Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Што Пілсудзкі думаў пра Беларусь? 10 фактаў пра польскага героя з «Крэсаў»


У выдавецтве «Янушкевіч» пры падтрымцы Польскага інстытуту ў Менску выйшла кніга пра жыцьцё і дзейнасьць галоўнага героя адроджанай у ХХ стагодзьдзі Польшчы Юзафа Пілсудзкага.

Аўтар біяграфічнага дасьледаваньня — вядомы польскі гісторык, прафэсар Уладзімеж Сулея, пераклаў на беларускую мову Яўген Саляйчук. Прэзэнтацыя кнігі ператварылася ў вострую дыскусію, мадэратарам якой выступіў беларускі гісторык Анатоль Трафімчык.

Прэзэнтацыя кнігі «Юзаф Пілсудзкі». Выступае Анатоль Трафімчык
Прэзэнтацыя кнігі «Юзаф Пілсудзкі». Выступае Анатоль Трафімчык

Свабода сабрала 10 фактаў пра вельмі супярэчлівую і неадназначную асобу Юзафа Пілсудзкага і ягоныя дачыненьні да Беларусі.

1. Біяграфія Пілсудзкага выходзіць па-беларуску і па-грузінску

У Польшчы біяграфічны твор Уладзімера Сулеі «Юзаф Пілсудзкі» вытрымаў два выданьні, цяпер рыхтуецца трэцяе — на 100 старонак большае. Кніга перакладзеная на некалькі эўрапейскіх моў.

Неўзабаве дасьледаваньне выйдзе на грузінскай мове. Праца прафэсара Сулеі абапіраецца на шырокую базу разнастайных дакумэнтальных крыніц — ад сьведчаньняў сучасьнікаў і самога Пілсудскага да архіўных матэрыялаў і навуковых распрацовак вучоных.

2. Да сярэдзіны 1980-х выдаць кнігу пра Пілсудзкага ў Польшчы было немагчыма

Як прызнаўся прафэсар Уладзімеж Сулея, меў месца пэўны парадокс — да пераменаў у сярэдзіне 1980-х гадах біяграфію Пілсудзкага ў Польшчы ў прынцыпе выдаць было немагчыма.

Аўтар кнігі Ўладзімеж Сулея
Аўтар кнігі Ўладзімеж Сулея

«Біяграфія нарэшце зьявілася з-пад пяра гісторыка, які змог гэта аб’ектыўна зрабіць у трох частках бяз згадкі прозьвішча Пілсудзкага», — кажа прафэсар.

А прапанова Ўладзімежу Сулею напісаць кнігу пра Пілсудзкага паступіла толькі ў 1990 годзе, і тады гісторык атрымаў магчымасьць паехаць у Нью-Ёрк у архіў Інстытуту Юзафа Пілсудзкага для збору матэрыялу.

3. Пілсудзкі быў польскім шляхцічам літоўскага паходжаньня

Нарадзіўся Юзаф Клеменс Пілсудзкі 5 сьнежня 1867 года ў сямейным маёнтку Зулаў Сьвянцянскага павету (на тэрыторыі сучаснай Літвы, але на самай мяжы зь Беларусьсю).

Бацька, таксама Юзаф, падчас студзеньскага паўстаньня 1863 году быў камісарам Нацыянальнага ўраду ў Росьненскім павеце. Зулаўскі двор лічыўся заможным, выхоўваўся маленькі Юзаф у вельмі добрых умовах, меў гувэрнантак, настаўнікаў.

Кім ён сябе лічыў? Аўтар кнігі Ўладзімеж Сулея выказвае думку, што Пілсудзкі — «дзіця „Крэсаў“, але таксама ён быў польскім шляхцічам літоўскага паходжаньня».

4. Добра валодаў беларускай мовай

Пілсудзкі рос у беларускім атачэньні, таму што вёска, хоць і знаходзілася на тэрыторыі Літвы, была беларуская. Адсюль у яго і добрая беларуская мова. І прамовы, зь якімі Пілсудзкі выступіў у Менску, гучалі па-беларуску.

5. Пры арышце ў Пецярбургу назваў сябе беларусам

Калі маладога Пілсудзкага арыштоўвала царская паліцыя ў Пецярбургу за замах на цара Аляксандра ІІІ, пры запаўненьні нейкага фармуляру Юзаф пазначыў сябе як беларус. 10 сакавіка 1887 году ў пратаколе допыту малады чалавек зазначыў: «Завуць мяне Восіп Восіпавіч Пілсудзкі; з роду маю 19 гадоў; паходжаньне і народнасьць — дваранін, беларус».

Гэты дакумэнт быў знойдзены ў пачатку 1990-х гадоў у санкт-пецярбургскіх архівах, уведзены ў навуковае абарачэньне, пра гэта пісала і беларуская прэса. На думку беларускага гісторыка Алеся Пашкевіча, цяжка сказаць, што гэта было:

«Ці гэта тактычная хітрасьць Пілсудзкага, каб пазьбегнуць пэўных праблем, бо да палякаў у царскай Расеі ставіліся ня вельмі прыязна, ці гэта шчырае сьведчаньне нацыянальнай прыналежнасьці», — мяркуе спадар Пашкевіч.

