А таксама:
Мытны саюз развальваецца, як савецкі – беларуска-расейскія замаразкі ў траўні
Жорсткія ноты ў размове Эўразьвязу зь Менскам – Усходняе партнэрства патрабуе павагі да правоў чалавека.
Вядучы: дырэктар беларускай службы радыё Свабода Аляксандар Лукашук.
Удзельнікі: аналітыкі Юры Дракахруст і Ян Максімюк.
Лукашук: Пачнём з самай гучнай падзеі апошняга часу – масавай аблавы на офісы і кватэры актывістаў кампаніі “Гавары праўду”. Па ўсёй краіне ў 65-ці чалавек амаль адначасна былі праведзеныя ператрусы з канфіскацыяй кампутараў, носьбітаў інфармацыі, дакумэнтаў і грошай, дзясяткі людзей былі дапытаныя, трое некалькі сутак правялі за кратамі. Аб'ектам атакі стала грамадзянская кампанія «Гавары праўду». Чаму ўлада так зрабіла – таму што баіцца ці дзеля таго, каб запалохаць?
Максімюк: Такую маштабную спробу зачысткі кампаніі “Гавары праўду” можна вытлумачыць, напрыклад, меркаваньнем, што ўлады яе не чакалі, і яна звалілася на іх, так бы мовіць, нечакана, як сьнег на галаву. Вось з традыцыйнымі апазыцыйнымі структурамі, якія ва ўсіх на слыху і на віду ўжо колькі гадоў, усё больш-менш ясна. А тут зьявілася нешта зусім новае, структура, якая ў змозе эфэктыўна арганізаваць падтрымку і актывістаў па-за традыцыйным полем апазыцыі. І не зусім вядома, хто за гэтай структурай стаіць. Кожная ўлада, ня толькі беларуская, баіцца найбольш не таго, што ўжо ведае, а таго, што яшчэ невядомае. Дык вось у мяне такое напалову псыхалягічнае, напалову сацыялягічнае вытлумачэньне рэакцыі рэжыму на кампанію “Гавары праўду”.
Лукашук: Юры, у гэтым татальным ператрусе «Гавары праўду» ёсьць цікавыя чыньнікі. Па-першае, нейкія недарэчныя, абвінавачваньні – нейкі распаўсюд ілжывых зьвестак невядома пра што, нейкія патроны, зброя і наркотыкі, нібыта знойдзеныя ў актывістаў кампаніі. Па-другое, тое, што Ўладзімер Някляеў, Андрэй Дзьмітрыеў і Сяргей Вазьняк былі арыштаваныя, але праз тры дні вызваленыя без прад'яўленьня абвінавачваньняў. Звычайна ў сучаснай Беларусі калі чалавека арыштоўваюць па крымінальным артыкуле, дык ён выходзіць на волю няхутка. У чым тут, на ваш погляд, справа?
Дракахруст: Першае можа сьведчыць пра нізкі прафэсіяналізм беларускіх праваахоўнікаў. Такое, дарэчы, не ўпершыню. Мінулая нядаўняя хваля ператрусаў у журналістаў і палітыкаў была штучна зьвязаная з “паляўнічай” справай – справай аб паклёпе на высокага чына з КДБ. Але зараз абсурднасьць абвінавачваньняў на парадак вышэй: сапраўды, распаўсюд ілжывых зьвестак, які палягае ў пазначэньні на паштоўках “Гавары праўду” ня той тыпаграфіі, дзе яны друкаваліся – гэта сьмешна, калі б не было так сумна. Ну, і трэба мець буйную фантазію, каб уявіць сабе Някляева, Процьку ці Фядуту наркаманамі і баевікамі. Палітычныя артыкулы кшталту “Дыскрэдытацыі Беларусі” ўжываць ня сталі, каб не падвышаць папулярнасьць кампаніі. Але ў выніку абсурднымі абвінавачваньнямі, на мой погляд, як раз і падвысілі.
Але ў спалучэньні з загадкавым хуткім вызваленьнем (сам Някляеў сказаў, што выйшаў гады на 3 раней, чым чакаў) можна прапанаваць і іншую гіпотэзу: што хада перасьледу “Гавары праўду” – вынік нейкіх супярэчнасьцяў наверсе беларускай улады ці сілавых структураў. Адны за адно, іншыя – за іншае. Ня тое, што ў кампаніі там ёсьць патаемныя прыхільнікі, хаця ня выключана і гэта, але проста розныя падыходы розных групаў. Таму і атрымліваецца з перасьледам, як той казаў – ні два, ні паўтара: абвінавачваюць у абсалютна пустых і абвяргальных рэчах, спачатку саджаюць, потым выпускаюць.
Лукашук: Пытаньне, якое цікавіць усіх ад пачатку стварэньня кампаніі: хто яе фінансуе. Увесь час кампанію суправаджаюць падазрэньні, што грошы – расейскія. Сам лідэр кампаніі Ўладзімер Някляеў напачатку заявіў, што «Кажы праўду” дапамагаюць беларусы, якія жывуць у Маскве.
Пасьля вызваленьня Някляева і яго калег лідэры кампаніі правялі прэсавую канфэрэнцыю. На ёй Някляеў у прыватнасьці задаў рытарычнае пытаньне:
“Скажыце, чаму кепска гаварыць праўду за расійскія грошы, а займацца міжкандыдацкімі разборкамі за эўрапейскія — можна?”
Ян, які ваш адказ?
Максімюк: Калі гаварыць праўду якой яна ёсьць, дык крыніца грошай ня мае значэньня. Але гэта — у ідэале, калі мы пагодзімся, што існуе нейкая ідэальная, абсалютная праўда. Аднак мы ведаем, што праўда ў палітыцы ў кожнага свая. А таму і ў праўдзе кампаніі “Гавары праўду” як улада, так і апазыцыя будуць безупынна шукаць таго, хто плаціць за агучваньне гэтай праўды, і што за гэта хоча атрымаць. Прыгадайце “аранжавую рэвалюцыю” ва Ўкраіне і пазьнейшыя скандальныя разборкі паміж украінскімі алігархамі і Барысам Беразоўскім адносна таго, хто колькі грошай на гэтую рэвалюцыю даў і што за гэта атрымаў (ці не атрымаў). Гэта палітыка, і такіх пытаньняў нельга пазьбегчы. Ні цяпер, ні пазьней.
Лукашук: Юры, а якія ў вас гіпотэзы ці, можа, зьвесткі наконт фінансаваньня кампаніі?
Дракахруст: Ну, тут безьліч варыянтаў. Грошы могуць быць і расейскія, але не крамлёўскія: мільён – шмат для беларускай палітыкі, але даволі сьціплая сума для маскоўскага бізнэсу нават сярэдняй рукі. Могуць быць заходнія грошы, як гэта ні сьмешна, могуць быць заходнія грошы пад выглядам расейскіх. Мяркую, што арганізатары кампаніі сьвядома не абвяргаюць катэгарычна магчымасьць нейкага расейскага “сьледу” ў кампаніі. Для наведнікаў розных палітычных сайтаў, шырока вядомых у вузкім полі, для ладнай часткі апазыцыі – гэта недаравальнае зладзейства.
Але арганізатары кампаніі “Гавары праўду” як раз і хочуць выйсьці за межы традыцыйнага апазыцыйнага гета. А па-за яго межамі стаўленьне да сувязяў нейкай палітычнай сілы з Масквой куды больш спакойнае, гэта хутчэй дадае ёй сымпатый, чым пазбаўляе. Адсюль і руская мова кампаніі, і абвяржэньні, больш падобныя на пацьвярджэньні.
Гэта выбар лідэраў кампаніі, прычым незалежна ад таго, ці ёсьць той рускі сьлед насамрэч. Сьцьвярджаць нешта цяжка, але варта адзначыць даволі спрыяльны і спачувальны тон расейскіх СМІ, якія распавядалі пра рэпрэсіі супраць “Кажы праўду”. Паводле задумкі, нешта падобнае – стаць трэцяй сілай з расейскімі сувязямі ці іх выглядам – спрабаваў у 2006 годзе рабіць Аляксандар Казулін. Магчыма, адзін з тагачасных сябраў ягонай групы падтрымкі зараз спрабуе пайсьці тым жа шляхам, але на новым узроўні.
Лукашук: Цяпер ці не штодня заяўляюць аб намеры удзельнічаць у выбарах новыя і новыя імёны. Добра гэта ці дрэнна, паказвае шырыню “запасной лаўкі” апазыцыі і яе ініцыятыўнасьць, і такім чынам гэта дэманстрацыя сілы – ці наадварот: раскол, раздробленасьць, асабістыя амбіцыі, і гэта паказьнік слабасьці?
Максімюк: Гэта хутчэй добра, чым дрэнна. І так мы разумеем, што рук сабраць 100 тысяч подпісаў, патрэбных для рэгістрацыі кандыдатаў, хопіць толькі на 4-5 кандыдатаў, уключаючы ў гэты лік Аляксандра Лукашэнку і Сяргея Гайдукевіча. А таму, чым болей прэтэндэнтаў заяўляе аб сваім магчымым удзеле ў выбарах, тым весялей на беларускім палітычным полі.
Лукашук: На мінулым тыдні адбылося некалькі падзеяў, якія сьведчаць пра чарговае абвастрэньне стасункаў паміж Беларусьсю і Расеяй.
У Санкт-Пецярбургу прэм'ер-міністры Беларусі, Казахстану і Расеі правялі перамовы наконт уступленьня ў сілу з 1 ліпеня мытнага саюзу ў поўным аб'еме. Але на выніковай прэсавай канфэрэнцыі яны, найперш прэм'ер Расеі Ўладзімер Пуцін, канстатавалі правал перамоваў, тое, што з 1 ліпеня мытны саюз не запрацуе з прычыны супярэчнасьцяў паміж бакамі.
Дарэчы, ў гэтую сераду кіраўнік беларускай мытні заявіў, што падвышанае расейскае мыта на імпартныя аўтамабілі з 1 ліпеня ўводзіцца ня будзе.
Расея надае гэтаму праекту велізарную ўвагу. Прэм'ер Пуцін заявіў, што мытны саюз «стварае новую геапалітычную рэчаіснасьць». Але як бачым з гэтай геапалітычнай прыгажосьцю нешта не атрымліваецца. Чаму?
Пытаньне – аглядальніцы рускай службы нашага радё Ірыне Лагунінай.
Лагуніна: Мне здаецца, што праблема з Мытным саюзам мае тры бакі. Найперш, гэтая праблема вельмі палітызаваная. Мытны саюз не павінен быць інструмэнтам палітыкі. Так не атрымліваецца, калі размова ідзе пра дробязі, пра дэталі, якія трэба ўмець узгадняць.
Другі момант – што час для яго стварэньня абраны вельмі недарэчны. Краіны толькі што выйшлі з ніжняй кропкі крызісу, яны яшчэ не прайшлі яго. І зразумела, кожная з краін у гэтай сытуацыі практыкуе апраўданыя пратэкцыянісцкія меры. Скажам, той жа прэм'ер Пуцін адмовіўся нават весьці размову аб зьніжэньні мыта на імпарт аўтамабіляў у Расею, чаго дамагаліся і Беларусь, і Казахстан. Але ў Расеі вялікая колькасьць монагарадоў, якія цалкам залежаць ад аўтапраму, якія існуюць выключна дзякуючы пратэкцыянісцкім мерам.
І трэцяя праблема ў тым, што краіны, якія спрабуюць стварыць мытны саюз, вельмі розныя. Расея і Казахстан – здабываючыя краіны, Беларусь – вытворчая. І Расея, і Казахстан у значнай ступені абапіраюцца на экспарт энэргарэсурсаў. Для іх гэта – асноўная крыніца напаўненьня бюджэту, і ў гэтым пытаньні Расея і Казахстан з аднаго боку, а Беларусь – зь іншага, ніколі адзін аднаго не зразумеюць.
Лукашук: Юры, Ірына дала тры аргумэнты супраць: палітыка, час, інтарэсы. А паводле вашага меркаваньня, чаму праект мытнага саюзу затармазіўся?
Дракахруст: Расейскі “Коммерсант” апублікаваў артыкул, у якім даволі падрабязна распавёў пра дэталі перамоваў. Паводле газэты, галоўным разбуральнікам згоды быў прэм’ер Беларусі Сяргей Сідорскі. Дакладней, ён вельмі жорстка адстойваў пазыцыю, што без скасаваньня мыта на расейскую нафту Менск прапановы Масквы ня прыме. Праўда, і Масква ў асобе Пуціна гэтак жа жорстка настойвала на тым, што пытаньне нафтавага мыта ў двухбаковым гандлі ня мае дачыненьня да цяперашняй стадыі стварэньня Мытнага саюзу і, значыць, павінна захавацца.
Паводле выданьня, на выніковай прэсавай канфэрэнцыі Сідорскі даволі актыўна заяўляў пра наяўнасьць супярэчнасьцяў. Ведаючы стыль камунікацыі беларускіх чыноўнікаў зь іх высокімі расейскім калегамі, не выклікае сумневу, што такую рашучасьць спадар Сідорскі дэманстраваў па значна больш рашучым загадзе вядома каго.
Чаму? Ну, гэта ў чымсьці нагадвае леташні сюжэт, калі пасьля пачатку малочнай “вайны” Лукашэнка пашырыў поле бою на АДКБ, заблякаваўшы да пэўнай ступені працу гэтай арганізацыі. Ну, а тут дыстанцыя яшчэ бліжэй: мытны саюз і мыта на нафту: у мяне ня будзе таннай нафты, у вас ня будзе такой любай вашаму сэрцу новай геапалітычнай рэальнасьці. Гэта, мне здаецца, і такое папярэджаньне на будучыню.
Напярэдадні выбараў беларуская ўлада аказваецца даволі ўразьлівай для рознага кшталту эканамічных сюрпрызаў. Адабраўшы ў Пуціна любімую геапалітычную цацку ў выглядзе мытнага саюзу, як мінімум адцягнуўшы яго ўступленьне ў поўную моц, Лукашэнка паказаў, што на сюрпрызы таксама можа зрабіць пэўныя непрыемнасьці.
Лукашук: Пуцін у Санкт-Пецярбургу заявіў, што Расея гатовая скасаваць нафтавае мыта ў гандлі зь Беларусьсю пасьля стварэньня адзінай эканамічнай прасторы – наступнага этапу разьвіцьця мытнага саюзу, які меркавалася распачаць з 2012 году. Але, паводле расейскага прэм’ера, працэс можна і прыскорыць і стварыць адзіную эканамічную прастору ўжо ўвосень сёлета. Не атрымліваецца меншае – паспрабуем большае. Ян, як вы мяркуеце, ці можа гэта атрымацца?
Максімюк: Каб уцямна адказаць на гэтае пытаньне, трэба было б заглянуць Уладзімеру Пуціну ў галаву і пабачыць, што ён мае на ўвазе, кажучы пра “адзіную эканамічную прастору”. Што гэта за такая адзіная эканамічная прастора, у якой тры розныя наборы правілаў дарожнага руху для тавараў і паслугаў?
Ну, і яшчэ. Калі нехта кажа, што за пяць-шэсьць месяцаў можна зрабіць на постсавецкай тэрыторыі нешта, што ў Эўропе цягнулася дзесяцігодзьдзямі і запатрабавала ня менш чым 30 тысяч старонак агульнага заканадаўства, дык да такіх словаў нельга падыходзіць на поўным сур’ёзе. У Беларусі не існуе агульнай эканамічнай прасторы для дзяржаўных і прыватных суб’ектаў эканамічнай дзейнасьці. Тут два адрозныя наборы правілаў. Дык што ўжо казаць пра агульны набор правілаў для беларускіх, расейскіх і казахскіх вытворцаў? Гэта утопія.
