Туркмэністан адмаўляецца ад пазалочанага Туркмэнбашы і Рухнамы

У сталіцы Туркмэністану дэмантуюць Арку нэўтралітэту, галоўны элемэнт якой — пазалочаная статуя Сапармурата Ніязава. З падручнікаў і ўнівэрсытэцкіх праграмаў таксама выключаная кніга першага прэзыдэнта “Рухнама”. У 2003 годзе “Рухнаму” пераклалі на беларускую мову.

Пра цяперашнія зьмены ў Туркмэністане зь беларускімі перакладчыкамі “Рухнамы”.

“Рухнама” ў перакладзе з туркмэнскай — “кніга душы”. Яе аўтарам называюць першага прэзыдэнта Туркмэністану Сапармурата Ніязава. Гэта гісторыя туркмэнскага народу ў выкладаньні Туркмэнбашы, а галоўным чынам — яго асабістае ўсхваленьне. Напрыклад, там ёсьць такое месца: “У час, калі здраджу Радзіме, Сапармурату Туркмэнбашы Вялікаму, Сьвятому айцу твайму — Няхай спыніцца дыханьне маё”.

“Рухнама” выйшла накладам у мільён асобнікаў і была перакладзеная на 20 моваў сьвету. У 2003 годзе ў выдавецтве “Сьветач” кніга выйшла па-беларуску. Аднак з таго часу адбылася пераацэнка значнасьці “Рухнамы”, і перадусім у самім Туркмэністане.

Леанід Дранько-Майсюк
Адзін зь перакладчыкаў беларускага выданьня, паэт Леанід Дранько-Майсюк пра гэта гаварыць адмовіўся:

“На гэтую тэму я проста не хачу гаварыць. Яна мне не цікавая”.

Першая частка “Рухнамы” зьявілася ў Туркмэністане ў 2001 годзе і неўзабаве была ўведзеная для вывучэньня ў школах і ўнівэрсытэтах. Веданьне кнігі было неабходным пры ўладкаваньні на працу, цытатамі аздаблялі нават мячэты, а ў сталіцы краіны Ашхабадзе быў узьведзены помнік “Рухнаме”. Падчас прэзыдэнцтва Сапармурата Ніязава кніга выконвала ролю “туркмэнскай Бібліі” і лічылася амаль сьвятой, а самога аўтара называлі “алмазнай аздобай туркмэнскага народу”. Пасьля сьмерці першага пажыцьцёвага прэзыдэнта Туркмэністану “Рухнаму” пачалі здымаць з кніжных паліцаў, вітрынаў і “чырвоных куткоў”. Вывелі яе і з навучальных праграмаў, менш маштабнымі сталі сьвяткаваньні 12 верасьня, у дзень, калі, як лічыцца, кніга была скончана. Ня дзейнічае і помнік “Рухнаме” ў Ашхабадзе, які раскрываўся, нібыта кніга, а ў ім працаваў тэлевізійны экран.

Анатоль Бутэвіч
Паразважаць пра гэтыя зьмены яшчэ адзін перакладчык “Рухнамы”, былы міністар культуры Анатоль Бутэвіч таксама адмовіўся:

“Не сачыў: для мяне яна была як і ўсе астатнія краіны — звычайная і нармальная. Таму ня ведаю ні пра помнікі, ні пра адмаўленьне… Зрэшты, гэта іх справы ўнутраныя, як і ў кожнай краіне. Гэта іх праблемы”.

Пераацэнка гістарычнай ролі першага пажыцьцёвага прэзыдэнта Туркмэністану Сапармурата Ніязава адбылася ня толькі на прыкладзе ягонай “Рухнамы”. З цэнтральных вуліц сталіцы зьнялі вялікія партрэты Туркмэнбашы, прыбралі бронзавую статую Ніязава перад сядзібай Міністэрства ўнутраных спраў, а таксама адну з галоўных славутасьцяў цэнтру Ашхабаду — Арку нэўтралітэту з пазалочанай статуяй Туркмэнбашы. А туркмэнскія грошы ў 500 манат з партрэтам Ніязава ўвогуле не пусьцілі ў абарачэньне.

Аўтар прадмовы да беларускага выданьня “Рухнамы”, старшыня Беларускага фонду культуры, які быў адным з фундатараў беларускага выданьня, Уладзімер Гілеп пра апошнія падзеі ў Туркмэністане сказаў наступнае:
Ён многае адкрыў — гэта харошы прыклад для астатніх прэзыдэнтаў ...

“Мяне ня вельмі ўсё гэта цікавіць — вельмі далёкая краіна, і таму нічога сказаць не магу. А наконт “Рухнамы” чаму перакладалі — вось каб у нас на такім жа ўзроўні была зацікаўленасьць сваёй жа гісторыяй, якая была ў папярэдніка цяперашняга прэзыдэнта... Ён многае адкрыў — ну, ня ён, зразумела, адкрывалі навукоўцы — але так выкласьці, як прэзыдэнт выклаў — гэта харошы прыклад для астатніх прэзыдэнтаў, пра што мы сказалі ў прадмове”.

Падчас прэзыдэнцтва Сапармурата Ніязава ў Туркмэністане былі жорстка пакараныя дзясяткі чалавек, шмат каго асудзілі да пажыцьцёвага зьняволеньня, папярэдне зьвінаваціўшы ў замаху на Ніязава. У краіне існаваў жорсткі дыктатарскі рэжым, апазыцыю забаранялі, не было незалежных СМІ.

Анатоль Кудравец
Пра адмову Туркмэністану ад спадчыны Туркмэнбашы яшчэ адзін перакладчык “Рухнамы” на беларускую мову, пісьменьнік Анатоль Кудравец сказаў наступнае:

“У свой час я дапамагаў перакладаць гэтую кнігу, “Рухнама”. Там вельмі харошыя і сымпатычныя ісьціны сказаныя ў абарону Туркмэністану і ягонай незалежнасьці. Я лічу гэта станоўчым і добрым. Праўда, тое, што гаварылася ў кнізе, яно часта ішло ў супярэчнасьці з тым, што рабіў той жа Ніязаў — тыя ж помнікі і шмат што іншае. І ўсялякае, а тым больш пасьлядоўнае адмаўленьне ад “пазалочанага” Туркмэнбашы — я лічу, што гэта добра і правільна. Гэта на карысьць і туркмэнам, і іх суседзям”.