6. «Беларускае пытаньне для Пілсудзкага мела другаснае значэньне»

Юзаф Пілсудзкі, архіўнае фота
Юзаф Пілсудзкі, архіўнае фота

У Менску 18 верасьня 1919 году, падчас аўдыенцыі для 44 дэлегацый, на прамову старшыні Нацыянальнага камітэту Пілсудзкі адказаў па-беларуску. Пры гэтым згадваў, што «сын той жа зямлі, што і вы, і таму лепш разумею і адчуваю тыя беды і няшчасьці, якія былі лёсам гэтай зямлі».

На думку гісторыка Алеся Пашкевіча, гэта быў учынак Пілсудзкага як палітыка, а не як прыхільніка беларускай ідэалёгіі. Тым больш захаваліся сьведчаньні, што выступаў Пілсудзкі не свабодна, не імправізаваў, а карыстаўся напісаным тэкстам, чытаў з паперкі.

«Беларускае пытаньне для Пілсудзкага мела другаснае значэньне, бо беларусы былі чыньнікам, значна слабейшым і за ўкраінцаў, за літоўцаў», — мяркуе беларускі гісторык Алесь Пашкевіч.

7. Пілсудзкі быў антырасейскім палітыкам

Але расейскі народ ён паважаў і шанаваў. Прычым і царскую Расею, і бальшавіцкую Пілсудзкі ўспрымаў як галоўнага ворага менавіта таму, што Расея была магутнай імпэрыяй, якая забрала значную тэрыторыю першай Рэчы Паспалітай.

Да таго ж усе польскія паўстаньні ХVIII i XIX cтагодзьдзяў былі паўстаньнямі супраць Расеі.

8. «Калі б улада ў 1930-я была іншай, магчыма, не было б Курапатаў»

У Пілсудзкага была канцэпцыя, якая прадугледжвала стварэньне фэдэрацыі на падставе традыцый Рэчы Паспалітай, што ў выніку трох падзелаў зьнікла з палітычнай мапы Эўропы і сьвету ў канцы ХVIII стагодзьдзя. Меркавалася, што, акрамя Польшчы, у склад фэдэрацыі ўвойдуць Беларусь, Літва і Ўкраіна. Гэту канцэпцыю рэалізаваць не ўдалося.

«Трэба мець на ўвазе, што Пілсудзкі разумеў пад Беларусьсю: тэрыторыі, у асноўным населеныя каталікамі — Віленшчыну і Горадзеншчыну, якія павінны былі ўвайсьці ў Польшчу, а Беларусі застанецца толькі Менская губэрня. Нават узьнік тэрмін: не Беларусь, а Меншчына. І Пілсудзкі выступаў за тое, што польскія войскі павінны застацца на тэрыторыі Меншчыны, і сама Меншчына павінна была ўвайсьці ў межы другой Рэчы Паспалітай. Гэта сёньня ня ўпісваецца ў сфэру альтэрнатыўнай гісторыі. Але можна паставіць пытаньне: як бы выглядала гісторыя да 1939 году, калі б улада была іншай? Магчыма, не было б Курапатаў», — выказаў меркаваньне польскі прафэсар Сулея.

Калі ў 1926 годзе Пілсудзкі вярнуў уладу, ён ужо не вяртаўся да гэтай канцэпцыі.

Уладзімеж Сулея (другі зьлева) падчас прэзэнтацыі кнігі
Уладзімеж Сулея (другі зьлева) падчас прэзэнтацыі кнігі

9. «Пілсудзкі быў вельмі дэмакратычны чалавек, які атрымаў уладу недэмакратычным спосабам»

Палітычны і ваенны лідэр прайшоў складаны і супярэчлівы шлях. Пачынаў як рэвалюцыянэр-сацыяліст, а потым стаў дыктатарам. У траўні 1926 году Пілсудзкі вярнуў уладу з дапамогай вайсковага перавароту. На думку прафэсара Ўладзімера Сулеі, 1925 — 1926 гады — час вялікага паслабленьня Польшчы. Падзеі тады разгортваліся вельмі нечакана.

«Пілсудзкі атрымаў дыктатарскую ўладу і за яе моцна трымаўся. Прычым ён быў вельмі дзіўным дыктатарам паводле прынцыпаў кіраваньня. Але дэмакратам таксама ня быў. І ягоная галоўная мэта была — захаваць Польшчу», — перакананы Сулея.

Аўтарытарная ўлада была даволі спэцыфічная — Пілсудзкі ніяк не аформіў яе канстытуцыйна, пры ім дзейнічала Канстытуцыя 1921 году (новая была прынятая незадоўга да сьмерці Пілсудзкага ў 1935 годзе).

«Пілсудзкі — постаць шэксьпіраўскага маштабу, гэта быў вельмі дэмакратычны чалавек, які атрымаў уладу недэмакратычным спосабам. Я не хацеў яго абяліць у сваёй кнізе, я хацеў яго зразумець», — кажа прафэсар Сулея.

10. У Нью-Ёрку ёсьць шмат дакумэнтаў, зьвязаных зь Беларусьсю

У Нью-Ёрку, у архівах Інстытуту Пілсудзкага, захоўваецца цэлы асобны том дакумэнтаў, прысьвечаных дачыненьням зь Беларусьсю. Так што ў дасьледнікаў, гісторыкаў ёсьць вялікае поле дзейнасьці, паведаміў прафэсар Уладзімеж Сулея.

Наведнікі прэзэнтацыі
Наведнікі прэзэнтацыі

Камэнтаваць тут можна праз Facebook. Калі вы ў Беларусі, любы камэнтар можа быць падставай для перасьледу з боку ўладаў

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG