ініцыятыве БНФ аб рэфэрэндуме аб датэрміновых выбарах парлямэнту. Калі б тады Вярхоўны Савет і яго сьпікер Станіслаў Шушкевіч падтрымалі гэтую ініцыятыву — перакананы, сёньня мы б жылі ў зусім іншай, дэмакратычнай краіне. 1993 год — так, ён можа быць прадметам асобнага дасьледаваньня, бо на яго, як я лічу, прыпалі як найбольшыя дасягненьні і нават трыюмфы нацыянальнага Адраджэньня (адкрыцьцё беларускамоўных школаў, урачыстае сьвяткаваньне юбілею БНР, зьезд беларусаў сьвету), гэтак і ўмацаваньне праімпэрскіх сілаў — іх кансалідацыя вакол Кебіча і Лукашэнкі, ягоны так званы антыкарупцыйны даклад, і як сымбалічнае завяршэньне — падпісаньне Шушкевічам у апошні дзень Дамовы аб сыстэме калектыўнай бясьпекі СНД, што ўводзіла краіну ў арбіту вайсковых інтарэсаў Расеі. Каб зразумець прычыны таго, што адбылося ў 94-ым — трэба вярнуцца да папярэдніх падзеяў, і ў першай частцы цыклю я даю кароткую рэтраспэкцыю.
На выбарах 1994 году Вы былі даверанай асобай кандыдата ў прэзыдэнты Зянона Пазьняка. Гэта, безумоўна, дае Вам магчымасьць бачыць падзеі знутры, але — наколькі ў такой сытуацыі можна захаваць аб’ектыўнасьць?
Вы прыгадалі кнігу «Дзевяноста першы» — дык вось, там я шмат цытую нашых тагачасных апанэнтаў, іх пазыцыя прадстаўленая ў дастатковым аб’ёме. І часам такія цытаты нагэтулькі красамоўныя, што нават не вымагаюць камэнтароў ці тлумачэньняў. Гэтак сама будзе і ў цыклі, прысьвечаным першым прэзыдэнцкім выбарам. Будзе прадстаўленая пазыцыя ўсіх кандыдатаў і іх камандаў. Як і ў «Дзевяноста першым», я даю фрагмэнты публікацый і дакумэнтаў таго часу, гэта дазволіць чытачам, асабліва маладым, скласьці больш поўнае ўяўленьне пра падзеі.
Якія тэмы Вы мяркуеце закрануць у новым цыклі?
Галоўнае — ці магчыма было пазьбегнуць абраньня Лукашэнкі? Якая была роля Масквы, на каго яна рабіла стаўку — на Кебіча, на Лукашэнку, альбо — адразу на абодвух? Як атрымалася, што дзяржаўныя СМІ, якія былі падкантрольныя Кебічу, фактычна працавалі і на Лукашэнку? Ці насамрэч Кебіч і Лукашэнка былі палітычнымі супернікамі? Якая была роля спэцслужбаў? Ці сапраўды быў сэнс у аб’яднаньні Пазьняка і Шушкевіча, і наколькі рэальным было такое аб’яднаньне? Як выявіла сябе нацыянальная інтэлігенцыя? Як паказала сябе намэнклятура і чым яна адрозьнівалася ад намэнклятуры ў Літве ці ва Ўкраіне? Ну, а першая частка цыклю будзе прысьвечаная абставінам прыняцьця Канстытуцыі, якой 15 сакавіка спаўняецца 20 гадоў. Гэтая Канстытуцыя, насуперак пратэстам БНФ, і ўвяла ў Беларусі прэзыдэнцкую сыстэму.
У пэўным сэнсе так, гэта працяг цыклю дасьледаваньня найноўшай гісторыі. 1992 год не зусім прапушчаны — у мяне быў цыкль тэкстаў пра «Рэфэрэндум, які мог зьмяніць Беларусь», прысьвечаны ініцыятыве БНФ аб рэфэрэндуме аб датэрміновых выбарах парлямэнту. Калі б тады Вярхоўны Савет і яго сьпікер Станіслаў Шушкевіч падтрымалі гэтую ініцыятыву — перакананы, сёньня мы б жылі ў зусім іншай, дэмакратычнай краіне. 1993 год — так, ён можа быць прадметам асобнага дасьледаваньня, бо на яго, як я лічу, прыпалі як найбольшыя дасягненьні і нават трыюмфы нацыянальнага Адраджэньня (адкрыцьцё беларускамоўных школаў, урачыстае сьвяткаваньне юбілею БНР, зьезд беларусаў сьвету), гэтак і ўмацаваньне праімпэрскіх сілаў — іх кансалідацыя вакол Кебіча і Лукашэнкі, ягоны так званы антыкарупцыйны даклад, і як сымбалічнае завяршэньне — падпісаньне Шушкевічам у апошні дзень Дамовы аб сыстэме калектыўнай бясьпекі СНД, што ўводзіла краіну ў арбіту вайсковых інтарэсаў Расеі. Каб зразумець прычыны таго, што адбылося ў 94-ым — трэба вярнуцца да папярэдніх падзеяў, і ў першай частцы цыклю я даю кароткую рэтраспэкцыю.
На выбарах 1994 году Вы былі даверанай асобай кандыдата ў прэзыдэнты Зянона Пазьняка. Гэта, безумоўна, дае Вам магчымасьць бачыць падзеі знутры, але — наколькі ў такой сытуацыі можна захаваць аб’ектыўнасьць?
Вы прыгадалі кнігу «Дзевяноста першы» — дык вось, там я шмат цытую нашых тагачасных апанэнтаў, іх пазыцыя прадстаўленая ў дастатковым аб’ёме. І часам такія цытаты нагэтулькі красамоўныя, што нават не вымагаюць камэнтароў ці тлумачэньняў. Гэтак сама будзе і ў цыклі, прысьвечаным першым прэзыдэнцкім выбарам. Будзе прадстаўленая пазыцыя ўсіх кандыдатаў і іх камандаў. Як і ў «Дзевяноста першым», я даю фрагмэнты публікацый і дакумэнтаў таго часу, гэта дазволіць чытачам, асабліва маладым, скласьці больш поўнае ўяўленьне пра падзеі.
Якія тэмы Вы мяркуеце закрануць у новым цыклі?
Галоўнае — ці магчыма было пазьбегнуць абраньня Лукашэнкі? Якая была роля Масквы, на каго яна рабіла стаўку — на Кебіча, на Лукашэнку, альбо — адразу на абодвух? Як атрымалася, што дзяржаўныя СМІ, якія былі падкантрольныя Кебічу, фактычна працавалі і на Лукашэнку? Ці насамрэч Кебіч і Лукашэнка былі палітычнымі супернікамі? Якая была роля спэцслужбаў? Ці сапраўды быў сэнс у аб’яднаньні Пазьняка і Шушкевіча, і наколькі рэальным было такое аб’яднаньне? Як выявіла сябе нацыянальная інтэлігенцыя? Як паказала сябе намэнклятура і чым яна адрозьнівалася ад намэнклятуры ў Літве ці ва Ўкраіне? Ну, а першая частка цыклю будзе прысьвечаная абставінам прыняцьця Канстытуцыі, якой 15 сакавіка спаўняецца 20 гадоў. Гэтая Канстытуцыя, насуперак пратэстам БНФ, і ўвяла ў Беларусі прэзыдэнцкую сыстэму.