Лукашук: На гэтым тыдні выйшаў на паверхню яшчэ адзін падводны камень двухбаковых адносінаў. «Газпром» паведаміў, што Беларусь з пачатку гэтага году плаціць за газ леташнюю цану, спасылаючыся на дамоўленасьці на вышэйшым узроўні. Між тым, «Газпром» спасылаецца на кантракт, паводле якога цана падвысілася, і Беларусь ужо завінавацілася салідную суму ў 139 мільёнаў даляраў. «Газпром» пагражае скараціць пастаўкі.
Пра прэтэнзіі да Беларусі ў гэтым пытаньні заявіў у інтэрвію тэлекампаніі «Мір» і расейскі прэм'ер Пуцін:
"Нашы беларускія сябры зьвярнуліся да нас у мінулым годзе, у пазамінулым, з просьбай захаваць для іх цэнавыя парамэтры і скідкі папярэдняга году, 2008 году. І мы ў 2009 годзе пайшлі на гэта. Зараз яны ў аднабаковым парадку плацяць нам па цане 2008 году. Недаплачваюць нам. Утварылася пэўная запазычанасьць".
На ваш погляд, які наступствы будзе мець гэты новы канфлікт, як ён будзе разьвівацца?
Дракахруст: Паводле ацэнак экспэртаў, наперадзе сёлета ў любым выпадку як мінімум дзьве гандлёвыя вайны. Адна недзе ў кастрычніку, калі прыйдзе час пераглядаць студзеньскае нафтавае пагадненьне, і ў лістападзе-сьнежні, калі будзе заключацца газавы кантракт на наступны год. Гледзячы па ўсім, Менск працягвае сваю ўлюбёную дыпляматыю скандалу. Цяперашні канфлікт, безумоўна, неяк залагодзіцца. Магчыма, і сапраўды ў Лукашэнкі з расейскімі кіраўнікамі былі нейкія джэнтэльмэнскія дамоўленасьці наконт газавай цаны, але адзін з бакоў ці абодва аказаліся ня надта джэнтэльмэнамі.
Лукашук: Ян, ці будзе газ фактарам у прэзыдэнцкіх выбарах, і калі так – хто мае больш шанцаў яго выкарыстаць, апазыцыя ці ўлада?
Максімюк: Газ заўсёды ёсьць фактарам у прэзыдэнцкіх выбарах у Беларусі. І, як мне здаецца, гэты фактар ужо вырашыў, на чыім баку застанецца перамога. Цана расейскага газу ў гэтым годзе не такая, каб пахіснуць хоць трохі стабільнасьць грамадзка-палітычнай сытуацыі ў Беларусі. А калі яна павысіцца ў 2011 годзе, наступствы гэтага павышэньня эканоміка і насельніцтва адчуюць ужо пасьля выбараў, якія вядома хто выйграе.
Лукашук: На мінулым тыдні ў польскім курортным мястэчку Сопаце адбылася нефармальная сустрэча кіраўнікоў зьнешняй палітыкі Эўразьвязу, міністраў замежных справаў краін-чальцоў Зьвязу зь іх калегамі зь дзяржаваў, што ўваходзяць ва Ўсходняе партнэрства.
Такіх жорсткіх камэнтароў наконт стасункаў Зьвязу зь Беларусьсю ў межах партнэрства, якія прагучалі з вуснаў эўрапейскіх прадстаўнікоў пасьля сустрэчы, не было чуваць фактычна за 2 апошнія гады, з таго часу, як пачаўся працэс нармалізацыі адносінаў паміж афіцыйным Менска і Брусэлем.
Вось што заявіў, у прыватнасьці, камісар Эўразьвязу па пытаньнях пашырэньня і Эўрапейскай палітыкі суседзтва Штэфан Фюле:
«Адной з маіх першых гутарак з кіраўніком МЗС Беларусі была размова аб сытуацыі з правамі чалавека ў краіне. Сытуацыя ў Беларусі за апошнія 6 месяцаў значна пагоршылася. Мы вельмі занепакоеныя гэтым фактам. Выбары ў мясцовыя Саветы прайшлі без уліку беларускімі ўладамі рэкамэндацый АБСЭ. Зараз мы настойваем на тым, каб наступныя прэзыдэнцкія выбары прайшлі ў адпаведнасьці з дэмакратычнымі стандартамі".
Са словаў эўракамісара вынікала, што становішча з правамі чалавека і свабодамі ў Беларусі наўпрост уплывае на плён дыялёгу, на тое, наколькі Беларусь прасунулася ў дасягненьні мэтаў партнэрства:
«Беларусь вельмі «адстае» ва «Ўсходнім партнэрстве». Па ўсіх пунктах. Калі паглядзець на месца Беларусі ў гэтай праграме, то стане бачна, што з уладамі вашай краіны мы практычна нічога не абмяркоўваем. Ні дамову аб асацыяцыйным членстве, ні стварэньне зоны свабоднага гандлю, ні пытаньне аб спрашчэньні візавага рэжыму ".
Іншымі словамі, па зьмястоўных пытаньнях дыялёгу фактычна проста няма. Варта заўважыць, што пытаньні правоў чалавека і дэмакратычных свабодаў і раней фігуравалі як пункты парадку дня, але здавалася, што яны пасьля пацяпленьня адносінаў мелі другаснае значэньне. А зараз высьвятляецца, што прагрэс у перамовах залежыць менавіта ад іх. Ці гэта зьмена апошняга часу?
Максімюк: Калі Брусэль рыхтаваў афармленьне ініцыятывы Ўсходняе партнэрства, вырашыўшы, што возьме туды і Беларусь, дык сярод беларускай апазыцыі гучалі галасы, што гэтае рашэньне — незаслужаны аванс Аляксандру Лукашэнку. Я думаю, і ў Менску, і ў Брусэлі ўсе гэта дакладна разумелі. І мы з вамі ў гэтай праграме таксама неаднойчы пра гэта гаварылі. Але год ці паўтара года назад было яшчэ аптымістычнае спадзяваньне, што новыя магчымасьці супрацоўніцтва ці проста сустрэчаў паміж Брусэлем і афіцыйным Менскам дадуць усё ж нейкія, хоць і невялікія, але станоўчыя вынікі. Менск, на жаль, згубіў гэты шанец і згубіў шмат часу, перанапружваючы цярплівасьць і злоўжываючы добрай воляй эўрапейскіх палітыкаў праз розныя акцыі тыпу канфлікт зь непрызнаным Саюзам палякаў ці чарговыя “элегантныя” мясцовыя выбары. Тое, пра што Брусэль на нейкі час пагадзіўся маўчаць, зараз зноў усплыло з ранейшай сілай. Я вось так тлумачу вяртаньне прадстаўнікоў Брусэлю да папярэдняй рыторыкі.
Лукашук: Юры, а на ваш погляд, чаму так зьмяніўся тон прадстаўнікоў Эўразьвязу адносна Беларусі?
Дракахруст: Пра тое, што ён менавіта зьмяніўся, сьведчаць заявы, якія прагучалі ў Сопаце з вуснаў Мігеля Анхель Марацінаса, міністра замежных спраў Гішпаніі, якая цяпер старшынюе ў Эўразьвязе:
«Дэмакратыя і правы чалавека – гэта асноўныя ўмовы эўрапейскай ідэнтыфікацыі і палітыкі суседзтва. Падчас ўстаноўчага саміту «Усходняга партнэрства» ў Празе мы ясна гэта пазначылі. Мы заяўлялі і працягваем заяўляць беларускім уладам пра неабходнасьць выконваць правы чалавека. Патрабаваньне выконваць правы чалавека распаўсюджваецца на ўсіх, таму што гэта жыцьцёва важная рэч».
