Вельмі многія нашыя слухачы былі моцна заклапочаныя, калі на пачатку студзеня ў нядзелю замест звыклага набажэнства зь менскага Чырвонага касьцёла аб 11-й гадзіне раніцы пачулі па дзяржаўным радыё выступ расейскіх эстрадных сьпевакоў.
Мы падрабязна распавядалі пра гэтую сытуацыю, і сюжэты на гэтую тэму выклікалі вялікі розгалас. Вось які ліст даслала нам навуковец Ганна Энгелькінг з Польшчы, з Варшавы. Яна піша:
“Сёньня даведалася фатальную навіну — пра тое, што на дзяржаўным беларускім радыё зьліквідавалі праграму “Голас душы” — беларускую імшу з Чырвонага касьцёла. Мяне гэта вельмі ўзрушыла.
Цягам апошніх амаль дзесяці год я мела магчымасьць назіраць у вёсках Гарадзеншчыны, як мяняліся адносіны людзей да гэтай імшы: ад непрыязных альбо абыякавых (бо імша, маўляў, “павінна гучаць па-польску”) — да прыязных і нават вельмі пазытыўных (імша на сваёй мове як бальсан на сэрца).
Я меркавала, што ксёндз Завальнюк робіць вельмі добрую справу дзеля Беларушчыны — ня кажучы ўжо пра рэлігійны аспэкт. Я бачыла, як падвышаецца прэстыж беларускай мовы, ролю якой як мовы набажэнстваў людзі паступова ўсё больш прымалі. І калі даведалася, што замест імшы на радыё сталі перадаваць расейскую музыку — успрыняла гэта як добра сплянаваны ўдар у сэрца Беларусі. Як нахабны, цынічны кпін.
Дагэтуль не магу паверыць, што гэта адбылося — слухачы ж пратэставалі. Таксама цікава, чаму і як гэта адбылося ў сапраўднасьці. Уражвае, да якой ступені людзі могуць ня мець сораму — адносна грамадзтва, у якім жывуць, і адносна сьвету.
Пішу ўсё гэта, каб распавесьці вам, што думаю і адчуваю з гэтай нагоды. А адчуваю я сябе ўсхваляванай, абуранай і засмучанай. Хіба што нічога не магу зрабіць у гэтай сытуацыі — апроч напісаньня пары гэтых словаў. Бо што я яшчэ магу? Нейкія акцыі, пратэсты? Але гэта магчыма хіба што не з-за мяжы. Напэўна, гэта можна зрабіць толькі ў вас — як тыя людзі, што жалобнай тканінай аздобілі алтар у Чырвоным касьцёле”, — напісала навуковец Ганна Энгелькінг з Польшчы, з Варшавы.
Заўважу, што спадарыня Ганна на пачатку і ў сярэдзіне 1990-х гадоў разам са сваімі студэнтамі з Варшаўскага ўнівэрсытэту аб’езьдзіла сотні заходнебеларускіх вёсак, зьбіраючы і запісваючы песьні, паданьні, абрады. Якраз у той час нядзельная імша з Чырвонага касьцёла для вельмі многіх старых людзей з аддаленых вёсак стала незаменнай часткай іхнага жыцьця. І спадарыня Ганна была сьведкай таго — відавочна, адсюль і такое ўзрушэньне ў яе лісьце.
Мы пільна сочым за гэтай сытуацыяй. Камітэт у справах рэлігіяў днямі нязграбна апраўдваў дзеяньні кіраўнікоў дзяржаўнага радыё тым, што гэта нібыта новае заканадаўства не дазваляла перадаваць імшу з Чырвонага касьцёла — маўляў, вось будзе весьці набажэнства біскуп зь менскай Катэдры, тады дазволім. Аргумэнтацыя наіўная: ні Закон аб свабодзе веравызнаньня, ні Закон аб друку не рэглямэнтуюць зьмест асобных радыёперадачаў.
Увогуле, сытуацыя даволі відавочная: востры канфлікт на рэлігійнай глебе стварылі сваімі недальнабачнымі дзеяньнямі чыноўнікі, якія да таго ж не жадаюць прызнаваць уласных грубых памылак у гэтай далікатнай сфэры.
На гэтую ж сытуацыю адклікнуўся і Андрэй Паско зь Берасьця. Ён піша:
“Мая сям’я праваслаўная, але мы таксама вельмі абураныя спыненьнем штонядзельных радыётрансьляцыяў з касьцёла Сьвятых Сымона і Алены ў Менску. Добра, што Радыё Свабода падрабязна пра гэта распавяла: цяпер зразумела, хто ў гэтым вінаваты”.
Андрэй таксама паведамляе, што атрымаў нашы рэклямныя каляндарыкі з раскладам перадачаў і падарыў іх сябрам, якія зацікавіліся Беларускай Свабодай і імкнуцца слухаць яе, хоць пакуль і ня вельмі добра разумеюць беларускую мову. Яшчэ адна цытата зь ліста Андрэя Паско:
“Нідзе не пачуеш столькі праўдзівай інфармацыі пра наш народ і краіну, як на вашым радыё. Вы патрэбныя людзям, бо працягваеце сьвятую і нялёгкую справу Скарыны, Сапегі, Каліноўскага, Ластоўскага, накіраваную на прызнаньне ў сьвеце і ўмацаваньне нашае незалежнасьці, нашае культуры і мовы. Асабліва важна гэта цяпер, калі жыцьцё такое нялёгкае. Жадаю вам дачакацца Свабоды ў роднай краіне”, — напісаў Андрэй Паско зь Берасьця.
Вялікі дзякуй, Андрэй, Вам і ўсім нашым добраахвотным памочнікам, якія ахвяруюць сваім вольным часам, каб свабоднае слова дайшло да як мага большай колькасьці людзей.
Наш сталы слухач і аўтар многіх допісаў, настаўнік Мікалай Невядомскі зь Менску даўно і пільна сочыць за падзеямі вакол Курапатаў. У сваім апошнім лісьце ён дзеліцца некаторымі ўражаньнямі ад наведваньня гэтай мясьціны. Мікалай Невядомскі піша:
“Я бываў у палатцы валанцёраў у Курапатах, размаўляў з хлопцамі больш як дзесяць разоў. Пастаянна там можна пабачыць невысокага маладога чалавека — Аляксея. Ён галоўны арганізатар жыцьця ў намёце, увесь час кантактуе з будаўнікамі, усё бярэ на сябе. Па сутнасьці, ён — галоўны абаронца Курапатаў. Незвычайна энэргічны, рухавы, разумны.
Такі чалавек — гонар і надзея Беларусі. Як стары настаўнік магу засьведчыць: гэта вельмі цікавая асоба. Хацелася б, каб яму дапамаглі, каб Беларусь не згубіла такога каштоўнага грамадзяніна. Як доказ гэтых маіх словаў, толькі што пачуў па Свабодзе меркаваньне аднаго з начальнікаў будоўлі: маўляў, на цябе, Аляксей, рабочыя працуюць лепш, чым на дзяржаву.
А ўвогуле, я вельмі ўдзячны Свабодзе: вашая інфармацыя пра барацьбу моладзі за Курапаты, пра тое, што такія разумныя сур’ёзныя людзі, як Вячорка і Вік, сьцьвярджаюць, што канец дыктатуры блізкі — грэе нашыя сэрцы, дадае аптымізму і падбадзёрвае ў жыцьці й барацьбе”, — напісаў Мікалай Невядомскі зь Менску.
Пагаджаюся з Вамі, спадар Мікалай: за мінулыя чатыры месяцы гэтыя мужныя хлопцы, якія жывуць у намёце ў Курапатах побач з будоўляй, зрабілі дзеля абароны і абуджэньня гістарычнай памяці беларусаў шмат больш за іншых палітыкаў і грамадзкіх дзеячаў.
Як доказ, працытую ліст школьніка са Слонімскага раёну Аляксея Лінькевіча. Ён піша:
“Мне чатырнаццаць гадоў, і я вельмі хацеў бы быць побач з валанцёрамі ў Курапатах. Майго прадзеда ў 1940-м годзе схапілі энкавэдысты за тое, што ён меў двух коней і чатыры каровы, паліваў з раніцы да ночы потам сваю зямельку і ня быў галадранцам. Ён згінуў недзе ў Сыбіру, а бальшавікі-камбедаўцы забралі ў калгас усё тое, што сям’я маіх продкаў зарабіла цяжкай працай.
Зараз калгас развальваецца, а калгасьнікі выжываюць, хто як можа. Хто за гэта павінен адказваць? Па-мойму, тыя, хто абараняе калгасы, хто хавае імёны сталінскіх катаў і хоча пабудаваць дарогу на касьцях найлепшых сыноў нашай Бацькаўшчыны. У мяне пакуль няма грошай на квіток, каб прыехаць у Менск, ды і бацькі ня хочуць адпускаць. Але я абавязкова буду з вамі, абаронцы Курапатаў!”
Вельмі хутка настане час, калі менавіта ты, Аляксей, вашае пакаленьне расставіце кропкі ў гэтай справе, даробіце тое, што ня здолелі зрабіць у 1990-я гады вашыя папярэднікі. У Курапатах будзе мэмарыял нацыянальнага маштабу, гэтая мясьціна стане сьвятой для беларусаў, тут паўстане годны помнік. І гэта будзе іншая Беларусь. А сёньняшняе змаганьне за Курапаты па сутнасьці і ёсьць змаганьнем за гэтую новую Беларусь.
На заканчэньне — ліст ад Уладзіміра Ляўданскага са Смалявічаў. Ён піша:
“Чым больш гавораць і пішуць пра саюзную дзяржаву Беларусі й Расеі, тым менш застаецца спадзяваньняў на нармальнае, гарманічнае разьвіцьцё нашай краіны. Ня буду хаваць: на першых выбарах я галасаваў за Лукашэнку (хоць і пабойваўся, што ён можа наламаць дроў). А потым галасаваць ужо ўвогуле не хацелася: і ён, і камунякі надакучылі, а талковых не было.
Кажуць, што на бязрыб’і і рак рыба, але палітыка нашых кіраўнікоў-“ракаў” асабіста ў мяне аптымізму не выклікае. Чым крычаць і агітаваць за саюзную дзяржаву, лепш бы зразумелі: ніхто, апроч нас саміх, нашыя праблемы ня вырашыць. Таму хацелася б прапанаваць усім разумным людзям, для каго важныя лёс і пэрспэктывы Беларусі, ідэю “фінскага варыянту”.
Вельмі паказальны прыклад: Карэлія і Фінляндыя былі ў складзе Расеі, але пасьля рэвалюцыі адна зь іх стала незалежнай краінай, а другая толькі атрымала статус аўтаноміі ў складзе Расейскай Фэдэрацыі. І што ж мы бачым праз восемдзесят гадоў? Фінляндыя — сучасная заможная дзяржава з высокім узроўнем жыцьця, яе ведаюць і паважаюць ва ўсім сьвеце. А Карэлія — адсталая бедная ўскраіна Расеі.
Якую выснову можна зрабіць з гэтага прыкладу? Сябраваць, гандляваць, супрацоўнічаць — калі ласка, але жыць — толькі самастойна. Ня быць расейскім буфэрам перад Эўропай, як і эўрапейскім буфэрам перад Расеяй. Зразумець, што толькі мы самі можам адолець уласныя праблемы.
Супрацоўнічаць трэба і з Расеяй, і з усімі іншымі дзяржавамі, але толькі на ўзаемавыгадных умовах, не прадаючыся. Па-мойму, гэтыя тэзы мог бы падтрымаць любы нармальны грамадзянін Беларусі”, — напісаў Уладзімер Ляўданскі са Смалявічаў.
Высновы вашыя бясспрэчныя, спадар Ляўданскі. У якасьці прыкладу можна прывесьці ня толькі Фінляндыю — многія сёньняшнія эўрапейскія краіны ў свой час уваходзілі ў склад імпэрыяў. І ні адна зь іх сёньня не імкнецца да страты незалежнасьці.
На мінулым тыдні нам таксама даслалі лісты Аляксандар Іваноў, Віктар Бута і Крэус Гацкі зь Менску, Феакціст Фядотаў з Наваполацку і Бярнард Пакульніцкі зь вёскі Буйкі Мядзельскага раёну.
Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на Свабоду. Пішыце. Чакаем новых допісаў.