САМ-НАСАМ З ЧАСАМ: ГЕНАДЗЬ БУРАЎКІН
Сьпіс дзеячаў культуры, чые прозьвішчы непажадана згадваць у афіцыйных беларускіх СМІ, без пячатак і подпісаў выдалі ўсім рэдактарам афіцыйных СМІ і радыёстанцый. Сярод непажаданых апынуліся і чатыры пісьменьнікі: Вольга Іпатава, Сяргей Законьнікаў, Анатоль Вярцінскіўся і Генадзь Бураўкін – наш сёньняшні госьць.
Міхась Скобла: “Спадар Генадзь, зь якім пачуцьцём вы пабачылі сваё прозьвішча ў тым "чорным сьпісе", і ўвогуле – якое ўражаньне ён на вас зрабіў?”
Генадзь Бураўкін: “Я пабачыў там сваё імя спакойна, бяз нейкіх дужа сур’ёзных пачуцьцяў. Праўда, я быў спачатку не зусім упэўнены, што такі дакумэнт афіцыйны існуе. Ёсьць ён ці яго няма, але тое, што многія ў яго існаваньне паверылі, – у гэтым я не сумняваюся. Гэта выклікана самой лініяй ідэалягічнай палітыкі нашага кіраўніцтва, выклікана паводзінамі чыноўнікаў, якія
Дастаткова пачытаць афіцыйныя газэты, паглядзець афіцыйнае тэлебачаньне, паслухаць афіцыйнае радыё, і вы зразумееце, што названых у сьпісе творцаў даўно як быццам не існуе ...
Скобла: “А вашы кнігі як даўно выходзілі ў дзяржвыдавецтве?”
Бураўкін: “О, Божачка мой! Я нават баюся і памыліцца, бо гэта было вельмі-вельмі даўно. Апошнія мае кніжкі выходзілі не ў дзяржаўных выдавецтвах, а ў выдавецтвах “Беларускі кнігазбор”, “Бацькаўшчына”. Ды што тут казаць… Ня так даўно быў сур’ёзны юбілей Беларускага тэлебачаньня. Так склаўся мой лёс, што 12 гадоў я ўзначальваў Дзяржкамітэт па тэле- і радыёвяшчаньні. Дык вось, у час гэтых сьвяткаваньняў маё імя нават нідзе не прыгадвалася. І гэта яшчэ можна так-сяк растлумачыць. Але як растлумачыць тое, што на сьвяткаваньне не была запрошаная і нідзе, нават у публікацыях і перадачах, не была прыгадана народная артыстка Беларусі Зінаіда Бандарэнка, якая была тварам Беларусі для ўсяго Савецкага Саюзу?!”
Скобла: “Міністар інфармацыі Праляскоўскі заявіў, што ягонае ведамства ня мае да "чорнага сьпісу" аніякага дачыненьня, і ўвогуле, сьпіс гэты – “гнюсная фальшыўка”. А на вашу думку, кім і дзе гэты дакумэнт быў складзены?”
паводзіны Міністэрства інфармацыі даюць падставы для таго, каб менавіта там шукаць аўтара гэтага геніяльнага паказчыка дурноты дзяржаўнай ...
Бураўкін: “Гэта не тэатар, і на крыкі “аўтара!” наўрад ці нехта выйдзе кланяцца перад публікай. Я ўсё ж не выключаю, што сьпіс мог і ў Міністэрстве інфармацыі зьявіцца на сьвет. Бо паводзіны Міністэрства інфармацыі даюць падставы для таго, каб менавіта там шукаць аўтара гэтага геніяльнага паказчыка дурноты дзяржаўнай. Я не выключаю і Адміністрацыю прэзыдэнта, бо там цяпер прыйшоў на ідэалягічную ніву такі старанны сейбіт, як Радзькоў. Я памятаю, калі ён быў міністрам адукацыі, то падпісаў ліст, які забараняў у школах, у студэнцкіх аўдыторыях сустрэчы з прадстаўнікамі Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. І тое, што цяпер пад яго кіраўніцтвам мог нарадзіцца яшчэ адзін падобны дакумэнт, гэта абсалютна лягічна”.