А вось што казаў той самы спадар Марацінас ў сакавіку летась, напярэдадні далучэньня Беларусі да Ўсходняга партнэрства:
“Мы павінны ісьці на кампрамісы і зрабіць нашыя адносіны больш інтэнсіўнымі. Мы хочам, каб на пачатку нашага старшынства была падпісана першая базавая дамова, якая вызначала бы нашыя двухбаковыя дачыненьні. Да гэтага часу мы павінны цалкам пакласьці канец усім санкцыям і абмежаваньням — мэханізмам учорашняга дня”.
Зьмена тону зусім відавочная. І яна паказьнік зьмены не гішпанскай, а эўрапейскай палітыкі. Пытаньні правоў чалавека і дэмакратычных свабодаў сапраўды не былі на першым пляне, але мелася на ўвазе, што беларускія ўлады як мінімум ня будуць значна і дэманстратыўна пагаршаць сытуацыю з гэтымі пытаньнямі. Але паколькі Менск гэтую сытуацыю за апошнія месяцы як раз дэманстратыўна пагаршаў, то і Эўропа пачала дзейнічаць па іншых, дакладней, па старых правілах. Ёсьць прынцыпы, яны павінны выконвацца, бяз гэтага крокаў насустрач ня будзе. Магчыма, гэтая лінія захаваецца да завяршэньня прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі, пасьля якіх з абодвух бакоў пачнуцца новыя спробы дыялёгу. Магчыма, яна захаваецца і пазьней.
Лукашук: А як ідзе супрацоўніцтва тымі краінамі, якія збольшага выконваюць умовы Эўразьвязу, напрыклад, з Украінай? З гэтым пытаньнем мы зьвярнуліся да аглядальніцы ўкраінскай службы нашага радыё Мар’яны Драч:
Драч: Са сваім першым прэзыдэнцкім візытам Віктар Януковіч у сакавіку паехаў у Брусэль. Але на гэтым сымбалізьме пакуль усё і заканчваецца. Галоўныя высілкі ўлады Ўкраіны апошнім часам засяродзілі на паляпшэньні стасункаў з Расеяй. Але ёсьць пазытыўныя сыгналы і з боку Брусэля. Нягледзячы на грэцкі фінансавы крызыс, Эўразьвяз не забыў аб Украіне. 18 мая Эўрапарлямэнт выдзеліў Украіне паўмільярда эўра на падтрымку эканомікі і структурных рэформаў. Многія лічаць, што менавіта збліжэньне Кіева з Масквой падштурхнула эўрадэпутатаў да гэтага шчодрага кроку, каб, так бы мовіць, не аддаваць Украіну Крамлю з вантробамі. Гэтак жа Брусэль у траўні паабяцаў, што падпіша з Украінай плян скасаваньня візаў. Цалкам верагодна, што яго зацьвердзяць на саміце з Украінай у кастрычніку. Да гэтага было некалькі штуршкоў. Ва Ўкраіны нарэшце зьявіўся шанец уладкаваць мяжу з Расеяй. Дамова аб дэмаркацыі мяжы была падпісаная падчас травеньскага візыту прэзыдэнта Мядзьведзева ў Кіеў.Ды і сама Расея на саміце з ЭЗ у Растове-на-Доне таксама будзе весьці гутарку аб адмене віз, хаця не прэтэндуе на сяброўства ў Эўразьвязе.
Дарэчы, менавіта візаваму пытаньню і падчас прэзыдэнцтва Юшчанкі, і падчас прэзыдэнцтва Януковіча ўкраінская дыпляматыя надавала і надае асаблівую ўвагу. Як сказаў міністар замежных спраў Украіны Канстанцін Грышчанка, для ўкраінцаў менавіта адмена візаў будзе галоўным стымулам для ўсталяваньня ў краіне эўрапейскіх нормаў.
Украіна хацела б падпісаць з Эўразьвязам пагадненьне аб асацыяцыі, часткай якога, верагодна, будзе і пагадненьне аб свабодным гандлі, да канца году. Але перамовы, і асабліва эканамічныя, ідуць складана. Брусэль кажа, што дамовіцца хутка магчыма, але, маўляў, мяч цяпер на баку Ўкраіны.
На наступным тыдні Віктар Януковіч будзе адзначаць 100 дзён свайго прэзыдэнцтва. Ён абяцае прадставіць праграму рэформаў. Важна, наколькі гэтая праграма будзе адпавядаць рэформам, якія прапаноўвае Ўкраіне Эўразьвяз. Але яшчэ важней, як Украіна будзе ажыцьцяўляць гэтыя рэформы. Што б ні казала ўкраінская ўлада аб прыярытэце эўраінтэграцыі, для Брусэля важныя ня словы, а справы.
Лукашук: Як бачым, Украіна ўжо ў кастрычніку можа атрымаць бязьвізавы рэжым з Эўразьвязам. І гэта пры тым, што і зараз для ўкраінцаў, як, дарэчы і для расейцаў, шэнгенская віза каштуе 35 эўра, у той час як для беларусаў – 60 эўра. Некаторыя беларускія палітыкі з сумам камэнтавалі навіну, што пагадненьне аб лібэралізацыі візавага рэжыму зь Беларусьсю адкладаецца да лепшых часоў. На іх погляд, такая лібэралізацыя была б у інтарэсах ня столькі беларускага рэжыму, колькі беларускага насельніцтва, спрыяла б росту праэўрапейскіх настрояў у Беларусі. На ваш погляд, чаму эўрапейскія палітыкі не падзяляюць такі падыход?
Дракахруст: Большая колькасьць паездак у Эўропу сапраўды спрыяла б росту праэўрапейскіх настрояў сярод беларусаў. Паводле дадзеных апошняга апытаньня Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў і лябараторыі “Новак”, сярод тых, хто за апошнія тры гады неаднаразова наведваў краіны ЭЗ, за ўступленьне Беларусі ў Эўразьвяз прагаласавала б больш за дзьве траціны, сярод тых, хто наведаў краіны Зьвязу аднойчы – 46% за ўступленьне Беларусі туды, сярод тых, хто ня быў там ня разу – траціна.
Але пытаньне палягае ў тым, наколькі Эўразьвяз зацікаўлены ў зьмене гэтых настрояў, дакладней, колькі гатовы заплаціць за гэта. Візавае пытаньне зьвязанае з эканамічнымі стасункамі, і калі візавыя палёгкі былі б крокам насустрач насельніцтву, то ўнармаваньне эканамічных стасункаў, дамова аб партнэрстве і супрацоўніцтве – крокам насустрач у большай ступені беларускім уладам, ці, прынамсі, і ім таксама. Гэтыя аспэкты ўзаемадзеяньня насамрэч зьвязаныя. Гэта розныя бакі аднаго перніка. Ну, а паколькі, на думку Эўразьвязу, пернік пакуль даваць няма за што, то беларусы і не атрымліваюць ніводны зь яго бакоў.
Максімюк: Юры расклаў гэтае пытаньне амаль па ўсіх даступных палічках, а таму я згадаю толькі адну, якую ён, па-мойму, не згадаў. Адна слухачка аднойчы пазваніла ў нашу штотыднёвую перадачу “Званочкі” і сказала, што візавае пытаньне ў Беларусі даволі надуманае. Той, хто сапраўды хоча езьдзіць у Эўропу і мае сродкі на такія падарожжы, заплаціць за візу і 60 эўра, і нават болей. Той, хто ня хоча езьдзіць у Эўропу, бо ня мае грошай на квіток на цягнік, аўтобус, ці самалёт, ён туды не паедзе, нават калі візы адменяць. Праблема зь Беларусьсю ў тым, што яе народ і не грашавіты, і не мабільны. Тыя з грашмі і зь цягаю да падарожжаў езьдзяць і цяпер, а іншым гэта проста не патрэбна. Магчыма, што нехта ў Брусэлі узяў і гэты аргумэнт пад увагу, калі пастанавіў нічога не мяняць у візавым пытаньні адносна Беларусі.
Мытны саюз развальваецца, як савецкі – беларуска-расейскія замаразкі ў траўні
Жорсткія ноты ў размове Эўразьвязу зь Менскам – Усходняе партнэрства патрабуе павагі да правоў чалавека.
Вядучы: дырэктар беларускай службы радыё Свабода Аляксандар Лукашук.
Удзельнікі: аналітыкі Юры Дракахруст і Ян Максімюк.
Лукашук: Пачнём з самай гучнай падзеі апошняга часу – масавай аблавы на офісы і кватэры актывістаў кампаніі “Гавары праўду”. Па ўсёй краіне ў 65-ці чалавек амаль адначасна былі праведзеныя ператрусы з канфіскацыяй кампутараў, носьбітаў інфармацыі, дакумэнтаў і грошай, дзясяткі людзей былі дапытаныя, трое некалькі сутак правялі за кратамі. Аб'ектам атакі стала грамадзянская кампанія «Гавары праўду». Чаму ўлада так зрабіла – таму што баіцца ці дзеля таго, каб запалохаць?
Максімюк: Такую маштабную спробу зачысткі кампаніі “Гавары праўду” можна вытлумачыць, напрыклад, меркаваньнем, што ўлады яе не чакалі, і яна звалілася на іх, так бы мовіць, нечакана, як сьнег на галаву. Вось з традыцыйнымі апазыцыйнымі структурамі, якія ва ўсіх на слыху і на віду ўжо колькі гадоў, усё больш-менш ясна. А тут зьявілася нешта зусім новае, структура, якая ў змозе эфэктыўна арганізаваць падтрымку і актывістаў па-за традыцыйным полем апазыцыі. І не зусім вядома, хто за гэтай структурай стаіць. Кожная ўлада, ня толькі беларуская, баіцца найбольш не таго, што ўжо ведае, а таго, што яшчэ невядомае. Дык вось у мяне такое напалову псыхалягічнае, напалову сацыялягічнае вытлумачэньне рэакцыі рэжыму на кампанію “Гавары праўду”.
Лукашук: Юры, у гэтым татальным ператрусе «Гавары праўду» ёсьць цікавыя чыньнікі. Па-першае, нейкія недарэчныя, абвінавачваньні – нейкі распаўсюд ілжывых зьвестак невядома пра што, нейкія патроны, зброя і наркотыкі, нібыта знойдзеныя ў актывістаў кампаніі. Па-другое, тое, што Ўладзімер Някляеў, Андрэй Дзьмітрыеў і Сяргей Вазьняк былі арыштаваныя, але праз тры дні вызваленыя без прад'яўленьня абвінавачваньняў. Звычайна ў сучаснай Беларусі калі чалавека арыштоўваюць па крымінальным артыкуле, дык ён выходзіць на волю няхутка. У чым тут, на ваш погляд, справа?
Дракахруст: Першае можа сьведчыць пра нізкі прафэсіяналізм беларускіх праваахоўнікаў. Такое, дарэчы, не ўпершыню. Мінулая нядаўняя хваля ператрусаў у журналістаў і палітыкаў была штучна зьвязаная з “паляўнічай” справай – справай аб паклёпе на высокага чына з КДБ. Але зараз абсурднасьць абвінавачваньняў на парадак вышэй: сапраўды, распаўсюд ілжывых зьвестак, які палягае ў пазначэньні на паштоўках “Гавары праўду” ня той тыпаграфіі, дзе яны друкаваліся – гэта сьмешна, калі б не было так сумна. Ну, і трэба мець буйную фантазію, каб уявіць сабе Някляева, Процьку ці Фядуту наркаманамі і баевікамі. Палітычныя артыкулы кшталту “Дыскрэдытацыі Беларусі” ўжываць ня сталі, каб не падвышаць папулярнасьць кампаніі. Але ў выніку абсурднымі абвінавачваньнямі, на мой погляд, як раз і падвысілі.
Але ў спалучэньні з загадкавым хуткім вызваленьнем (сам Някляеў сказаў, што выйшаў гады на 3 раней, чым чакаў) можна прапанаваць і іншую гіпотэзу: што хада перасьледу “Гавары праўду” – вынік нейкіх супярэчнасьцяў наверсе беларускай улады ці сілавых структураў. Адны за адно, іншыя – за іншае. Ня тое, што ў кампаніі там ёсьць патаемныя прыхільнікі, хаця ня выключана і гэта, але проста розныя падыходы розных групаў. Таму і атрымліваецца з перасьледам, як той казаў – ні два, ні паўтара: абвінавачваюць у абсалютна пустых і абвяргальных рэчах, спачатку саджаюць, потым выпускаюць.
Лукашук: Пытаньне, якое цікавіць усіх ад пачатку стварэньня кампаніі: хто яе фінансуе. Увесь час кампанію суправаджаюць падазрэньні, што грошы – расейскія. Сам лідэр кампаніі Ўладзімер Някляеў напачатку заявіў, што «Кажы праўду” дапамагаюць беларусы, якія жывуць у Маскве.
Пасьля вызваленьня Някляева і яго калег лідэры кампаніі правялі прэсавую канфэрэнцыю. На ёй Някляеў у прыватнасьці задаў рытарычнае пытаньне:
“Скажыце, чаму кепска гаварыць праўду за расійскія грошы, а займацца міжкандыдацкімі разборкамі за эўрапейскія — можна?”
Ян, які ваш адказ?
Максімюк: Калі гаварыць праўду якой яна ёсьць, дык крыніца грошай ня мае значэньня. Але гэта — у ідэале, калі мы пагодзімся, што існуе нейкая ідэальная, абсалютная праўда. Аднак мы ведаем, што праўда ў палітыцы ў кожнага свая. А таму і ў праўдзе кампаніі “Гавары праўду” як улада, так і апазыцыя будуць безупынна шукаць таго, хто плаціць за агучваньне гэтай праўды, і што за гэта хоча атрымаць. Прыгадайце “аранжавую рэвалюцыю” ва Ўкраіне і пазьнейшыя скандальныя разборкі паміж украінскімі алігархамі і Барысам Беразоўскім адносна таго, хто колькі грошай на гэтую рэвалюцыю даў і што за гэта атрымаў (ці не атрымаў). Гэта палітыка, і такіх пытаньняў нельга пазьбегчы. Ні цяпер, ні пазьней.
Лукашук: Юры, а якія ў вас гіпотэзы ці, можа, зьвесткі наконт фінансаваньня кампаніі?
Дракахруст: Ну, тут безьліч варыянтаў. Грошы могуць быць і расейскія, але не крамлёўскія: мільён – шмат для беларускай палітыкі, але даволі сьціплая сума для маскоўскага бізнэсу нават сярэдняй рукі. Могуць быць заходнія грошы, як гэта ні сьмешна, могуць быць заходнія грошы пад выглядам расейскіх. Мяркую, што арганізатары кампаніі сьвядома не абвяргаюць катэгарычна магчымасьць нейкага расейскага “сьледу” ў кампаніі. Для наведнікаў розных палітычных сайтаў, шырока вядомых у вузкім полі, для ладнай часткі апазыцыі – гэта недаравальнае зладзейства.
Але арганізатары кампаніі “Гавары праўду” як раз і хочуць выйсьці за межы традыцыйнага апазыцыйнага гета. А па-за яго межамі стаўленьне да сувязяў нейкай палітычнай сілы з Масквой куды больш спакойнае, гэта хутчэй дадае ёй сымпатый, чым пазбаўляе. Адсюль і руская мова кампаніі, і абвяржэньні, больш падобныя на пацьвярджэньні.
Гэта выбар лідэраў кампаніі, прычым незалежна ад таго, ці ёсьць той рускі сьлед насамрэч. Сьцьвярджаць нешта цяжка, але варта адзначыць даволі спрыяльны і спачувальны тон расейскіх СМІ, якія распавядалі пра рэпрэсіі супраць “Кажы праўду”. Паводле задумкі, нешта падобнае – стаць трэцяй сілай з расейскімі сувязямі ці іх выглядам – спрабаваў у 2006 годзе рабіць Аляксандар Казулін. Магчыма, адзін з тагачасных сябраў ягонай групы падтрымкі зараз спрабуе пайсьці тым жа шляхам, але на новым узроўні.
