Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ян Максімюк пра чароўную безнадзейнасьць правінцыі




Міхась Андрасюк, «Белы конь», Беласток 2006.
Michał Androsiuk, «Wagon drugiej klasy», Białystok 2010.


Люблю чытаць пра правінцыю.

Мой найбольш улюбёны правінцыйны пісьменьнік — Багуміл Грабал, які сваёй чэскай правінцыі прысьвяціў такія пранікнёныя сьветлай настальгіяй і мяккім гумарам творы, як «Цягнікі пад пільным наглядам», «Танцавальныя гадзіны для старэйшых і спрактыкаваных», «Падстрыжыны», «Мястэчка, дзе спыніўся час»...

Доўгі час мне не хапала грабалаўскай інтанацыі ў беларускай літаратуры. Гадоў дзесяць з гакам таму я нават быў заматаўся ў выдавецкі праект пад назвай «Правінцыя» — хацелася менавіта стымуляваць такую літаратурную інтанацыю праз публікацыю перш за ўсё правінцыйных беларускіх пісьменьнікаў, якія жылі дзесьці па-за Менскам... Праект скончыўся пасьля выданьня двух альманахаў, «Правінцыя 1-2/2000» і «Правінцыя 3-4/2002». Я з сумам канстатаваў, што ў Беларусі няма ні каліва такой правінцыі, у якой правёў сваё дзяцінства і маладосьць я, бо ўсё ў Беларусі раскатаў і мэліяраваў калгасны сацыялізм, як палеткі і балацявіны, так і чалавечую ўражлівасьць да рэгіянальнай адметнасьці...

Засталася толькі адна сапраўдная беларуская правінцыя — наша, падляская...

Безумоўна, файна мроіць пра правінцыю і тужыць па ёй, значна цяжэй у ёй — жыць.
Сутнасьць нашай правінцыі спрабаваў у свой час ухапіць Сакрат Яновіч (1936-2013) — перш за ўсё ў рамане «Самасей», у польскамоўным успаміне-эсэ «Dolina pełna losu» і — найлепш у мастацкім сэнсе, па-мойму — у апавяданьнях-мініяцюрах... А цяпер пра нашу правінцыю распавядае Міхась Андрасюк. Андрасюк піша выдатна, з настальгіяй, гумарам, іроніяй, з усім, што складае чароўную аўру безнадзейнасьці, інэртнасьці і няспраўджаных спадзяваньняў, у якую ахутанае кожнае правінцыйнае трываньне-прамінаньне... І мне, шчыра кажучы, больш падабаецца падыход да нашай правінцыйнай тэмы ў Андрасюка, бо ён, у адрозьненьне ад Сакрата Яновіча, не імкнецца ставіць сацыялягічныя дыягназы, і яму, калі можна так выказацца, не сьвярбіць чытаць свайму чытачу мараль...

Абедзьве Андрасюковы кніжкі — беларускамоўны «Белы конь» і польскамоўны «Wagon drugiej klasy» — аповеды пра адно падляскае Мястэчка на ўскраіне пушчы і пра людзей з каляпушчанскіх вёсак, якія ў тое Мястэчка раней ці пазьней трапляюць разам з плыньню гісторыі... Ну, мястэчак на ўскраіне пушчы ў нас на Падляшшы ня так і шмат, а таму варта ўдакладніць, што Мястэчка Андрасюка мае канкрэтны адрас у рэальнасьці — Гайнаўка...

«Белы конь» — гэта дзевяць узаемна пераплеценых гісторый пра адну сям’ю Іванюкоў, якая зь вёскі на самой польска-савецкай мяжы, дзе «канчаецца сьвет», пераехала ў Мястэчка, да лепшага жыцьця і, так сказаць, да большай цывілізацыі. Але ўся тая местачковая цывілізацыя аказваецца не такой ужо і прывабнай — падзеі, апісаныя ў кніжцы, прыпадаюць на два апошнія дзесяцігодзьдзі «рэальнага сацыялізму» — а таму гэтыя вясковыя местачкоўцы жывуць напалову сваім рэальным жыцьцём, а напалову ўспамінамі таго, што было раней, да часу, як за клуняй Уладзімера Іванюка савецкі капітан Жлуктоў з салдатамі закапаў памежныя слупы. Ды жывуць яшчэ тугой па нечым, што можа адмяніць іх долю, надаць ёй звышрэчаіснае значэньне, перанесьці са сфэры штодзённага profanum у сфэру мэтафізычнага sacrum. І таму пад канец кніжкі мяккая, іранічна-спагадлівая грабалаўская інтанацыя прозы Андрасюка сасьлізгвае ў міталягізацыю, якую, прыкладам, можам сустрэць на старонках прозы Бруна Шульца пра ягоны напалову фантастычны Драгобыч і ягонага ня менш фантастычнага бацьку. У Андрасюка бацька галоўнага апавядальніка пераходзіць з рэальнага сьвету Мястэчка ва ўяўны сьвет Міту і Гісторыі, дзе ён аказваецца сынам мясцовага пана-памешчыка і, у гістарычнай пэрспэктыве, нашчадкам роду Сапегаў...

«Wagon drugiej klasy» — гэта аповед пра Мястэчка ў пасьлякамуністычны час, своеасаблівая гісторыя «далучэньня Гайнаўкі да Эўропы». Аповед вядзецца з пэрспэктывы касіра чыгуначнай станцыі ў Мястэчку, Стэфана, які марыць пра тое, каб адмяніць сваю правінцыйную долю, ды патаемна кахае чыгуначную прыгажуню, кандуктарку Марыёлю... Усё гэта заканчваецца, як і трэба чакаць, поўным расчараваньнем, а само далучэньне Мястэчка да Эўропы адбываецца ў момант, калі яно траціць якое-колечы значэньне для астатняга сьвету — у ім закрываюць чыгуначную станцыю і вакзал, бо людзі зь Мястэчка перасталі куды-небудзь езьдзіць і ўся тая чыгунка стала стратнай... Кніжка завяршаецца шчымлівай сцэнай, у якой Стэфан, незадоўга да ад’езду апошняга цягніка зь Мястэчка, набівае ўсе свае кішэні і запазухі квіткамі ў «кожнае месца на сьвеце», каб нарэшце перамагчы «мясцовую гравітацыю» (так называецца адзін з ранейшых зборнікаў апавяданьняў Андрасюка) і выехаць у сьвет...

Безумоўна, файна мроіць пра правінцыю і тужыць па ёй, значна цяжэй у ёй — жыць. Мне асабіста засталіся толькі мроі і туга — я пражыў у Гайнаўцы ўсяго чатыры гады, у самы разгар «рэальнага сацыялізму» ў 1970-х. Міхась Андрасюк, амаль мой аднагодак, жыве там увесь час. Таму, мабыць, ён ведае, як у прагорклым пыле і іржы правінцыйнай штодзённасьці знаходзіць залатыя дробкі вечнасьці...
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG