На канец 2007 году у чэргах на паляпшэньне жыльлёвых умоваў стаяла 717 тысяч грамадзянаў Беларусі — амаль на 100 тысяч больш, чым годам раней.
Пры гэтым 160 тысяч чалавек, пятая частка ад агульнай колькасьці, стаяць на ўліку больш за 20 гадоў. Натуральна, што ўсе яны хацелі б атрымаць бясплатнае жыльлё — які і было абяцана бальшыні тых, хто станавіўся ў чаргу. Аднак з уступленьнем у 2005 годзе ў сілу новага Жыльлёвага кодэксу правілы гульні істотна зьмяніліся: сацыяльных бясплатных кватэраў ня будзе. За рэдкім выключэньнем.
Грамадзяне Беларусі, якія маюць патрэбу ў паляпшэньні жыльлёвых умоваў, паводле сацыяльнай палітыкі дзяржавы падзяліліся на тры катэгорыі: тыя, хто мае права на сацыяльнае (бясплатнае) жыльлё; так званыя “ільготнікі”, а таксама людзі, якія, стоячы на ўліку, ня маюць права на льготу. Зрэшты, можна казаць і пра чацьвёртую катэгорыю — гэта матэрыяльна забясьпечаныя людзі, якія могуць набыць кватэру ці дом за рынкавыя кошты.
На бясплатнае жыльлё тэарэтычна могуць прэтэндаваць малазабясьпечаныя непрацаздольныя пэнсіянэры (прыярытэт — у вэтэранаў вайны), адзінокія інваліды I і II групаў, якія не працуюць, у канкрэтных выпадках — дзеці-сіроты і тыя, хто застаўся без бацькоўскай апекі. У выключных выпадках па-за чаргой сацыяльныя памяшканьні могуць даць людзям, чыё жыльлё не падлягае аднаўленьню з прычыны стыхійнага бедзтва ці катастрофы.
Асноўнае спадзяваньне — на банкаўскія крэдыты
Усе іншыя, хто адносіцца да катэгорыі малазабясьпечаных, але працаздольных, маюць права на атрыманьне ў парадку чаргі льготных крэдытаў, субсыдыяў і іншых формаў дзяржаўнай падтрымкі для будаўніцтва ці набыцьця жылых памяшканьняў. Чарга на атрыманьне дапамогі вызначаецца мясцовымі выканкамамі, зыходзячы з часу пастаноўкі на ўлік. Да прыкладу, Менскі гарвыканкам рэкамэндуе адміністрацыям раёнаў уключаць у сьпісы льготнага крэдытаваньня тых, хто стаяў у агульнай групе на ўліку да 1993 году. То бок чакае кватэры ня меней за 15 гадоў.
Астатнім чаргавікам у Міністэрстве будаўніцтва і архітэктуры раяць далучацца да долевага будаўніцтва, аб’ёмы якога ў Беларусі будуць павялічвацца. У Менску яно мае дасягнуць 45% ад агульнай колькасьці плошчаў.
Цягам апошніх гадоў такое будаўніцтва было практычна згорнутае, што стала адной з прычынаў росту цэнаў на нерухомасьць. Летась забудоўшчыкі фактычна спынілі долевае будаўніцтва, бо ўказам Аляксандра Лукашэнкі былі вызначаныя досыць жорсткія ўмовы для іх дзейнасьці і суровыя санкцыі за іх невыкананьне.
Аднак нядаўні ўказ за № 55 даў забудоўшчыкам палёгку: у прыватнасьці, ім дазволена атрымліваць большы прыбытак ад сваёй дзейнасьці. Гаворыць начальнік аддзелу жыльлёвага будаўніцтва Міністэрства архітэктуры і будаўніцтва Тацяна Затурэнская:
“396 указ загнаў забудоўшчыкаў у досыць жорсткія ўмовы, таму яны проста не маглі працаваць. А новы ўказ паставіў усіх — і забудоўшчыкаў, і дольшчыкаў — на роўныя пазыцыі, яны працуюць у аднолькавым прававым полі, таму цяпер забудоўшчыкі пайшлі актыўна працаваць. Стымул зьявіўся, скасаваныя непамерныя штрафы. Там увогуле многія пазыцыі зьмененыя. Так што праблема вырашылася, і цяпер “далёўка” пайшла разгортвацца па ўсёй краіне”.
Такім парадкам цяпер будуецца 18 дамоў, амаль усе пакуль у Менску. Рэальны кошт квадратнага мэтра ў такіх дамох не перавышае 1100 даляраў для тых, хто стаіць у чарзе, і 1500 даляраў — для астатніх дольшчыкаў. Прыбытак забудоўшчыка складае 5% у выпадку з чаргавікамі і 18% — з астатнімі. На другасным рынку нерухомасьці сярэдні кошт квадратнага мэтра ў Менску зь лістапада 2007 году да траўня 2008-га зьнізіўся на 190 даляраў — да 1810 даляраў.
Ці тычыцца ўказ каапэратыўнага жыльля, якога ў выканкамаўскіх чэргах яшчэ чакаюць па інэрцыі сотні тысяч беларусаў? Тацяна Затурэнская кажа:
“Каапэратыўнае жыльлё — гэта перадусім жыльлёва-будаўнічыя каапэратывы. Хто іх будуе — гэты тыя, што па 20 гадоў у Менску ў чэргах стаяць, умоўна кажучы. А ўказ тычыцца менавіта долевага ўдзелу. У долевае будаўніцтва можа кожны ўключацца — хто толькі ўчора на чаргу стаў і нават той, хто ўвогуле не чаргавік. ЖБК — гэта асобная гісторыя”.
Асьцярожна: каапэратыўнае будаўніцтва
Днямі на адрас Радыё Свабода прыйшоў ліст ад абураных настаўніц з Бабруйску, якія скардзяцца, што сталі закладнікамі каапэратыўнага будаўніцтва. Ім падалося вельмі дзіўным, калі ў выніковым рахунку за ўзьвядзеньне дому ручкі аказаліся даражэйшыя за дзьверы, а кошт лінолеўму быў такі, што ім можна было накрыць падлогу ў тры столкі. І калі старшыня каапэратыву адмовілася падпісваць акт прыёмкі з-за мноства недаробак, падрадчык “прасунуў” новага старшыню, які падпісаў усе паперы. У выніку каапэратыў застаўся вінен будаўнікам 30 мільёнаў рублёў! Цяпер жыцьцё “каапэратараў” — суцэльнае ліставаньне з органамі кантролю, міліцыяй, арганізацыямі для абароны правоў спажыўцоў і г.д. Пасьля трох гадоў супрацьстаяньня будаўнічая арганізацыя падала на жыхароў у суд.
І гэта не адзінкавы выпадак. Пра махінацыі падчас аналягічнай каапэратыўнай кампаніі расказвае Галіна Крукава, якая мусіла адмовіцца ад прапановы пабудавацца праз каапэратыў у Менску:
“Мы напісалі ў кантрольна-рэвізійнае ўпраўленьне, бо далей трываць ужо няма моцы. Абкрадалі нас проста на нашых жа вачах. Я размаўляла з былой бугальтаркай, маўляў, чаго вы адтуль сышлі? І яна адказвае — я з рабаўнікамі працаваць ня буду. Цікаўлюся: дык што здарылася? Яна проста рукамі разьвяла і сказала — далей яшчэ пабачыце самі. Яна адпрацавала вельмі шмат гадоў у гэтай сфэры і наўпрост сказала, што са злодзеямі працаваць не зьбіраецца. А ўсё, маўляў, самі адчуеце. І мы ня вытрымалі, некалькі чалавек”.
Паводле жыльлёвых нормаў, паказьнікам інтэнсіўнасьці вырашэньня жыльлёвай праблемы служыць сярэдні час, які грамадзяне стаяць на ўліку ў чарзе. Калі ў 1990 годзе пры тагачасных тэмпах будаўніцтва гэты час па краіне складаў 7,5 года, то ў 2005-м — 18 гадоў, а ў 2007-м — 18,6 года. Пры гэтым найбольшая праблема назіраецца ў невялікіх гарадах і пасёлках гарадзкога тыпу. У 2007 годзе сярэдняя працягласьць стаяньня ў чарзе склала 24,5 года. На вёсцы, нягледзячы на актывізацыю будаўніцтва аграгарадкоў, гэты тэрмін расьцягваецца на 5—8 гадоў.