Скобла: “І ўсё ж прозьвішчы, прыведзеныя ў сьпісе, выклікаюць пэўныя сумненьні. Скажам, Вольга Іпатава ўжо некалькі гадоў не жыве ў Беларусі і адышла ад актыўнай грамадзкай дзейнасьці. А прозьвішчы замежных актораў наўрад ці пра нешта гавораць як беларускім чыноўнікам, так і звычайным людзям. Калі чытаеш гэтую інструкцыю, то не зьнікае ўражаньне, што складаў яе ня вельмі кампэтэнтны чалавек”.
я не разумею, а што павінна за гэтай дырэктывай, як кажуць бюракраты, пасьледаваць? ...
Бураўкін: “Згодны з вамі. Гэты дакумэнт – сьведчаньне таго, да якой дурноты можна дайсьці. Я яшчэ нейкім чынам магу зразумець прэтэнзіі чыноўнікаў да тых, хто ў Беларусі думае ня так, як хочуць чыноўнікі, хто трошкі іначай ацэньвае тое, што робіцца ў краіне. Але за што такія ж рэпрэсіі прапаноўваюцца да галівудзкіх актораў, да ангельскага драматурга, урэшце, да нашых сяброў з Расеі? І я не разумею, а што павінна за гэтай дырэктывай, як кажуць бюракраты, пасьледаваць? Што, ужо нельга будзе Чабурашку выпускаць на экраны, бо гэта стварэньне Эдуарда Усьпенскага? Што, мы будзем выкідаць з агульнай савецкай літаратуры аповесьць “А зори здесь тихие” Барыса Васільева, якая стала клясыкай? Як гэта? Чаму гэта? Што гэта? Гэта паказчык, да якой дурноты можна давесьці сытуацыю, якой спрабуюць кіраваць маладасьведчаныя і людзі, у якіх проста няма ўяўленьня пра тое, як трэба ставіцца да творчых людзей”.
Скобла: “Пры канцы нашай размовы я хачу прывесьці радкі Ніла Гілевіча зь яго апошняй па часе выданьні кнігі “Дзьверы ў гісторыю”: "А калі б яшчэ змаглі вы мне пры гэтым гаркнуць “вон!”, быў бы, пане, я шчасьлівы да сваіх апошніх дзён”. Ці адлюстроўвае гэтае чатырохрадкоўе сёньня адносіны ўлады і нацыянальнай інтэлігенцыі?”
Бураўкін: “У нечым адлюстроўвае. Потым, вы заўважце такую дэталь: у тым сьпісе нават не сфармулявана, а за што такая анафэма? Калі ў свой час абвяшчалі анафэму Льву Мікалаевічу Талстому, то гаварылі, за што. А тут за што? За якія такія злачынствы, за якую такую віну? За віну перад кім? Калі гэта віна перад чыноўнікамі – гэта адно. А калі гэта віна перад народам, перад літаратурай – гэта другое. Даруйце, пісьменьнікі служаць не чыноўнікам. Калі яны пісьменьнікі, яны служаць літаратуры. Месца людзей у літаратуры вызначае талент, а талент дае Бог. І мне сьмешна глядзець на гэтую чарговую дурноту чыноўнікаў. На што яны здатныя, нядаўна паказаў не апошні чыноўнік у нашай краіне, я маю на ўвазе Рубінава зь яго вершамі, дзе вельмі дакладна сказана пра сытуацыю ў высокіх кабінэтах – “туалетище”. Мы ўжо даўно назіраем, у якім “туалецішчы” мы жывем, у якое “туалецішча” цягнуць нас чыноўнікі”.
КНІГАРНЯ СВАБОДЫ: АРТУР КЛІНАЎ
Выхад гэтай кнігі чакалі. Умела і своечасова нагадваў пра свой праект аўтар. Хадзілі чуткі, што замежныя выдавецтвы ўжо дамаўляюцца зь ім наконт аўтарскіх правоў. І вось чытачы прычакалі – у менскім выдавецтве "Логвінаў" нарэшце пабачыў сьвет раман Артура Клінава "Шалом", які крытыкі ўжо назвалі новым словам у беларускай літаратуры. Што ў ім новага – спытаем у аўтара.
Міхась Скобла: “Артур, вы мастак, і герой вашага раману – мастак. Вы любіце эпатаваць публіку, і ваш герой робіць тое самае. Вы, зрабіўшы, напрыклад, саламяны алтар, а ваш герой – надзеўшы на галаву ваярскі шалом і вандруючы ў ім зь Нямеччыны ў Беларусь. Чаму вы ўсё ж напісалі раман не ад першай асобы, мне здаецца, гэта выклікала б яшчэ большую цікавасьць чытачоў?”
У цыкле вобразаў беларуса (напрыклад – "партызан") мае права на існаваньне і "беларус у шаломе" ...
Артур Клінаў: “Такая ідэя была спачатку, але потым я ад яе адмовіўся. Па-першае, раман не зусім аўтабіяграфічны, хоць там шмат чаго ўзята з майго жыцьця, з уласнага досьведу. Але там вобраз хутчэй зьбіральны, таму я і не рызыкнуў пісаць ад першай асобы. Тым больш што вобраз мастака ў рамане ня проста зьбіральны, я ўзяў бы шырэй і сказаў бы, што гэта наогул вобраз-мэтафара беларуса. Мне так здаецца, што ў кожнага беларуса ёсьць нейкі свой нябачны шалом на галаве, шалом – як мэтафара. У цыкле вобразаў беларуса (напрыклад – "партызан") мае права на існаваньне і "беларус у шаломе". Я лічу, што беларус – вялікі індывідуаліст. Індывідуалізм, даведзены да крайнасьці, прычым, індывідуалізм не эўрапейскага тыпу, а індывідуалізм, які захоўваўся стагоддзямі жыцьця на тэрыторыі вайны, калі трэба выжыць. А выжываньне – працэс індывідуальны, не калектыўны. Беларус мусіў хавацца, не ў фізычным сэнсе – хавацца ў бульбу, а хавацца ў нейкі свой сьвет, адзець шалом, каб не заўважаць таго, што адбываецца вакол. Вось у чым галоўны сэнс раману”.
Скобла: “Выхад “Шалому” суправаджаўся беспрэцэдэнтнай для Беларусі рэклямнай кампаніяй, якая мела нават свой слоган: "Шалом – у кожны дом!”. На прэзэнтацыі ў Менску вы дарылі чытачам каньяк “Вэрсаль” і антыкварныя рэчы кшталту акуляраў Валянціна Акудовіча. Ці апраўдала сябе ўсё гэта?”
Клінаў: “Безумоўна. З той толькі заўвагай, што ў гэтую рэклямную кампанію ўкладзена ўжо столькі грошай, што гэта больш, чым я зараблю, калі ўвесь наклад раману прадасца. Так што тут камэрцыйнай мэты няма. Гэта піяр, і, на мой погляд, вельмі эфэктыўны, бо плён ёсьць: раман ведаюць, пра яго шмат пішуць, яго чытаюць. І гэта, хутчэй, нават ня толькі піяр, гэта быў экспэрымэнт, спроба беларускую кніжку зрабіць падзеяй грамадзкай, можа быць, моднай, шумнай, заўважнай. Мы хацелі зрабіць з выхаду раману шоў, з выхаду менавіта беларускамоўнага раману. Таму мэта гэтай кампаніі была, хутчэй, у гэтым, а не ў камэрцыі”.
Скобла: “З другога боку, існуе пэўная пагроза, што чытачы прывыкнуць да вашых дабрачынных прэзэнтацый. Вось на прэзэнтацыі ў Горадні людзі ўжо былі расчараваныя, маўляў, занадта сьціпла ўсё прайшло”.
Беларуская літаратура мусіць засвоіць тэхналёгіі шоў – менавіта ў гэтым можа быць пэўны прарыў да тых чытачоў, якія яе ня ведалі, не заўважалі і чытаць не зьбіраліся ...
Клінаў: “Што тычыцца Горадні, дык там была толькі першая прэзэнтацыя. Мы будзем рабіць яшчэ адну, больш разгорнутую, і там ужо будзе шоў з прызамі-узнагародамі. Гэта па-першае. Па-другое, я якраз гэтага не баюся. Беларуская літаратура мусіць засвоіць тэхналёгіі шоў – менавіта ў гэтым можа быць пэўны прарыў да тых чытачоў, якія яе ня ведалі, не заўважалі і чытаць не зьбіраліся. Але, дзякуючы такім тэхналёгіям, мы можам прыцягнуць увагу гэтай аўдыторыі і выклікаць яе цікаўнасьць. Мне прызнавалася шмат людзей, якія праз сілу, але прачыталі раман, ім было цікава, чаму столькі шуму вакол яго? Некаторыя мае знаёмыя па-беларуску раней ніколі не чыталі і казалі, што “Шалом” – іх першая кніжка па-беларуску. Яны былі ў захапленьні, і гэта было для іх нешта новае, адкрыцьцё беларускай літаратуры”.
Скобла: “На вокладцы напісана “Шалом: ваенны раман”. Заінтрыгаваны чытач чакае батальных сцэнаў, вайны і геройства, але нічога гэтага ў рамане няма. Дык з кім ваюе ваш шаламаносец Андрэй?”
“Шалом” – раман пра бунт асобы, але найперш гэта раман пра адзіноту, пра адзіноту чалавека ў гэтым сьвеце” ...
Клінаў: “Гэта, хутчэй, не вайна, а бунт. Бунт асобы супраць усяго сьвету. Ня тое, што ён дэкляруе сваё супрацьстаяньне сьвету. Проста сьвет супрацьстаіць яму, сьвет робіцца варожым, і ён бунтуе супроць гэтага сьвету, уступае, фактычна, у стан вайны з усімі і з усім вакол. У гэтым сэнсе адбываецца вайна. Хоць гэта вайна мірная, вядома ж. Наш герой бярэ на сябе нейкі стыгмат, нейкі абавязак, ён ня робіць нікому ніякай шкоды, ён сам праз свой учынак атрымлівае шкоду. “Шалом” – раман пра бунт асобы, але найперш гэта раман пра адзіноту, пра адзіноту чалавека ў гэтым сьвеце”.
Скобла: “Вы ў маіх вачах – прадстаўнік элітарнага мастацтва. А ў “Шаломе – нецэнзурная лаянка, трасянка… Навошта?”
Клінаў: “Я стараўся лаянкай не злоўжываць, яна зьяўляецца толькі ў тых месцах, дзе па-іншаму проста немагчыма было сказаць. Проста тады зьнікнуў бы рэалізм жыцьця. Я якраз не прыхільнік эпатажу такога кшталту. Паўтаруся, лаянка зьяўляецца ў тых месцах, дзе яна проста мусіць быць”.
Скобла: “300 асобнікаў з агульнага накладу рамана – нумарныя. Прызабытая выдавецкая практыка. Нагадайце, дзеля чаго яны?”
Клінаў: “Нумарныця асобнікі – калекцыйныя. Робіцца спэцыяльная пячатка, якой штэмпэлююцца 300 асобнікаў, і потым я ўжо ад рукі стаўлю нумар, дату і росьпіс. Гэта робіцца ў нашай кампаніі дзеля таго, каб раман стаў таксама і калекцыйнай каштоўнасьцю. Мы спрабуем тут пагуляць на розных палях – для прасоўваньня беларускай літаратуры ў новыя чытацкія аўдыторыі. І гэта мусіць быць ня толькі шоў, мусіць быць яшчэ нешта, што робіць пэўны асобнік артэфактам і пакідае яго ў будучыні ў такім выглядзе”.
Скобла: “Абвяшчалася, што “Шалом” павінен быў выйсьці адначасова па-беларуску і па-нямецку. Па-беларуску – маем, а ці выйшаў нямецкі варыянт?”
Клінаў: “Пакуль што перамовы зь нямецкім выдавецтвам толькі пачаліся. Ведаючы патэнцыйную аўдыторыю раману, мне здаецца больш мэтазгодным прасоўваньне яго на ўсходнія рынкі – у Польшчу, Украіну, Расею. Ці будзе ён цікавы для нямецкага чытача? Магчыма – так, але для вельмі спэцыфічнага сэгмэнту кніжнага рынку”.