Лукашук: Цяпер ці не штодня заяўляюць аб намеры удзельнічаць у выбарах новыя і новыя імёны. Добра гэта ці дрэнна, паказвае шырыню “запасной лаўкі” апазыцыі і яе ініцыятыўнасьць, і такім чынам гэта дэманстрацыя сілы – ці наадварот: раскол, раздробленасьць, асабістыя амбіцыі, і гэта паказьнік слабасьці?
Максімюк: Гэта хутчэй добра, чым дрэнна. І так мы разумеем, што рук сабраць 100 тысяч подпісаў, патрэбных для рэгістрацыі кандыдатаў, хопіць толькі на 4-5 кандыдатаў, уключаючы ў гэты лік Аляксандра Лукашэнку і Сяргея Гайдукевіча. А таму, чым болей прэтэндэнтаў заяўляе аб сваім магчымым удзеле ў выбарах, тым весялей на беларускім палітычным полі.
Лукашук: На мінулым тыдні адбылося некалькі падзеяў, якія сьведчаць пра чарговае абвастрэньне стасункаў паміж Беларусьсю і Расеяй.
У Санкт-Пецярбургу прэм'ер-міністры Беларусі, Казахстану і Расеі правялі перамовы наконт уступленьня ў сілу з 1 ліпеня мытнага саюзу ў поўным аб'еме. Але на выніковай прэсавай канфэрэнцыі яны, найперш прэм'ер Расеі Ўладзімер Пуцін, канстатавалі правал перамоваў, тое, што з 1 ліпеня мытны саюз не запрацуе з прычыны супярэчнасьцяў паміж бакамі.
Дарэчы, ў гэтую сераду кіраўнік беларускай мытні заявіў, што падвышанае расейскае мыта на імпартныя аўтамабілі з 1 ліпеня ўводзіцца ня будзе.
Расея надае гэтаму праекту велізарную ўвагу. Прэм'ер Пуцін заявіў, што мытны саюз «стварае новую геапалітычную рэчаіснасьць». Але як бачым з гэтай геапалітычнай прыгажосьцю нешта не атрымліваецца. Чаму?
Пытаньне – аглядальніцы рускай службы нашага радё Ірыне Лагунінай.
Лагуніна: Мне здаецца, што праблема з Мытным саюзам мае тры бакі. Найперш, гэтая праблема вельмі палітызаваная. Мытны саюз не павінен быць інструмэнтам палітыкі. Так не атрымліваецца, калі размова ідзе пра дробязі, пра дэталі, якія трэба ўмець узгадняць.
Другі момант – што час для яго стварэньня абраны вельмі недарэчны. Краіны толькі што выйшлі з ніжняй кропкі крызісу, яны яшчэ не прайшлі яго. І зразумела, кожная з краін у гэтай сытуацыі практыкуе апраўданыя пратэкцыянісцкія меры. Скажам, той жа прэм'ер Пуцін адмовіўся нават весьці размову аб зьніжэньні мыта на імпарт аўтамабіляў у Расею, чаго дамагаліся і Беларусь, і Казахстан. Але ў Расеі вялікая колькасьць монагарадоў, якія цалкам залежаць ад аўтапраму, якія існуюць выключна дзякуючы пратэкцыянісцкім мерам.
І трэцяя праблема ў тым, што краіны, якія спрабуюць стварыць мытны саюз, вельмі розныя. Расея і Казахстан – здабываючыя краіны, Беларусь – вытворчая. І Расея, і Казахстан у значнай ступені абапіраюцца на экспарт энэргарэсурсаў. Для іх гэта – асноўная крыніца напаўненьня бюджэту, і ў гэтым пытаньні Расея і Казахстан з аднаго боку, а Беларусь – зь іншага, ніколі адзін аднаго не зразумеюць.
Лукашук: Юры, Ірына дала тры аргумэнты супраць: палітыка, час, інтарэсы. А паводле вашага меркаваньня, чаму праект мытнага саюзу затармазіўся?
Дракахруст: Расейскі “Коммерсант” апублікаваў артыкул, у якім даволі падрабязна распавёў пра дэталі перамоваў. Паводле газэты, галоўным разбуральнікам згоды быў прэм’ер Беларусі Сяргей Сідорскі. Дакладней, ён вельмі жорстка адстойваў пазыцыю, што без скасаваньня мыта на расейскую нафту Менск прапановы Масквы ня прыме. Праўда, і Масква ў асобе Пуціна гэтак жа жорстка настойвала на тым, што пытаньне нафтавага мыта ў двухбаковым гандлі ня мае дачыненьня да цяперашняй стадыі стварэньня Мытнага саюзу і, значыць, павінна захавацца.
Паводле выданьня, на выніковай прэсавай канфэрэнцыі Сідорскі даволі актыўна заяўляў пра наяўнасьць супярэчнасьцяў. Ведаючы стыль камунікацыі беларускіх чыноўнікаў зь іх высокімі расейскім калегамі, не выклікае сумневу, што такую рашучасьць спадар Сідорскі дэманстраваў па значна больш рашучым загадзе вядома каго.
Чаму? Ну, гэта ў чымсьці нагадвае леташні сюжэт, калі пасьля пачатку малочнай “вайны” Лукашэнка пашырыў поле бою на АДКБ, заблякаваўшы да пэўнай ступені працу гэтай арганізацыі. Ну, а тут дыстанцыя яшчэ бліжэй: мытны саюз і мыта на нафту: у мяне ня будзе таннай нафты, у вас ня будзе такой любай вашаму сэрцу новай геапалітычнай рэальнасьці. Гэта, мне здаецца, і такое папярэджаньне на будучыню.
Напярэдадні выбараў беларуская ўлада аказваецца даволі ўразьлівай для рознага кшталту эканамічных сюрпрызаў. Адабраўшы ў Пуціна любімую геапалітычную цацку ў выглядзе мытнага саюзу, як мінімум адцягнуўшы яго ўступленьне ў поўную моц, Лукашэнка паказаў, што на сюрпрызы таксама можа зрабіць пэўныя непрыемнасьці.
Лукашук: Пуцін у Санкт-Пецярбургу заявіў, што Расея гатовая скасаваць нафтавае мыта ў гандлі зь Беларусьсю пасьля стварэньня адзінай эканамічнай прасторы – наступнага этапу разьвіцьця мытнага саюзу, які меркавалася распачаць з 2012 году. Але, паводле расейскага прэм’ера, працэс можна і прыскорыць і стварыць адзіную эканамічную прастору ўжо ўвосень сёлета. Не атрымліваецца меншае – паспрабуем большае. Ян, як вы мяркуеце, ці можа гэта атрымацца?
Максімюк: Каб уцямна адказаць на гэтае пытаньне, трэба было б заглянуць Уладзімеру Пуціну ў галаву і пабачыць, што ён мае на ўвазе, кажучы пра “адзіную эканамічную прастору”. Што гэта за такая адзіная эканамічная прастора, у якой тры розныя наборы правілаў дарожнага руху для тавараў і паслугаў?
Ну, і яшчэ. Калі нехта кажа, што за пяць-шэсьць месяцаў можна зрабіць на постсавецкай тэрыторыі нешта, што ў Эўропе цягнулася дзесяцігодзьдзямі і запатрабавала ня менш чым 30 тысяч старонак агульнага заканадаўства, дык да такіх словаў нельга падыходзіць на поўным сур’ёзе. У Беларусі не існуе агульнай эканамічнай прасторы для дзяржаўных і прыватных суб’ектаў эканамічнай дзейнасьці. Тут два адрозныя наборы правілаў. Дык што ўжо казаць пра агульны набор правілаў для беларускіх, расейскіх і казахскіх вытворцаў? Гэта утопія.
Лукашук: На гэтым тыдні выйшаў на паверхню яшчэ адзін падводны камень двухбаковых адносінаў. «Газпром» паведаміў, што Беларусь з пачатку гэтага году плаціць за газ леташнюю цану, спасылаючыся на дамоўленасьці на вышэйшым узроўні. Між тым, «Газпром» спасылаецца на кантракт, паводле якога цана падвысілася, і Беларусь ужо завінавацілася салідную суму ў 139 мільёнаў даляраў. «Газпром» пагражае скараціць пастаўкі.
Пра прэтэнзіі да Беларусі ў гэтым пытаньні заявіў у інтэрвію тэлекампаніі «Мір» і расейскі прэм'ер Пуцін:
"Нашы беларускія сябры зьвярнуліся да нас у мінулым годзе, у пазамінулым, з просьбай захаваць для іх цэнавыя парамэтры і скідкі папярэдняга году, 2008 году. І мы ў 2009 годзе пайшлі на гэта. Зараз яны ў аднабаковым парадку плацяць нам па цане 2008 году. Недаплачваюць нам. Утварылася пэўная запазычанасьць".
На ваш погляд, які наступствы будзе мець гэты новы канфлікт, як ён будзе разьвівацца?
Дракахруст: Паводле ацэнак экспэртаў, наперадзе сёлета ў любым выпадку як мінімум дзьве гандлёвыя вайны. Адна недзе ў кастрычніку, калі прыйдзе час пераглядаць студзеньскае нафтавае пагадненьне, і ў лістападзе-сьнежні, калі будзе заключацца газавы кантракт на наступны год. Гледзячы па ўсім, Менск працягвае сваю ўлюбёную дыпляматыю скандалу. Цяперашні канфлікт, безумоўна, неяк залагодзіцца. Магчыма, і сапраўды ў Лукашэнкі з расейскімі кіраўнікамі былі нейкія джэнтэльмэнскія дамоўленасьці наконт газавай цаны, але адзін з бакоў ці абодва аказаліся ня надта джэнтэльмэнамі.
Лукашук: Ян, ці будзе газ фактарам у прэзыдэнцкіх выбарах, і калі так – хто мае больш шанцаў яго выкарыстаць, апазыцыя ці ўлада?
Максімюк: Газ заўсёды ёсьць фактарам у прэзыдэнцкіх выбарах у Беларусі. І, як мне здаецца, гэты фактар ужо вырашыў, на чыім баку застанецца перамога. Цана расейскага газу ў гэтым годзе не такая, каб пахіснуць хоць трохі стабільнасьць грамадзка-палітычнай сытуацыі ў Беларусі. А калі яна павысіцца ў 2011 годзе, наступствы гэтага павышэньня эканоміка і насельніцтва адчуюць ужо пасьля выбараў, якія вядома хто выйграе.
Лукашук: На мінулым тыдні ў польскім курортным мястэчку Сопаце адбылася нефармальная сустрэча кіраўнікоў зьнешняй палітыкі Эўразьвязу, міністраў замежных справаў краін-чальцоў Зьвязу зь іх калегамі зь дзяржаваў, што ўваходзяць ва Ўсходняе партнэрства.
Такіх жорсткіх камэнтароў наконт стасункаў Зьвязу зь Беларусьсю ў межах партнэрства, якія прагучалі з вуснаў эўрапейскіх прадстаўнікоў пасьля сустрэчы, не было чуваць фактычна за 2 апошнія гады, з таго часу, як пачаўся працэс нармалізацыі адносінаў паміж афіцыйным Менска і Брусэлем.
Вось што заявіў, у прыватнасьці, камісар Эўразьвязу па пытаньнях пашырэньня і Эўрапейскай палітыкі суседзтва Штэфан Фюле:
«Адной з маіх першых гутарак з кіраўніком МЗС Беларусі была размова аб сытуацыі з правамі чалавека ў краіне. Сытуацыя ў Беларусі за апошнія 6 месяцаў значна пагоршылася. Мы вельмі занепакоеныя гэтым фактам. Выбары ў мясцовыя Саветы прайшлі без уліку беларускімі ўладамі рэкамэндацый АБСЭ. Зараз мы настойваем на тым, каб наступныя прэзыдэнцкія выбары прайшлі ў адпаведнасьці з дэмакратычнымі стандартамі".
Са словаў эўракамісара вынікала, што становішча з правамі чалавека і свабодамі ў Беларусі наўпрост уплывае на плён дыялёгу, на тое, наколькі Беларусь прасунулася ў дасягненьні мэтаў партнэрства:
«Беларусь вельмі «адстае» ва «Ўсходнім партнэрстве». Па ўсіх пунктах. Калі паглядзець на месца Беларусі ў гэтай праграме, то стане бачна, што з уладамі вашай краіны мы практычна нічога не абмяркоўваем. Ні дамову аб асацыяцыйным членстве, ні стварэньне зоны свабоднага гандлю, ні пытаньне аб спрашчэньні візавага рэжыму ".
Іншымі словамі, па зьмястоўных пытаньнях дыялёгу фактычна проста няма. Варта заўважыць, што пытаньні правоў чалавека і дэмакратычных свабодаў і раней фігуравалі як пункты парадку дня, але здавалася, што яны пасьля пацяпленьня адносінаў мелі другаснае значэньне. А зараз высьвятляецца, што прагрэс у перамовах залежыць менавіта ад іх. Ці гэта зьмена апошняга часу?
Максімюк: Калі Брусэль рыхтаваў афармленьне ініцыятывы Ўсходняе партнэрства, вырашыўшы, што возьме туды і Беларусь, дык сярод беларускай апазыцыі гучалі галасы, што гэтае рашэньне — незаслужаны аванс Аляксандру Лукашэнку. Я думаю, і ў Менску, і ў Брусэлі ўсе гэта дакладна разумелі. І мы з вамі ў гэтай праграме таксама неаднойчы пра гэта гаварылі. Але год ці паўтара года назад было яшчэ аптымістычнае спадзяваньне, што новыя магчымасьці супрацоўніцтва ці проста сустрэчаў паміж Брусэлем і афіцыйным Менскам дадуць усё ж нейкія, хоць і невялікія, але станоўчыя вынікі. Менск, на жаль, згубіў гэты шанец і згубіў шмат часу, перанапружваючы цярплівасьць і злоўжываючы добрай воляй эўрапейскіх палітыкаў праз розныя акцыі тыпу канфлікт зь непрызнаным Саюзам палякаў ці чарговыя “элегантныя” мясцовыя выбары. Тое, пра што Брусэль на нейкі час пагадзіўся маўчаць, зараз зноў усплыло з ранейшай сілай. Я вось так тлумачу вяртаньне прадстаўнікоў Брусэлю да папярэдняй рыторыкі.
Лукашук: Юры, а на ваш погляд, чаму так зьмяніўся тон прадстаўнікоў Эўразьвязу адносна Беларусі?
Дракахруст: Пра тое, што ён менавіта зьмяніўся, сьведчаць заявы, якія прагучалі ў Сопаце з вуснаў Мігеля Анхель Марацінаса, міністра замежных спраў Гішпаніі, якая цяпер старшынюе ў Эўразьвязе:
«Дэмакратыя і правы чалавека – гэта асноўныя ўмовы эўрапейскай ідэнтыфікацыі і палітыкі суседзтва. Падчас ўстаноўчага саміту «Усходняга партнэрства» ў Празе мы ясна гэта пазначылі. Мы заяўлялі і працягваем заяўляць беларускім уладам пра неабходнасьць выконваць правы чалавека. Патрабаваньне выконваць правы чалавека распаўсюджваецца на ўсіх, таму што гэта жыцьцёва важная рэч».
А вось што казаў той самы спадар Марацінас ў сакавіку летась, напярэдадні далучэньня Беларусі да Ўсходняга партнэрства:
“Мы павінны ісьці на кампрамісы і зрабіць нашыя адносіны больш інтэнсіўнымі. Мы хочам, каб на пачатку нашага старшынства была падпісана першая базавая дамова, якая вызначала бы нашыя двухбаковыя дачыненьні. Да гэтага часу мы павінны цалкам пакласьці канец усім санкцыям і абмежаваньням — мэханізмам учорашняга дня”.
Зьмена тону зусім відавочная. І яна паказьнік зьмены не гішпанскай, а эўрапейскай палітыкі. Пытаньні правоў чалавека і дэмакратычных свабодаў сапраўды не былі на першым пляне, але мелася на ўвазе, што беларускія ўлады як мінімум ня будуць значна і дэманстратыўна пагаршаць сытуацыю з гэтымі пытаньнямі. Але паколькі Менск гэтую сытуацыю за апошнія месяцы як раз дэманстратыўна пагаршаў, то і Эўропа пачала дзейнічаць па іншых, дакладней, па старых правілах. Ёсьць прынцыпы, яны павінны выконвацца, бяз гэтага крокаў насустрач ня будзе. Магчыма, гэтая лінія захаваецца да завяршэньня прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі, пасьля якіх з абодвух бакоў пачнуцца новыя спробы дыялёгу. Магчыма, яна захаваецца і пазьней.
Лукашук: А як ідзе супрацоўніцтва тымі краінамі, якія збольшага выконваюць умовы Эўразьвязу, напрыклад, з Украінай? З гэтым пытаньнем мы зьвярнуліся да аглядальніцы ўкраінскай службы нашага радыё Мар’яны Драч:
Драч: Са сваім першым прэзыдэнцкім візытам Віктар Януковіч у сакавіку паехаў у Брусэль. Але на гэтым сымбалізьме пакуль усё і заканчваецца. Галоўныя высілкі ўлады Ўкраіны апошнім часам засяродзілі на паляпшэньні стасункаў з Расеяй. Але ёсьць пазытыўныя сыгналы і з боку Брусэля. Нягледзячы на грэцкі фінансавы крызыс, Эўразьвяз не забыў аб Украіне. 18 мая Эўрапарлямэнт выдзеліў Украіне паўмільярда эўра на падтрымку эканомікі і структурных рэформаў. Многія лічаць, што менавіта збліжэньне Кіева з Масквой падштурхнула эўрадэпутатаў да гэтага шчодрага кроку, каб, так бы мовіць, не аддаваць Украіну Крамлю з вантробамі. Гэтак жа Брусэль у траўні паабяцаў, што падпіша з Украінай плян скасаваньня візаў. Цалкам верагодна, што яго зацьвердзяць на саміце з Украінай у кастрычніку. Да гэтага было некалькі штуршкоў. Ва Ўкраіны нарэшце зьявіўся шанец уладкаваць мяжу з Расеяй. Дамова аб дэмаркацыі мяжы была падпісаная падчас травеньскага візыту прэзыдэнта Мядзьведзева ў Кіеў.Ды і сама Расея на саміце з ЭЗ у Растове-на-Доне таксама будзе весьці гутарку аб адмене віз, хаця не прэтэндуе на сяброўства ў Эўразьвязе.
Дарэчы, менавіта візаваму пытаньню і падчас прэзыдэнцтва Юшчанкі, і падчас прэзыдэнцтва Януковіча ўкраінская дыпляматыя надавала і надае асаблівую ўвагу. Як сказаў міністар замежных спраў Украіны Канстанцін Грышчанка, для ўкраінцаў менавіта адмена візаў будзе галоўным стымулам для ўсталяваньня ў краіне эўрапейскіх нормаў.
Украіна хацела б падпісаць з Эўразьвязам пагадненьне аб асацыяцыі, часткай якога, верагодна, будзе і пагадненьне аб свабодным гандлі, да канца году. Але перамовы, і асабліва эканамічныя, ідуць складана. Брусэль кажа, што дамовіцца хутка магчыма, але, маўляў, мяч цяпер на баку Ўкраіны.
На наступным тыдні Віктар Януковіч будзе адзначаць 100 дзён свайго прэзыдэнцтва. Ён абяцае прадставіць праграму рэформаў. Важна, наколькі гэтая праграма будзе адпавядаць рэформам, якія прапаноўвае Ўкраіне Эўразьвяз. Але яшчэ важней, як Украіна будзе ажыцьцяўляць гэтыя рэформы. Што б ні казала ўкраінская ўлада аб прыярытэце эўраінтэграцыі, для Брусэля важныя ня словы, а справы.
Лукашук: Як бачым, Украіна ўжо ў кастрычніку можа атрымаць бязьвізавы рэжым з Эўразьвязам. І гэта пры тым, што і зараз для ўкраінцаў, як, дарэчы і для расейцаў, шэнгенская віза каштуе 35 эўра, у той час як для беларусаў – 60 эўра. Некаторыя беларускія палітыкі з сумам камэнтавалі навіну, што пагадненьне аб лібэралізацыі візавага рэжыму зь Беларусьсю адкладаецца да лепшых часоў. На іх погляд, такая лібэралізацыя была б у інтарэсах ня столькі беларускага рэжыму, колькі беларускага насельніцтва, спрыяла б росту праэўрапейскіх настрояў у Беларусі. На ваш погляд, чаму эўрапейскія палітыкі не падзяляюць такі падыход?
Дракахруст: Большая колькасьць паездак у Эўропу сапраўды спрыяла б росту праэўрапейскіх настрояў сярод беларусаў. Паводле дадзеных апошняга апытаньня Беларускага інстытуту стратэгічных дасьледаваньняў і лябараторыі “Новак”, сярод тых, хто за апошнія тры гады неаднаразова наведваў краіны ЭЗ, за ўступленьне Беларусі ў Эўразьвяз прагаласавала б больш за дзьве траціны, сярод тых, хто наведаў краіны Зьвязу аднойчы – 46% за ўступленьне Беларусі туды, сярод тых, хто ня быў там ня разу – траціна.
Але пытаньне палягае ў тым, наколькі Эўразьвяз зацікаўлены ў зьмене гэтых настрояў, дакладней, колькі гатовы заплаціць за гэта. Візавае пытаньне зьвязанае з эканамічнымі стасункамі, і калі візавыя палёгкі былі б крокам насустрач насельніцтву, то ўнармаваньне эканамічных стасункаў, дамова аб партнэрстве і супрацоўніцтве – крокам насустрач у большай ступені беларускім уладам, ці, прынамсі, і ім таксама. Гэтыя аспэкты ўзаемадзеяньня насамрэч зьвязаныя. Гэта розныя бакі аднаго перніка. Ну, а паколькі, на думку Эўразьвязу, пернік пакуль даваць няма за што, то беларусы і не атрымліваюць ніводны зь яго бакоў.
Максімюк: Юры расклаў гэтае пытаньне амаль па ўсіх даступных палічках, а таму я згадаю толькі адну, якую ён, па-мойму, не згадаў. Адна слухачка аднойчы пазваніла ў нашу штотыднёвую перадачу “Званочкі” і сказала, што візавае пытаньне ў Беларусі даволі надуманае. Той, хто сапраўды хоча езьдзіць у Эўропу і мае сродкі на такія падарожжы, заплаціць за візу і 60 эўра, і нават болей. Той, хто ня хоча езьдзіць у Эўропу, бо ня мае грошай на квіток на цягнік, аўтобус, ці самалёт, ён туды не паедзе, нават калі візы адменяць. Праблема зь Беларусьсю ў тым, што яе народ і не грашавіты, і не мабільны. Тыя з грашмі і зь цягаю да падарожжаў езьдзяць і цяпер, а іншым гэта проста не патрэбна. Магчыма, што нехта ў Брусэлі узяў і гэты аргумэнт пад увагу, калі пастанавіў нічога не мяняць у візавым пытаньні адносна Беларусі.
